„Hiszpania, a Trzecia Rzesza” - D. W. Pike - recenzja

Wydawnictwo Bellona wydało niedawno książkę poświęconą współpracy Hiszpanii generała Franco z państwami Osi (tytuł oryginału Franco and the Axis stigma1 nieco lepiej odpowiada zawartości książki). Jest to pozycja, która opisuje całość zagadnień współpracy od początków wojny domowej w Hiszpanii do 1945 r. plus epilog lat 1945-1953 związany tak z ucieczką nazistów z Europy jak i stopniową normalizacją stosunków z państwami zachodnimi na skutek Zimnej Wojny.

Jak widać z samego zakresu pracy, Autor wziął na siebie bardzo trudne zadanie próbując opisać nam całość tych bardzo złożonych stosunków w stosunkowo niewielkiej książce. Temat jest jednak warty dokładniejszego naświetlenia z uwagi na olbrzymie namiętności jakie towarzyszą sporom o postać generała Franco. Profesorowi Wingeate Pike to zadanie generalnie się udaje, niemniej daje się jednak odczuć lekko negatywną ocenę jaką Autor wystawia Caudillo2. Przykładem tego jest np. bezkrytyczne cytowanie sir Samuela Hoare3 na temat Franco, a z drugiej strony takie same cytaty z Churchilla (które bywają bardziej pozytywne), okraszone zostają odautorskim lekko negatywnym komentarzem. Sam oryginalny tytuł książki pokazuje zresztą tezę jaka zostaje postawiona nad tą pracą.

Zdecydowanie mocną stroną publikacji jest osadzenie w dokumentach czy dopełniających je cytatach z wypowiedzi czy współczesnych tamtym czasom dzienników. Dzięki temu obraz który dostajemy jest na pewno pełniejszy i pozwala rzeczywiście w jakimś stopniu uzasadnić zdanie Autora (zwłaszcza w kontekście wykluwającego się gdzieniegdzie mitu „sprytnego „Franco zwodzącego cały czas Hitlera). Profesor Wingeate Pike dość przekonująco potrafi uzasadnić jak bardzo w pewnym momencie Caudillo zależało na zwycięstwie Osi. Niemniej po lekturze Czytelnik odczuje zapewne niedosyt. Najlepszym przykładem tego jest rozdział o spotkaniu w Hendaye. Wydawać by się mogło że jedyne spotkanie Hitler-Franco zostanie szczegółowo zrelacjonowane, zanalizowane, skomentowane. Niestety, jest to rozdział taki sam jak inne. Autor opisuje wprawdzie kilka kapitalnych moim zdaniem szczegółów dotyczących tego spotkania, niemniej rozdział jest zdecydowanie za krótki (aczkolwiek chyba jest jednym z najlepszych momentów książki). Podobnie doskonale opisany jest udział Błękitnej Dywizji w wysiłku wojennym III Rzeszy, ale nie tyle w sensie wojskowym (tutaj raczej cytowane są nierzadko krytyczne relacje niemieckich dowódców o swoich Hiszpańskich sojusznikach). Autor świetnie przybliża nam rolę tej jednostki w relacjach politycznych Hiszpanii z blokiem Osi w tym np. jej potencjalną rolę w operacji Izabela, czy pozycję generała Munoza. Bardzo dobrze, gdyż o udziale czysto wojskowym należy szukać informacji w szczegółowej monografii Dywizji.

Bardzo silną stroną pracy jest też opisanie stosunków Franco z Japonią czy Włochami, a ten temat jest w Polsce prawie dziewiczy. Relacje dotyczące stosunku Hiszpanii do opanowania przez Japonię Filipin bardzo podnoszą wartość pracy. Ponownie tylko szkoda że jest to wyraźnie mniej ważna część pracy. Niemniej, dobrze że Autor zwraca uwagę na całość stosunków z Osią a nie koncentruje się tylko na III Rzeszy.

Zdecydowanie najsłabszy za to jest też rozdział pierwszy, gdzie mamy do czynienia z próbą opisania pomocy wojskowej jaką Włochy i Rzesza przekazały puczystom. A wszystko to na 14 stronach. Zadanie tytaniczne. Uderzyły mnie też niektóre tezy Autora, które nie zawsze przekonują. Zwraca to uwagę, bo teoretycznie jest to jeden z najważniejszych rozdziałów książki, opisujący źródło późniejszych stosunków.

Autor w swojej pracy obiera sobie dwa podstawowe źródła wiedzy o tamtych czasach. Oprócz dokumentów bardzo silnie reprezentowana jest współczesna prasa (tak „Alcazar,” jak i „Ya”, „ABC” czy „Arriba”). Pomysł sam w sobie bardzo ciekawy bo jest spojrzeniem bezpośrednim w epokę. Niestety, odnoszę wrażenie, że źródło jakim jest gazeta często użyte jest kosztem innych dokumentów. Ponadto gazeta (zwłaszcza tak obficie cytowana) jest zupełnie innym rodzajem źródła. Przydaje się wtedy jakaś próba analizy statystycznej, określenie kontekstu, polityki prasowej. Tego wszystkiego tutaj brakuje.

Generalnie książka pomimo opisanych mankamentów jest godna polecenia. Głównie z uwagi na bliższe całościowe opisanie stosunku Franco do państw Osi. Stosunki te ostatnimi laty opisywane są tendencyjnie, głównie przez bezkrytycznych apologetów Franco. Szkoda tylko że książka, która stara się być nieco bardziej wyważona, też ma szereg wad. Po wzięciu na nie poprawki, może być interesującą lekturą.

Plus minus:
Na plus:
+ styl autora
+ czytelny podział chronologiczny
+ bogata bibliografia
+ opis relacji Hiszpanii z Włochami czy Japonią
Na minus:
- brak ilustracji
- brak indeksu nazwisk
- zbyt częste użycie gazet jako źródła
- nierówny poziom pracy

Tytuł: Hiszpania i Trzecia Rzesza
Autor: David Wingeate Pike
Wydanie: 2010
Wydawca: Bellona
ISBN: 978-83-11-11878-2
Stron: 286
Oprawa: miękka
Cena: ok. 40 zł
Ocena recenzenta: 6.5/10

1. Dosłownie „Franco i piętno Osi”. [↩]
2. Caudillo - termin używany w krajach hiszpańskojęzycznych na określenie przywódcy politycznego czy wojskowego. [↩]
3. Samuel Horae - (1880-1959) brytyjski polityk, członek partii konserwatywnej. [↩]