Mihrimah – słońce i księżyc sułtana Sulejmana

Była oczkiem w głowie padyszacha i jego prawdziwą miłością, nie istniała podobno rzecz, której by dla niej nie zrobił. Mihrimah, jedyna córka sułtana Sulejmana Wspaniałego, prawdziwy klejnot w koronie Imperium Osmańskiego.

Zakłada się, że sułtan Sulejman Wspaniały miał co najmniej jedenaścioro dzieci, jednak większość nie miała szczęścia i zmarła jeszcze w dzieciństwie. Dorosłego życia doczekała szóstka: pięciu chłopców i tylko jedna dziewczynka, której nadano jedno z najpiękniejszych imion. Mihrimah, czyli słońce i księżyc, miała rozświetlać dzień i noc sułtana i jego ukochanej Hürrem, a z jej narodzin radowało się całe Imperium.

Portret sułtanki Mihrimah autorstwa Tycjana

Życie sułtanki

Stare tureckie porzekadło ludowe mówi: „Rodząca chłopca niech się raduje, niech rozpacza rodząca dziewczynkę”, jednak życie w seraju często rządziło się swoimi, nieco innymi prawami. W praktyce następny pojawiający się na świecie książę był kolejnym pretendentem i zagrożeniem dla pierworodnego syna, a czasem nawet własnego ojca. Im więcej było książąt, tym więcej serc podążało ku władzy, co groziło często wojną domową, a dzięki zasadzie wprowadzonej przez Mehmeda Zdobywcę, droga zwycięzcy była zasłana większą ilością trupów. Zostawienie przy życiu swoich braci uważano za lekkomyślne, gdyż stanowili oni wieczne zagrożenie dla rządów sułtana.

Nieco inaczej jednak sytuacja miała się z dziewczętami, które nie mogły dziedziczyć realnej władzy i zostać sułtanem. Rodziły się jednak sułtankami i były wielce poważane wśród mieszkańców pałacu, a także wszystkich obywateli. Porównując je do europejskich księżniczek, można powiedzieć, że pod pewnymi względami miały lepsze życie, choć były wiecznie zamknięte za murami haremu i często także nie mogły sobie same wybrać małżonka. Najczęściej wydawane były za wybitnych paszów lub wezyrów, którzy dzięki nim pięli się ku jeszcze wyższym stanowiskom i zdobywali kolejne bogactwa. Mimo to mąż sułtanki, w przeciwieństwie do męża księżniczki, nie mógł nawet pomyśleć o niewierności. W Europie, kiedy mężczyzna brał sobie do łoża inną kobietę, czy był królem, księciem czy chłopem, przymykano na to oko. Podobnie było w Imperium Osmańskim, o ile sprawa nie dotyczyła męża córki lub siostry sułtana. Każda oznaka niewierności mogła zostać ukarana, sułtanka bowiem miała pełne prawo rozwieść się ze swoim małżonkiem, którego nie chciała już oglądać. To ona posiadała prawdziwą władzę w małżeństwie, które mogła w każdej chwili zakończyć, a mąż musiał żyć ze świadomością, że nie jest jej panem, lecz na zawsze pozostanie sługą.

Sulejman II Wspaniały, ojciec Mihrimah

Ukochana córka

Sułtanka Mihrimah przyszła na świat w pierwszy dzień wiosny roku 1522, jako drugie dziecko sułtana Sulejmana Wspaniałego oraz jego ukochanej faworyty o imieniu Hürrem. Jej narodziny nie przyniosły zawodu, lecz radość, a ojciec od razu stracił dla niej głowę. Historycy twierdzą, że to ją kochał najbardziej i nie wahał się spełniać jej wszystkich pragnień. Nie uszło to oczywiście uwadze Hürrem, która wykorzystywała wpływy Mihrimah i uczyła ją, jak radzić sobie zarówno z ojcem padyszachem, jak i resztą mężczyzn.

