Wacław III - król Polski, który nigdy w niej nie był. Czy zamordował go Łokietek?

Wacław III to jedyny polski król, który w trakcie swojego panowania nie odwiedził Polski. Nie zdążył, gdyż w trakcie wyprawy do Polski został zamordowany w Ołomuńcu. Wśród wielu zleceniodawców mordu Wacława III wymienia się Władysława Łokietka. Ta historyczna zagadka do dzisiaj nie została w pełni wyjaśniona przez historyków.

Rządy Wacławów w Czechach, Polsce i na Węgrzech

Wacław II (rysunek Jana Matejki)

Król Czech, Wacław II, ojciec Wacława III, zmarł na gruźlicę 21 czerwca 1305 roku. Ledwie szesnastoletni syn w chwili obejmowania rządów musiał zmierzyć się z kilkoma wyzwaniami. Jednym z nich był spór o władzę nad Węgrami. Wacław II w 1298 roku zaręczył Wacława III z Elżbietą, córką króla Węgier, Andrzeja III. Królowie uzgodnili, że w przypadku braku męskiego potomka, następcą Andrzeja zostanie czeski królewicz.

Czytaj także → Przemysł II i zbrodnia bez kary. Kto w Rogoźnie zamordował polskiego króla?

Sprawa jednak skomplikowała się na skutek buntu części węgierskiego możnowładztwa. Buntownicy chcieli, by królem Węgier został Karol Robert Andegaweński, którego popierał papież Bonifacy VIII. W 1301 roku Andrzej III zmarł. To otworzyło obu obozom kolejny etap walk o koronę węgierską. Szybszy był Wacław III, którego 27 sierpnia 1301 r. w Białogrodzie Królewskim koronowano na króla Węgier. Jako nowy władca Węgier, Wacław III przybrał imię Władysława V. Jednakże Karol Robert nie zamierzał rezygnować ze swoich planów. Papież mocno zaangażował się w ten spór, forsując swojego stronnika. W efekcie zdetronizował Władysława V i zwolnił Węgrów z przysięgi wierności. Wsparcie Karolowi Robertowi udzielił także król Albrecht Habsburg oraz, bardziej symbolicznie, Władysław Łokietek.

W efekcie Wacław II musiał zbronie upomnieć się o interesy swojej dynastii i w 1304 roku wyprawił się na Węgry. Jednakże w obawie przed atakiem Albrechta Habsburga powrócił do Czech. Dodatkowo Wacław II był także od 1300 roku królem Polski. Ale tam zaczął mieć problemy z utrzymaniem władzy. Łokietek przy węgierskim wsparciu zajął Wiślicę, z której mógł próbować zająć Kraków. Zatem, gdy Wacław II zmarł, jego syn odziedziczył państwo ze wszech miar otoczone przez wrogów i z palącymi problemami do rozwiązania.

Objęcie rządów przez Wacława III

Wacław III

Wacław III energicznie przystąpił do rozwiązywania zapalnych kwestii. Najpierw podpisał pokój z Albrechtem Habsburgiem. Z kolei w kwestii Węgier zrezygnował z pretensji do korony na rzecz księcia dolnobawarskiego - Ottona Wittelsbacha. Tym samym z jednej strony wycofał się ze sporu z Węgrami, z drugiej Karol Robert nadal miał problem w postaci innego pretendenta do tronu.

Interwencja w Polsce

Do rozwiązania pozostała jeszcze kwestia Polski. Tam rozwój wypadków nie był korzystny dla Wacława III. Ziemię krakowską i sandomierską, przy pomocy Węgrów, opanował Łokietek. Natomiast Wielkopolskę zajął Henryk III głogowski i Bolesław III Rozrzutny.

Ziemie pod panowaniem Wacława II (Królestwo Czech i Polski) oraz Wacława III (Węgry) w roku 1301 / fot. CC-BY-SA 4.0

Wacław III zapewniając sobie spokój ze strony Austrii i Węgier ruszył do Polski, by chociaż ją pozostawić we władaniu swojej dynastii. Jako syn Wacława II, który był królem Polski, jemu także przysługiwał ten tytuł.

