„Historia antysemityzmu” - E. Zolli - recenzja

Przystępując do lektury Historii antysemityzmu Eugenio Zolli’ego spodziewałem się – zgodnie z tym co sugeruje tytuł – szczegółowego wykładu na temat tego jak wyglądał antysemityzm w poszczególnych epokach, patrząc z tej perspektywy nieco się zawiodłem. Wszelako książka wydana przez Wydawnictwo OO. Franciszkanów „Bratni Zew” z Krakowa spowodowała, że spojrzałem na antysemityzm z nieco innej perspektywy niż ta, którą można odnaleźć w pracach historycznych.

Na wstępie chciałbym poświęcić kilka słów samemu tytułowi, który we włoskim oryginale to Antisemitismo, jak nie trudno się domyśleć znaczy tyle co antysemityzm. Wydawałoby się, że różnica między nim a polskim tłumaczeniem jest niewielka, jednak sam Autor na s. 221 wyraźnie stwierdza, że „niniejsza książka nie aspiruje do roli historii antysemityzmu”. Co ciekawe w tekście tytuł pojawiający się kilkukrotnie (głównie w odredakcyjnych przypisach) jest przetłumaczony właśnie jakoAntysemityzm. Skoro praca Zolli’ego nie jest historią antysemityzmu sensu stricto, to czym jest? Wg mnie można uznać ją za przemyślenia Autora na temat antysemityzmu, poparte szeregiem przykładów z historii, jednocześnie jest to swego rodzaju traktat filozoficzny, w którym Zolli stara się przybliżyć czytelnikom zło jakie niesie ze sobą antysemityzm. Należy pamiętać, że książkę pisał ukrywając się w czasie hitlerowskiej okupacji Włoch.

Sama postać Zaolli’ego również jest godną uwagi, bowiem zanim przyjął on w lutym 1945 r. chrzest, był m.in. od 1939 r. naczelnym rabinem i dyrektorem Kolegium Rabinów w Rzymie, tak więc można domniemywać, że decyzja o wstąpienie na łono Kościoła katolickiego zapadła właśnie w trakcie pisania Historii antysemityzmu, co daje się zauważyć w tekście.

Składa się on z sześciu rozdziałów, podzielonych na podrozdziały, książkę zaopatrzono również w komentarz odredakcyjny (napisany do włoskiego wydania z 2005 r., które to zostało przetłumaczone na j. polski) oraz suplement, poświęcony językom semickim. Zolli wychodzi od próby ustalenia kim tak naprawdę byli Semici i jak wyglądały początki narodu żydowskiego, pokazując przy tym, że samo określenie „antysemityzm” jest bardzo nieprecyzyjne, w związku z mnogością ludów semickich. Potem przez kolejne części – rozpoczynając w Egipcie a kończąc na pierwszej połowie XX wieku – analizuje przyczyny nienawiści do Żydów i jej skutki, czyli prześladowania, które ich dotykały na przestrzeni dziejów. Rozpatruje teoretyczne podstawy antysemityzmu, pisze o literaturze antyżydowskiej i wykazuje pseudonaukowość teorii rasowych powstałych w XIX i początkach XX wieku (osobiście tę część książki uważam za najlepszą). Prezentuje jednocześnie również reakcje samych Żydów na to co się działo, przybliżając czytelnikowi apologetykę żydowską. Omawia oczywiście różne postawy Kościoła wobec Żydów, przypominając zarówno o tych mniej chwalebnych, ale nie zapominając o wszystkich duchownych, którzy przez wieki wzywali do traktowania Żydów z należytym szacunkiem, a podczas Drugiej Wojny Światowej udzielili im schronienia. W książce sporo miejsca poświęca także Żydom, którzy zdecydowali się przyjąć chrzest, co można uznać właśnie za odzwierciedlenie jego własnych rozterek na tym polu, które przeżywał w trakcie pisania.