Mihrimah wychowywała się w przepychu, którym charakteryzował się sułtański harem. Z pewnością jej rodzice zadbali o to, aby miała, podobnie jak jej bracia, najlepszych nauczycieli. Od samego początku jednak mógł się jej udzielić strach matki, która wiecznie zmagała się z obawą o życie swoje i swoich dzieci, gdyż chociaż z całej szóstki dorosłych potomków padyszacha wydała na świat piątkę, to nie urodziła jego pierworodnego. Ten zaszczyt przypadł Mâhidevrân Gülbahar, matce księcia Mustafy, o którym mówiło się, że najprawdopodobniej jego sułtan wskaże jako swojego następcę. Jeśli tak by się stało, Mustafa jako nowy sułtan mógł skazać na śmierć wszystkich swoich braci, a do tego Hürrem nie mogła dopuścić. Dzieci były jej największym skarbem. Kochała Mihrimah całym sercem, ale to przede wszystkim synowie mogli jej zapewnić świetlaną przyszłość. Mehmed, Selim, Bajazyd oraz Cihangir byli nadzieją Imperium Osmańskiego oraz sułtanki Hürrem i należało zapewnić im bezpieczeństwo.

Żona z przymusu

Niestety dla Mihrimah, Hürrem miała wielu wrogów. W oczach ludzi wywierała zbyt wielki wpływ na padyszacha, który wziął ją ostatecznie za swoją prawowitą małżonkę, co nie było powszechną praktyką wśród sułtanów. W takiej sytuacji każdy sprzymierzeniec był na wagę złota, a mądra sułtanka wybierała sobie takich, o których lojalności była przekonana. Do grona zaufanych ludzi zaliczała Rüstema Paszę, którego chciała widzieć w przyszłości na stanowisku wielkiego wezyra, co z pewnością zapewniłoby bezpieczeństwo jej oraz jej dzieciom. Aby jednak móc o czymś takim myśleć, Rüstem musiał znaleźć się w najbliższym kręgu sułtana, do którego zaliczała się przede wszystkim rodzina. Na szczęście dla Hürrem było w niej jeszcze jedno miejsce.

Sułtańska córka dorosła, a to oznaczało, że przyszedł odpowiedni czas, by wydać ją za mąż. Któż mógłby być lepszym kandydatem niż wierny pasza? Cóż, według Mihrimah z pewnością lepszy byłby każdy niż znacznie od niej starszy, w dodatku kulawy (jedną nogę miał krótszą od drugiej) i niespecjalnie urodziwy Rüstem. Sułtanka miała bronić się przed tym małżeństwem i być może ojciec nie byłby głuchy na jej błagania, gdyby nie uparta Hürrem, która w końcu wytłumaczyła córce, że jest to jedyny sposób na uchronienie jej oraz braci przed Mustafą oraz jego matką.

Nie od razu jednak Mihrimah dała za wygraną. Kiedy po pałacu zaczęła krążyć plotka, jakoby jej przyszły małżonek miał chorować na trąd, młoda sułtanka postanowiła wykorzystać sytuację, aby wymigać się od niechcianego ślubu. Być może nawet sama Mihrimah wymyśliła historię o trędowatym Rüstemie? Jakie by nie było źródło tej plotki, ostatecznie sułtan nie mógł pozwolić, aby jego córka poślubiła poważnie chorego człowieka, dlatego wysłał do Rüstema lekarza, aby przeprowadził badania. Na miejscu okazało się, że medyk znalazł we włosach pacjenta wesz, a ponieważ wierzono wówczas, że wszy nigdy nie zagnieżdżą się we włosach lub ubraniach trędowatego, nikt nie miał wątpliwości, że jest on całkowicie zdrowy.

Ślub ukochanej córki padyszacha i Rüstema odbył się w 1539 r., a uroczystości trwały cały tydzień ku uciesze ludności, gdyż z małżeństwa sułtanki radował się cały kraj – szczęśliwi byli wszyscy, oprócz Mihrimah.