Wcześniej poślubił Wiolę Elżbietę, księżniczkę cieszyńską. W ten sposób zapewniał sobie przychylność książąt cieszyńskich. Rozpoczął także rozmowy z Krzyżakami i Brandenburczykami celem zawiązania antypolskiej koalicji. Tym drugim obiecał Pomorze Gdańskie w zamian za Miśnię. Rzecz jasna mocno okrajało to Polskę z ważnej dzielnicy, o którą Brandenburczycy od lat bezpodstawnie się upominali. Ostatecznie do zamiany nie doszło, ale wywołało to w Polsce sprzeciw możnowładztwa i upadek autorytetu Wacława III.

Zatem Wacławowi III pozostała zbrojna interwencja i spacyfikowanie książąt piastowskich. Jako, że nie miał środków na liczne wojska zaciężne, na wyprawę zabrał czeskie rycerstwo, które  nie było na to zbyt chętne. Jednak Wacław III niepokornym zagroził konfiskatą majątków, co skłoniło ich do udziału w wojnie.

Śmierć Wacława III w Ołomuńcu

Wyprawa na Polskę okazała się dla Wacława III ostatnią. Tuż przed przekroczeniem granicy polsko-czeskiej król zatrzymał się w Ołomuńcu. Przyjął go w gościne komornik morawski, Albrecht ze Sternberga. Gdy król odpoczywał został zasztyletowany przez skrytobójcę, Konrada z Botenštejnu. Król otrzymał trzy ciosy i 4 sierpnia 1306 roku zmarł. Sprawca natychmiast został zamordowany, nie ujawniwszy wcześniej swoich mocodawców.

Ciekawostką jest fakt, że Wacław III jest jedynym polskim królem, który w trakcie panowania nigdy nie był w Polsce. Marsz Wacława III został przerwany przez brutalne zabójstwo. Kto jednak za nim stał?

Kto zamordował Wacława III?

Nagła śmierć ostatniego Przemyślidy spowodowała liczne plotki na temat zleceniodawców królobójstwa. Ci nie zostali nigdy ustaleni, ale historycy od lat toczą spory o to, kto mógł stać za zabiciem Wacława III.

Jedna z teorii mówi, że dokonali go zbuntowani możnowładcy, którym nie spodobał się styl rządów Wacława. Inna przyczyny śmierci króla widzi w osobistej zemście jednego z czeskich możnowładców.

Natomiast z imienia i nazwiska wymieniani są: żona króla Wiola Elżbieta, przyszły król Węgier Karol Robert, hrabia Tyrolu Henryk Karyncki, król niemiecki Albrecht Habsburg oraz przyszły król Polski Władysław Łokietek.

Albrecht Habsburg

Koronacja Albrechta Habsburga

Albrecht Habsburg miał co prawda motyw, gdyż na pewno w sferze jego politycznych marzeń było przyłączenie Czech do swojego państwa. Jednakże gdyby rzeczywiście Albrecht był inspiratorem zabójstwa, jego działania bezpośrednio po śmierci Wacława III byłyby znacznie lepiej przygotowane. Tymczasem Albrecht był w tym czasie zajęty innymi sprawami, a mord z Ołomuńca go zaskoczył. Zaczął przygotowania do wyprawy do Czach, by na tronie osadzić swojego syna, Rudolfa III Habsburga. To zajęło mu aż miesiąc. Gdyby planował morderstwo Wacława III zapewne znacznie lepiej zabezpieczyłby swoje interesy i jego działania byłyby sprawniejsze.

Władysław Łokietek

Wśród sprawców zabójstwa młodego króla wskazywany jest także Władysław Łokietek. Bez wątpienia polski książę miał motyw, by dokonać takiej zbrodni. Łokietek zdawał sobie sprawę, że na przeszkodzie jego planów zjednoczenia Polski stoi właśnie Wacław III. To był jego główny przeciwnik, który na dodatek miał prawne podstawy do interwencji, jako polski król. Jako, że przed interwencją w Polsce Wacław III zapewnił sobie neutralność innych sąsiadów, to mógł wszystkie siły wysłać nad Wisłę. Raczej wątpliwe, by rozbite wewnętrznie i podzielone polityczne państwo polskie było w stanie przeciwstawić się czeskiej armii. Atak czeski zapewne doprowadziłby do zajęcia Wielkopolski i Krakowa. Na pewno część możnowładców szybko przeszłaby na czeską stronę. To oczywiście spodobałoby, że Łokietek po raz kolejny zostałby odsunięty od możliwości zdobycia władzy w kraju.

