Próbował wiele razy. Dlaczego Jakub Sobieski nie został królem Polski?

Ojciec Jakuba Sobieskiego, wielki dowódca i król Jan III Sobieski jeszcze za swojego życia próbował zapewnić synowi elekcję po swojej śmierci, promując go w czasie swojego panowania. Jednakże jego liczne starania zawsze kończyły się niepowodzeniem. Po śmierci ojca, Jakub także próbował zawalczyć o polski tron, ale mimo kilku prób nigdy mu się to nie udało.

Pierworodny syn

Jakub Ludwik Sobieski z ojcem

Jakub Sobieski był najstarszym synem wielkiego władcy i jednego z najwybitniejszych dowódców w polskiej historii. Jego matką była natomiast ukochana żona zwycięzcy spod Wiednia, Maria Kazimiera d’Arquien.

Jakub Sobieski miał także znamienitych rodziców chrzestnych. Ojcem chrzestnym był król Francji, Ludwik XIV. Natomiast matką chrzestną była Henryka Maria de France, królowa Anglii, Szkocji i Irlandii.

Próba obsadzenia Jakuba Sobieskiego w Prusach Książęcych

Uczta w Jaworowie Jana III Sobieskiego

Gdy w 1674 roku Jan Sobieski został wybrany królem Polski podjął próbę zapewnienia swojemu synowi następstwa tronu. Wykorzystał do tego tajne pertraktacje z Ludwikiem XIV. W Jaworowie, w 1675 roku, został zawarty układ polsko-francuski. Zgodnie z jego postanowieniami Polska miała dołączyć do wojny przeciwko Brandenburgii.

W zamian Francja miała poprzeć polskie starania o powrót Prus Książęcych utraconych w 1657 roku na mocy traktatów welawsko-bydgoskich. Jan III po odzyskaniu Prus chciał obsadzić jako księcia swojego syna, co miało mu przynieść w późniejszej perspektywie tron w Polsce. Jednakże ze względu na wojnę polsko-turecką te plany nigdy nie zostały zrealizowane.

Promowanie syna do rządzenia w kraju

Jakub Sobieski na koniu

Król jednak nie zaniechał promowania najstarszego syna na następcę tronu. Dlatego powierzał mu zadania państwowe oraz zabierał na wyprawy przeciwko Turkom. Jakub przemawiał w imieniu ojca w senacie, a także pod nieobecność monarchy przyjmował zagranicznych posłów.

Młody królewicz wsławił się podczas bitew pod Wiedniem i Parkanami. Sobieski uznał, że kluczem do władzy dla syna w Polsce jest obsadzenie go na obcym tronie. Jednakże próby zdobycia dla niego tronu w Siedmiogrodzie lub Mołdawii nie zakończyły się sukcesem.

Lansowanie syna spotkało się jednak z krytyką części szlachty, która przyzwyczajona do wolności takie wywyższanie syna traktowała jako irytującą próbę ingerowania w przyszłą elekcję.

Nieudany mariaż Jakuba Sobieskiego z Ludwiką Radziwiłłówną

Ludwika Karolina Radziwiłłówna

Niezrażony król jednak wykorzystywał każdą okazję, by zapewnić pierworodnemu polski tron. Dlatego próbował wzmocnić pozycję syna poprzez korzystny dla niego mariaż. Taką kandydatką była wdowa po margrabim brandenburskim, Ludwika Karolina Radziwiłłówna. Ten ślub pozwoliłby Sobieskim odebrać z rąk Prus wielkie dobra Radziwiłłów na Litwie, a także uzyskać przychylność tej niezwykle wpływowej rodziny magnackiej. Radziwiłłówna nie bez przesady uznawana była za najbogatszą kobietę w Rzeczpospolitej.

W 1688 roku doszło nawet do zaręczyn Jakuba i Ludwiki, ale Habsburgowie wiedząc, że to małżeństwo jest dla ich planów niekorzystne doprowadzili do ślubu Radziwiłłówny z księciem neuburskim, Karolem Filipem. Zatem i ten plan Sobieskich nie powiódł się. Doprowadził jednak do kryzysu politycznego i oziębienia stosunków z cesarstwem.

Ostatecznie Jakub Sobieski w 1691 roku ożenił się z Jadwigą Elżbietą Amelią Neuburską, córką elektora Palatynatu, Filipa Wilhelma Neuburskiego. Jednakże nie miało ono takiego politycznego znaczenia, jaki miałby ślub z Radziwiłłówną. Małżeństwo zapewniło jednak Jakubowi tytuł książęcy i księstwo oławskie.

Nieudana wyprawa na Mołdawię

Po ślubie Jakub Sobieski ponownie wyprawił się na Mołdawię, by w ten sposób objąć tam rządy, co miałoby go uczynić silnym kandydatem do tronu polskiego. Jednakże wyprawa zakończyła się klęską i nie przyniosła Jakubowi spodziewanej chwały.

Śmierć Jana III Sobieskiego i elekcja z 1697 roku

Jan III Sobieski przekazujący Jakubowi prawo do korony (1697)

Jan III Sobieski zmarł 17 czerwca 1696 roku. Jego syn natychmiast rozpoczął starania o koronę. Wziął udział w elekcji w 1697 roku.

Jego szanse znacznie spadły, gdy szlachta dowiedziała się, że wdał się w spór sądowy z matką o majątek po ojcu. Pieniądze po Janie III chciał wykorzystać w trakcie kampanii elekcyjnej, by użyć ich do zyskania głosów szlachty. To rzecz jasne stawiało Jakuba w negatywnym świetle.