Książę Mustafa

Spisek

Małżeństwo Mihrimah z Rüstemem wyniosło w końcu jej męża do godności wielkiego wezyra i nie ulega wątpliwości, że pomimo tego, iż na początku nie była zadowolona z tego małżeństwa (i najpewniej nie zaznała w nim wiele miłości), to wspierała go, gdyż jego sukcesy były także jej sukcesami. Największą radością Mihrimah z owego związku była trójka dzieci: córka Ayşe Hümaşah oraz dwóch synów: Osman i Mehmed.

Kiedy Mihrimah miała dwadzieścia jeden lat, zmarł jej brat Mehmed, w którym sułtanka Hürrem pokładała największe nadzieje. Należało sobie postawić pytanie, co teraz. Oczywiście wciąż najpoważniejszym kandydatem do godności sułtana był książę Mustafa, lecz Hürrem była zdeterminowana, aby na tronie zasiadł jej syn. Następny w kolejce był teraz Selim, lecz on zdecydowanie nie nadawał się na padyszacha – był nieodpowiedzialny i pomimo swojego młodego wieku przejawiał pierwsze oznaki problemów z alkoholem. Zdecydowanie bardziej odpowiednim kandydatem był młodszy od niego Bajazyd i to właśnie jego w przyszłości miała popierać Mihrimah. Aby jednak którykolwiek z synów Hürrem mógł myśleć o władzy, najpierw należało się pozbyć Mustafy. Dziś niewielu historyków ma wątpliwości co do tego, że książę stał się ofiarą spisku, najprawdopodobniej uknutego przez Hürrem oraz jej zięcia. Sfałszowany list, w którym autor miał wyrażać widoczną chęć do buntu przeciwko sułtanowi,  opatrzony pieczęcią Mustafy, został wysłany do szacha Persji, który okazał się bardzo chętny do pomocy. Na nic zdały się zapewnienia Mustafy, że był zawsze wierny ojcu – Sulejman skazał go na śmierć, co położyło się cieniem na jego rządach. Czy Mihrimah wiedziała o spisku i również przyłożyła rękę do śmierci swojego przyrodniego brata? Tego nie wiemy, choć mogła być świadoma planów matki i męża, który z resztą został usunięty z funkcji wielkiego wezyra, czego domagali się zbulwersowani morderstwem księcia janczarzy. Jakby tego było mało, Mihrimah oraz jej rodzice ponieśli jeszcze jedną stratę – załamany po śmierci Mustafy książę Cihangir zmarł krótko po nim, gdyż nie mógł znieść tego, iż jego ukochany, starszy brat został zamordowany przez własnego ojca.

Czego w rzeczywistości nie zrobił Mustafa, tego dokonał Bajazyd. Podczas gdy pierwszy książę nigdy nie próbował się nawet buntować przeciwko ojcu, Bajazyd wierząc, że najlepiej nadaje się do roli sułtana, postanowił sprzymierzyć się z perskim szachem Tahmaspem. Nie mógł znieść, że następcą był Selim, którego już nazywano pijakiem, jednak aby go zastąpić, musiał zdetronizować swojego ojca. Nie udało się to ani jemu, ani najprawdopodobniej po cichu go wspierającej Mihrimah i sułtan nie mógł podjąć już innej decyzji – tak jak wcześniej Mustafę, tak teraz Bajazyda Sulejman Wspaniały skazał na śmierć. Był już tylko jeden kandydat na sułtana – Selim.

Meczet sułtanki Mihrimah w Edirne

Najbogatsza

Sułtan zmarł w 1566 r., osiem lat po śmierci swojej ukochanej Hürrem. Padyszachem został ich syn, ten, który jako jedyny pozostał przy życiu. Zapewne, gdyby nie spiski i próby przejęcia władzy, dalsza historia Imperium Osmańskiego wyglądałaby zupełnie inaczej i w większości nie byłaby pisana przez niezwykłe i silne kobiety, małżonki i matki sułtanów. Niestety, Selim był nie tylko pijakiem, ale też człowiekiem słabym i wielki wpływ miała na niego jego ukochana, sułtanka Nurbanu.

