„Wyrok na miasto. Berlin i Moskwa wobec Powstania Warszawskiego” - T. Sawicki - recenzja

Nakładem Wydawnictwa Bellona, ukazało się drugie wydanie książki Tadeusza Sawickiego Wyrok na miasto. Berlin i Moskwa wobec Powstania Warszawskiego. Książka profesora T. Sawickiego skupia się na kształtowaniu się frontu wschodniego - głównego czynnika, który był bezpośrednim bodźcem do wybuchu Powstania w Warszawie. 

O Autorze

Prof. Tadeusz Sawicki urodził się w 1923 r., działał czynnie w AK, następnie w 1 DP 1 Armii Wojska Polskiego gen. Berlinga. Po wojnie pozostał w wojsku, następnie oddał się pracy naukowej. Jego zainteresowaniami były wojska niemieckie na froncie wschodnim oraz Powstanie Warszawskie. Jest autorem następujących prac:Niemieckie wojska lądowe na froncie wschodnim. Czerwiec 1944 - maj 1945 (struktura) (książka wydana w 1987 r.), Front wschodni a powstanie warszawskie (1989), Wyrok na miasto (1993 i 2011),Rozkaz: zdławić powstanie... (2001 i 2010). Bardzo cenne są także artykuły autora opublikowane np. w Wojskowym Przeglądzie Historycznym. Tadeusz Sawicki zmarł w 1999 r. Chciałbym podkreślić, że Tadeusz Sawicki we własnych pracach badawczych posuwał się do korygowania swoich wcześniejszych ustaleń. I tak recenzowany Wyrok na miasto stawia w innym świetle i motywy kierujące Armię Krajową, i działalność J. Stalina oraz walki Armii Czerwonej pod Warszawą, niż moglibyśmy wyczytać z wydanej w czasach PRL (1989 r.) książki Front wschodni a powstanie warszawskie. Odnotował to nawet wydawcaWyroku na miasto, we wstępnym „Słowie od Wydawcy” pisząc o T. Sawickim:

„Wykazał się przy tym rzadką dziś cechą cywilnej odwagi przyznania się do własnych błędów popełnionych na drodze poszukiwań i interpretacji badawczych”1.

O książce

Książka Wyrok na miasto liczy 242 strony tekstu oraz jedną mapę przedstawiającą w ogólnych zarysach walki w powstańczej Warszawie. Czytelnik otrzymuje 6 rozdziałów, zatytułowanych odpowiednio:Preludium, Podwójnie skazani, Pomoc - fakty i fałsze, Spadająca gwiazda, Festung Warschau, Kusok giermanskoj ziemli.  Treść książki uzupełnia bibliografia i indeks osób. Trzy pierwsze rozdziały traktują o sprawach bezpośrednio związanych z Powstaniem Warszawskim. W tej części otrzymujemy m. in. wiadomości dotyczące walk I Frontu Białoruskiego nad Wisłą w okresie lipiec – wrzesień 1944 r., decyzji podejmowanych na najwyższych szczeblach w III Rzeszy i ZSRR - dotyczących reakcji Hitlera i Stalina na wybuch polskiego powstania, czy też pomocy wojsk radzieckich i polskich (z armii gen. Berlinga) oraz aliantów zachodnich  dla Warszawy. W książce znajdujemy także (szczególnie dla mnie istotny) temat przepraw oddziałów polskiej armii gen. Berlinga na warszawskie przyczółki: Czerniaków, Żoliborz i „między mostami”. Podsumowując desant i walki na przyczółkach, autor pisze o „całkowitej porażce”, która była „na rękę Stalinowi” gdyż:

„(...) pod względem operacyjnym działania te niczego nie rozstrzygnęły i nie przeszkodziły Niemcom w rozprawieniu się z powstaniem, natomiast pod względem politycznym pokazały rzekomo najlepszą wolę Kremla udzielenia pomocy powstańcom”2.

Tadeusz Sawicki broni motywów decyzji o wybuchu powstania oraz wyboru terminu wybuchu walk - przy walkach 1 sierpnia na przyczółku warecko - magnuszewskim i skierowaniu tam wszystkich odwodów niemieckich z rejonu Warszawy, konkluduje:

„Tak się zdarzyło, chociaż zupełnie przypadkowo, że moment wyboru godziny ‚W’ okazał się optymalnie dogodny. Gdyby powstanie trwało jedynie kilka dni, jak przewidywała Komenda Główna AK, zakończyło by się pełnym sukcesem”3.

Autor nie pozostawia także złudzeń odnośnie współwiny Stalina za upadek polskiego powstania. Oskarżenie autor sformułował już na samym początku książki:

„Potoczna wiedza na temat przyczyn tragedii Powstania Warszawskiego sprowadza się na ogół do faktu, że Armia Czerwona na rozkaz Stalina zatrzymała się nad Wisłą, pozostawiając walczącą stolicę Polski na pastwę barbarzyństwa hitlerowskiego. Ta lapidarna opinia, mimo swego wielkiego uproszczenia, oddaje istotę wytworzonej wówczas sytuacji”4.