Władysław Łokietek

Toteż ta hipoteza wydaje się bardzo atrakcyjna. Jednak ma ona zasadniczy problem. Oto Łokietkowi musiałoby się udać dotrzeć i przekonać jednego z bliskich Wacława III do zdrady i zabójstwa własnego króla. Pomoc Łokietkowi nie przysparzała żadnej korzyści czeskiemu możnowładztwu. Natomiast wysłanie przez Łokietka agenta, który niepostrzeżenie doszedł do Wacława III, należy uznać za nieprawdopodobne. Dlatego o ile śmierć czeskiego króla była dla Łokietka politycznie korzystna, to nie miał z nią nic wspólnego, a przynajmniej brak nam dowodów na potwierdzenie tej tezy.

Czescy możnowładcy

Ołomuniec na rycinie Jana Willenberga z 1593 r.

Dlatego najbardziej prawdopodobnymi sprawcami zabójstwa byli panowie czescy. To w nich trzeba upatrywać inicjatorów tego morderstwa. Oni mieli największe możliwości zorganizowania spisku. Wiedzieli gdzie jest król i mieli do niego dostęp. Mogli także ułatwić zabójcy zbliżenie się do króla. Jednak tutaj tajemnicą pozostają motywy mocodawców. Te nie były znane ani wtedy, ani dzisiaj. Możemy tylko się domyślać, że chodziło o jakąś osobistą zemstę. Historycy wskazują, że nastoletni król miał obrazić jednego z możnych, który w taki sposób zrewanżował się za obelgę.

Jednak inni uważają, że był to szerszy spisek. Możnowładcom miała nie spodobać się polityka króla. Tutaj znaczenie mogło mieć odsunięcie przez Wacława III starych doradców króla, którzy byli potężnymi i wpływowymi osobistościami. Dodatkowo nastoletni Wacław III miał korzystać z życia poprzez udział w licznych zabawach, które nie przystały królewskiej głowie. To prowadzi nas do osobistego motywu, jako zemsty za odsunięcie od władzy.

To sugerowałoby zignorowanie przez spiskowców okoliczności, że zabijają ostatniego przedstawiciela dynastii. Musieli zdawać sobie sprawę, że państwo trafi w ręce nowej rodziny. Jednak chęć zemsty, tudzież w ich zamyśle uratowanie kraju przez ich zdaniem fatalnym władcą, było ważniejsze od spraw sukcesji.

Alternatywne teorie

Dyskutowane także były teorie jakoby za zamachem stała żona króla lub węgierski władca, Karol Robert, ale na to nie ma dowodów. Oboje nie mieli także motywu, by zabijać Wacława III. Wiola Elżbieta na tym nic nie zyskiwała. Natomiast Karol Robert niedawno zawarł pokój z Wacławem III.

Henryk Karyncki

Motyw miał za to Henryk Karyncki. Jako mąż Anny Przemyślidki, córki Wacława II, mógł zgłosić pretensje do korony czeskiej, co zresztą uczynił zaraz po śmierci Wacława III. Jednak zdaniem czeskiego historyka,  Miroslava Ivanova Henryk był zbyt „tchórzliwy, głupi, leniwy”, by przeprowadzić taką akcję. Czy jednak tak było na pewno? Zaraz po śmierci Wacława III energicznie przystąpił do starań o czeską koronę. Przegrał jednak rywalizację z silniejszymi Habsburgami. Jednak po śmierci Rudolfa III dopiął swojego i został władcą Czech. Zatem jego udział w spisku przeciwko monarsze nie można całkowicie odrzucić.

Bibliografia:

1. J. Baszkiewicz, Polska czasów Łokietka, Warszawa 1968.
2. E. Długopolski, Władysław Łokietek na tle swoich czasów, Wrocław 1951.
3. A. Garlicki (pod red.), Poczet królów i książąt polskich, Warszawa 1998.
4. R. Grodecki, S. Zachorowski, J. Dąbrowski, Dzieje Polski średniowiecznej, J. Wyrozumski (oprac.), Kraków 1995.
5. T. Jurek, E. Kizik, Historia Polski do 1572, Warszawa 2019.
6. M. Maciorowski. B. Maciejewska, Władcy Polski. Historia na nowo opowiedziana, Warszawa 2018.
7. S. Szczur, Historia Polski. Średniowiecze, Kraków 2002.
8. J. Wyrozumski, Dzieje Polski piastowskiej, Kraków 1999.