Mocną stroną książki, jest jej interdyscyplinarność, co szczególnie należy podkreślisz, jeżeli weźmiemy pod uwagę, że została ona napisana przeszło 60 lat temu. Zolli korzysta z prac historyków, językoznawców, teologów, antropologów etc., co powoduje, że tekst jest naprawdę wielowymiarowy i porusza szereg bardzo różnych zagadnień związanych z antysemityzmem. Również praca włoskiego redaktora, przygotowującego wydanie z 2005 r. jest godną pochwały, dzięki niej mamy do dyspozycji bardzo obszerne przypisy, w których znalazły się zarówno notki biograficzne na temat pojawiających się w tekście postaci, jak i objaśnienia terminów czy kontekstu pewnych wydarzeń, dzięki czemu praca Zolli’ego jest przystępniejsza dla „zwykłego czytelnika”, co prawda do przypisów wkradło się trochę nieścisłości, wszelako nie wpływają one znacząco na odbiór tekstu. Najważniejszy jednak jest sposób w jaki Autor omawia temat, którym się zajmuje. Waży on każde słowo, dbając, aby wszystko o czym pisze było odpowiednio uargumentowane, dzięki czemu tekst ma naprawdę dużą wartość merytoryczną, nawet po upływie ponad 60. lat od jego napisania.

Do słabych stron książki należy zaliczyć brak bibliografii oraz indeksów. Szkoda również, że przygotowując polskie wydanie nie postarano się o umieszczenie informacji o polskim wydaniu tytułów, które znajdują się w przypisach, co powoduje, że rodzimy czytelnik niewiele na nich skorzysta. Także drobne wpadki redakcji, która w przypisach stwierdza np. że w XIX wieku istniała Polska, mogą czasami spowodować uśmiech, ale jak wspomniałem nie mają one większego wpływu na ocenę końcową.

Strona edytorska prezentuje się całkiem dobrze, mimo że książka jest klejona i ma miękką okładkę to wszystko zostało wykonane z należytą starannością, papier jest dobrej jakości, a czcionka o sporej punktacji i jej odpowiedni krój powodują, że tekst czyta się szybko i bez zmęczenia. Książka nie została zaopatrzona w żadne ilustracje.

Pomijając to, że tytuł nie oddaje do końca treści recenzowanej pozycji, gdyż nie opisuje ona szczegółowo wszystkich (nawet tych ważniejszych) przejawów antysemityzmu na przestrzeni wieków, Historię antysemityzmu (a raczej Antysemityzm) uważam za bardzo ciekawą i godną polecenia książkę dla wszystkich tych, których interesuje opisywane w niej zagadnienie. Po jej lekturze czytelnik nie powinien czuć się rozczarowany, gdyż zawiera ona wiele cennych informacji oraz bardzo trafnych obserwacji Autora, szczególnie w odniesieniu do XIX i początków XX w. (ale to subiektywne stwierdzenie kogoś kto interesuje się szczególnie tym okresem). Nie pozostaje mi nic innego jak tylko pogratulować Wydawnictwu, że zdecydowało się udostępnić polskiemu czytelnikowi pracę Eugenio Zolli’ego i szczerze zachęcić do lektury.

Plus minus:
Na plus:
+ tematyka
+ wartość merytoryczna
+ podejście Autora do omawianego tematu
+ interdyscyplinarność
+ bardzo obszerne przypisy
+ przystępny język (w czym ma swój udział również dobre tłumaczenie)
+ jakoś wydania
Na minus:
- brak indeksów i bibliografii
- polski tytuł może nieco wprowadzić w błąd
- trochę pomyłek w przypisach

Tytuł: Historia antysemityzmu
Autor: Eugenio Zolli
Tłumacz: Barbara Bochenek
Wydawca: Wydawnictwo OO. Franciszkanów „Bratni Zew”
Data wydania: 2010
ISBN: 978-83-7485-145-9
Liczba stron: 368
Oprawa: miękka
Cena: ok. 33 zł
Ocena recenzenta: 8.5/10