Dodatkowo matka nie wykazała się zaangażowaniem w elekcję najstarszego syna. Prędzej na tronie widziała Aleksandra Sobieskiego. Jednakże bracia, zarówno Aleksander jak i Konstanty poparli Jakuba.

Syn Jana III ruszył na dwory europejskie, by zyskać przychylność tamtejszych monarchów. Znalazł je u króla Szwecji Karola XI oraz austriackiej cesarzowej Eleonory. Natomiast w Polsce poparli go biskup kujawski Stanisław Dąmbski oraz część szlachty małopolskiej i wielkopolskiej.

Jakub Ludwik Sobieski

Jednakże Sobieski uśpiony poparciem zagranicznych dworów zlekceważył polskie stronnictwa magnackie. Te zwalczały Sobieskich. Zwłaszcza Potoccy i Lubomirscy nie chcieli syna zmarłego króla na tronie.

Na polu elekcyjnym rywalami Sobieskiego zostali książę francuski, Ludwik Conti oraz elektor saski August.

Gdy przyszło do pierwszego głosowania szybko okazało się, że Sobieskiego popiera tylko niewielka część małopolskiej i wielkopolskiej szlachty. Poparli go także hetman wielki koronny Stanisław Jabłonowski i polny koronny Feliks Szczęsny Potocki, co można uznać jako ukłon wobec jego ojca. Natomiast Dąmbski przeszedł na stronę Sasa. Sobieski wobec marnego poparcia szybko wycofał się z elekcji przyłączając się do Contiego.

August II Mocny

Rywale Jakuba Sobieskiego zyskali znacznie większą popularność u ogółu szlachty. Contiego popierały wpływowe rody magnackie Sapiehów i Lubomirskich. Natomiast Sasa popierała szlachta. Ostatecznie doszło do podwójnej elekcji. Elektorzy wybrali Contiego, ale Austria, Rosja i Brandenburgia poparły Augusta Sasa. Dzięki pomocy mocarstw ościennych, a także sprawniejszemu działaniu Sas przybył do Polski i wręcz wymusił swoją koronację. To zapewniło mu tron w Polsce.

Jakubowi bliżej było do Contiego toteż nie chciał uznać elekcji Sasa. Szybko skonfliktował się z nowym władcą, od którego nawet żądał odszkodowania za kampanię elekcyjną. W odwecie August zabrał mu ekonomię szewelską i starostwo puckie. Mógłby je odzyskać w zamian za ukorzenie się przed królem, ale Jakub nie chciał tego zrobić.

Szwedzkie nadzieje Jakuba Sobieskiego

Karol XII

Kolejną okazją do uzyskania polskiego tronu było dla Jakuba wkroczenie do Polski wojsk szwedzkich Karola XII. Rzeczpospolita stała się wówczas areną III wojny północnej, w której Szwecja i Imperium Osmańskie walczyły z koalicją Rosji, Danii i Saksonii. Polski król August znajdował się w obozie antyszwedzkim.

Dlatego jako przeciwniki Sasa, Jakub w 1703 roku przyłączył się do konfederacji wielkopolskiej wymierzonej w Sasa, a rok później głosił już jego detronizację. Stał się wówczas oficjalnym kandydatem do tronu polskiego popieranym przez Szwecję i Prusy.

Jednakże i tym razem plany Jakuba nie powiodły się. Przezornie August Sas zlecił jego porwanie, które wojska saskie dokonały pod Wrocławiem. Następnie był przez dwa lata więziony w zamkach Plleissenburg i Königstein.

August II Mocny i Karol XII na zamku w Altranstädt

W tym czasie królem został ogłoszony Stanisław Leszczyński, który początkowo także popierał elekcję Jakuba Sobieskiego. Prawdopodobnie gdyby nie porwanie, to syn Jana III zostałby królem Polski. Zatem i tym razem Jakub nie osiągnął wymarzonego celu. Sobieskiego zwolniono z więzienia dopiero w 1706 roku na mocy traktatu w Altranstädt.  Musiał jednak zrzec się pretensji do polskiego tronu.

Kandydat cara Piotra I

Piotr I Wielki

Sobieski nie przestał marzyć o koronie. Po raz kolejny stał się kandydatem konfederatów sandomierskich, którzy chcieli obalenia Stanisława Leszczyńskiego. Przychylny tym planom był rosyjski car Piotr I. Jednakże ze względu na niechętną tym planom Austrię Sobieski nie otrzymał korony.

Gdy na skutek zwycięstwa Rosji w wojnie północnej do Polski powrócił August Sas. Sobieski przestał się już liczyć jako kandydat do korony. Ostatecznie w 1717 roku na Sejmie Niemym w zamian za zwrot utraconych majątków złożył przysięgę wierności Augustowi II Sasowi.

Jakub Ludwik Sobieski

W ten sposób kończyła się nieudana epopeja starań Jana i Jakuba Sobieskich, by Jakub został polskim królem. Jan III jeszcze w trakcie swojego panowania czynił wielokrotne zabiegi, by jego syn został jego następcą. Jednakże o ile Jan III pokonywał raz za razem Turków, to w kwestii elekcji syna ponosił same klęski. Podobnie po jego śmierci wszystko, co związane było z koroną było dla Jakuba nieosiągalne.

Bibliografia:

1. U. Augustyniak, Historia Polski 1572-1795, Warszawa 2008.
2. A. Garlicki (pod red.), Poczet królów i książąt polskich, Warszawa 1998.
3. M. Maciorowski. B. Maciejewska, Władcy Polski. Historia na nowo opowiedziana, Warszawa 2018.
4. M. Markiewicz, Historia Polski 1492-1795, Kraków 2009.
5. M. Spórna, P. Wierzbicki, Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego, Kraków 2003.