Jako że Selim był już sierotą, nie było matki, która mogłaby sprawować dla niego funkcję Valide Sultan, czyli Sułtanki Matki, bądź co bądź najpotężniejszej kobiety w Imperium. Hürrem całe swoje życie czekała na tę chwilę i marzyła, by ujrzeć na tronie swego syna, nawet, jeśli miała cichą nadzieję, że nie będzie nim Selim. Któż w takim razie mógłby zastąpić ją lepiej niż krew z jej krwi, ta, która uczyła się od niej całe życie? Mihrimah zdecydowanie stanęła na wysokości zadania.

Sułtanka Mihrimah uznawana jest za najbogatszą kobietę w historii Imperium Osmańskiego, nic dziwnego więc, że było ją stać na to, aby m.in. wspomagać finansowo swojego brata Bajazyda, który w przeciwieństwie do niej nie radził sobie z gromadzeniem majątku, a raczej z jego trwonieniem. Oprócz tego Mihrimah sfinansowała dwa meczety, które noszą jej imię. Zaprojektowane były przez ulubionego architekta Sulejmana Wspaniałego, Sinana. Jeden z nich znajduje się w Üsküdarze, drugi zaś w Edirne. Za powstaniem budowli stoi zresztą piękna i romantyczna historia, choć jest to zapewne jedynie legenda. Głosi ona, że znacznie starszy od Mihrimah Sinan pokochał sułtankę tak mocno, iż specjalnie dla niej chciał stworzyć coś zupełnie wyjątkowego. Dlatego też raz w roku, dokładnie 21 marca, a więc w trakcie równonocy wiosennej, która jest także dniem urodzin Mihrimah, jeśli stanie się w odpowiednim miejscu, widząc oba meczety, można ujrzeć niecodziennie zjawisko – podczas gdy słońce zachodzi za minaretem meczetu w Edirne, księżyc wschodzi pomiędzy dwoma minaretami meczetu Mihrimah na Üsküdarze.

Po śmierci Selima II w 1574 r. Mihrimah straciła nieco na swojej pozycji. Nie ma jednak pewności, co właściwie zrobiła, gdy ciało jej brata złożono do grobu, a nowym sułtanem został jego syn, Mehmed III. Część historyków twierdzi, że wycofała się do Starego Pałacu, inni natomiast uważają, że nie miała zamiaru odejść w cień i pozostała w seraju, gdzie towarzyszyła nowej Valide, sułtance Nurbanu, co było do niej zdecydowanie bardziej podobne. Zmarła cztery lata później, przeżywszy swoich rodziców oraz całe rodzeństwo i przechodząc do historii jako jedna z najbardziej wpływowych kobiet w historii.

Bibliografia:

1. Kienzler I., Imperium Osmańskie we władzy kobiet. Dzieje Anastazji – Kösem, Warszawa 2016.
2. Łątka J.S., Sulejman II Wspaniały i jego czasy, Warszawa 2015.
3. Łątka J.S., Sulejman II Wspaniały. Zdobywca, władca, reformator, Warszawa 2015.

Czytaj także:

• Imperium Osmańskie w czasach sułtanki Kösem
• Roksolana (Hürrem). Słowiańska ulubienica sułtana Sulejmana Wspaniałego
• Sulejman Wspaniały. Zagroził chrześcijaństwu i był twórcą potęgi Imperium Osmańskiego
• 10 faktów o sułtance Kösem
• Kösem. Wielka miłość sułtana
• Valide Sultan – najwybitniejsze sułtanki
• Władza w Imperium Osmańskim
• „Złota klatka” – narzędzie do produkcji szalonych sułtanów
• 10 ciekawostek o Muradzie IV

^{Redakcja merytoryczna: Marcin Petrynko
Korekta językowa: Aleksandra Czyż}