Rozdział Spadająca gwiazda omawia niemieckie działania na zapleczu frontu wschodniego przeciwko polskim partyzantom w Puszczy Kampinoskiej (tytułowa operacja „Spadająca gwiazda”) oraz w rejonie trójkąta wytyczonego przez miejscowości: Piotrków Trybunalski - Radomsko - Końskie (operacja „Hubertus”). W następnym rozdziale autor próbuje przeanalizować temat twierdzy Warszawa („Festung Warschau”) i dochodzi do wniosków, że tak naprawdę ta twierdza istniała jedynie w planach (na papierze) i w zamysłach hitlerowców. Do rozbudowy prawdziwej twierdzy zabrakło czasu, materiałów i siły roboczej, a po ruszeniu sowieckiej ofensywy styczniowej w 1945 r. pododdziały dywizji fortecznej „Warszawa” zostały szybko wycofane z miasta... W ostatni rozdziale T. Sawicki rozpatruje walki o Prusy Wschodnie oraz ich oddziaływanie na stosunek sił nad Wisłą na kierunku warszawskim.

Nie mam uwag do wydania książki i pracy redakcyjnej. Książka oprawiona jest w miękką, klejoną okładkę. W tekście nie znalazłem także większych błędów w druku.

Kilka uwag

Najważniejszą uwagą jaką chciałem przekazać jest: za krótko!!! Aż prosi się by tę wspaniałą monografię rozszerzyć przynajmniej podwójnie. Przypuszczam nawet, że gdyby nie śmierć autora - drugie wydanie książki Wyrok na miasto uzyskało by zupełnie nową jakość (kolejne ustalenia autora będące następstwem dalszych badań nad tematem) oraz nową wielkość (nie 240 stron, a dajmy na to 480...).

Z pewnością zwraca uwagę w książce zupełny brak zdjęć oraz tylko jedna - słabej jakości - mapa przedstawiająca powstańczą Warszawę. Brak jest map przedstawiających sytuację na froncie wschodnim w lipcu, sierpniu i wrześniu 1944 r. Wydawca mógłby pokusić się także o mapy dotyczące operacji przeciwpartyzanckich omówionych w książce oraz z walk o Prusy Wschodnie.

Umiejscowienie przypisów na końcu każdego z rozdziałów jest dla mnie uciążliwe... i nie do końca rozumiem motywów jakimi kierują się w tym przypadku autorzy i wydawcy.

Podsumowanie

Na zakończenie nie pozostaje mi nic innego, niż polecić wszystkim książkę Wyrok na miasto Tadeusza Sawickiego. Osoby interesujące się Powstaniem Warszawskim, czasami II wojny światowej oraz w ogóle działaniami zbrojnymi w XX w. znajdą w niej wiele nowych istotnych zagadnień i czynników dotyczących Powstania Warszawskiego, głównie spojrzenie ze wschodu (Stalin i Armia Czerwona) i ze strony Hitlera oraz niemieckiej III Rzeszy. Autor stawia w nowym świetle wpływ frontu wschodniego na wybuch powstania w Warszawie, ale także odwrotnie - oddziaływanie walk w polskiej stolicy na siły niemieckie w tym rejonie i także na front radziecko – niemiecki. Warto jeszcze zanotować, iż według wydawcy Wyrok na miasto stanowi niejako „dwuksiąg” („naukową dylogię”) z inną książką tegoż autora -Rozkaz: zdławić powstanie...

Plus minus:
Na plus:
- sam temat książki
- wartość merytoryczna pracy
- bardzo dobry styl, książkę czyta się bardzo szybko
- niektóre nowe, nieznane aspekty dotyczące Powstania Warszawskiego
- sądy autora, z którymi nie sposób się nie zgodzić
- bogata bibliografia
Na minus:
- za krótkie - zbyt ogólne (jak dla mnie) ujęcie tematu
- brak zdjęć i niedostatek map
- przypisy na końcu rozdziałów

Tytuł: Wyrok na miasto. Berlin i Moskwa wobec Powstania Warszawskiego
Autor: Tadeusz Sawicki
Wydawca: Bellona
Data wydania: 2011
ISBN: 978-83-11-12103-4
Strony: 242
Oprawa: miękka
Cena: ok. 32 zł
Ocena recenzenta: 8.5/10

1. T. Sawicki Wyrok na miasto, Warszawa 2011, s.III; [↩]
2. Tamże, s.119; [↩]
3. Tamże, s.37; [↩]
4. Tamże, s.19. [↩]