Dzieci na tronach. Historie niepełnoletnich władców od Tutanchamona do Ludwika XIV

Losy władców obejmujących rządy już jako dzieci bywały przewrotne. Początkowo wszyscy byli zależni od regentów lub możnowładców, ale osiągając dojrzałość już samodzielnie pisali swoją historię. Część z nich znamy jako szaleńców i okrutników, innych jako wybitnych władców swoich czasów. Na tronach w bardzo młodym wieku zasiadali tacy monarchowie jak Tutanchamon, Otton III, Władysław Warneńczyk czy Ludwik XIV. 

Tutanchamon

Howard Carter bada sarkofag faraona Tutanchamona

Urodzony: ok. 1342-1339 p.n.e
Okres panowania: od 1333 p.n.e. do 1323 p.n.e.
Wiek w momencie objęcia władzy: najprawdopodobniej 9 lub 10 lat

Tutanchamon był synem Echnatona, który swoje panowanie podporządkował wielkiej reformie religijnej. W miejsce wielu bogów wprowadził kult jednego Atona. Kosztem reformy było zaniedbanie gospodarki i polityki zagranicznej. Po zmarłym Echnatonie na krótko władzę objął Smenchkare, który już pod koniec panowania Echnatona współrządził z nim Egiptem. Zmarł w wieku 18 lub 19 lat. Po nim władzę w wieku ledwie 9 lub 10 lat objął Tutanchamon. Pomogli mu w tym dwaj wpływowi urzędnicy Aj i Horemheb, którzy pełnili rolę regentów i mieli decydujący wpływ na decyzje młodego faraona. Toteż dostrzegając przyczyny kryzysu państwa w polityce Echnatona skłonili jego syna do jej radykalnej zmiany. Dlatego faraon przywrócił politeistyczną religię i kult Amona, stąd jego przybrane imię oznaczające „żywy obraz Amona”.

W wieku 12 lat Tutenchamon, jako że był synem drugorzędnej żony faraona poślubił swoją przyrodnią siostrę, która była córką pierwszej żony ich wspólnego ojca. W ten sposób chciano zabezpieczyć prawa do tronu Tutenchamona. Jego panowanie zakończyło się jednak przedwczesną śmiercią w wieku ok. 18 lat. Dzięki odkryciu jego idealnie zachowanego grobowca w 1922 r. stał się współcześnie jednym z najbardziej znanych faraonów. Badanie jego grobowca pozwoliło poznać wiele staroegipskich zwyczajów królewskich. Natomiast badania mumii pozwoliły ustalić, że chorował na malarię, a zmarł najprawdopodobniej z powodu źle leczonego złamania nogi. Dzisiaj słynną złotą maskę Tutanchamona można oglądać w Muzeum Egipskim w Kairze.

Heliogabal

Heliogabal

Urodzony: 204 r.
Okres panowania: od 16 maja 218 r. do 11 marca 222 r.
Wiek w momencie objęcia władzy: 14 lat

Heliogabal doszedł do władzy zaledwie w wieku 15 lat na skutek wojny domowej jaka wybuchła po śmierci cesarza Karakalli. Ten został zamordowany z inspiracji prefekta pretorianów Makrynusa, który przejął władze cesarską. Rodzina zamordowanego cesarza nie pogodziła się z utratą władzy i przygotowała bunt celem obsadzenia na tronie Heliogabala. Był on wnukiem Julii Maesy, która był siostrą żony Karakalli. Jednak dla wzmocnienia żądań Heliogabal została rozpuszczona plotka, że w istocie jest on synem samego Karakalli. Część legionów przeszła na stronę Heliogabala. Jako pierwszy cesarzem ogłosił go III legion galijski, który stacjonował w Syrii. W ślad za nim poszedł także II legion partyjski. Losy rywalizacji Makrynusa i Heliogabala rozstrzygnęły się 8 czerwca 218 r. pod Antiochią. Tam zwycięstwo odniosły siły Heliogabala. Jego rywal uciekł, ale został pojmany w trakcie próby przedostania się do Rzymu i wkrótce po tym zgładzony.

Mimo młodego wieku nowy cesarz od razu dał się poznać jako szaleniec i okrutnik. Swoje rządy w Rzymie rozpoczął od wprowadzenia w mieście kultu boga słońce i to mimo protestów mieszkańców. Przystąpił także do rozliczania stronników byłego cesarza, którzy byli skazywani na karę śmierci. Jeździł po Rzymie rydwanem, do którego zaprzęgał nagie dziewczyny. Swoim gościom dla żartu podawał potrawy z wosku, drewna lub kości słoniowej. Innym razem wpuszczał na uczty dzikie zwierzęta pozbawione jednak kłów i pazurów.

Cesarz był także osobą, która publicznie prezentowała swoją seksualność. Sam był homoseksualistą (lub biseksualistą) lubującym się w organizacji publicznych orgii. Wielu kochanków awansował do wysokich godności. Otworzył nawet dom publiczny, w którym sam świadczył usługi seksualne. Niektóre źródła podają jednak, że cesarz wiązał się także z kobietami, a nawet w tak młodym wieku zdążył kilkukrotnie zmienić małżonka (byli nimi kobiety i mężczyźni).

Rozrywki młodego cesarza były początkowo na rękę jego matce i babce, które faktycznie zajmowały się sprawowaniem władzy. Jednak Maesa była kobietą dalekowzroczną i w porę dostrzegła, że jej wnuk utracił społeczne poparcie, a jego koniec jest bliski. Toteż przekonała go do adopcji swojego kuzyna Aleksandra Sewera, co faktycznie oznaczało namaszczenie go na następcę tronu. Gdy Heliogabal zorientował się, że wkrótce utraci władzę próbował zamordować Sewera, ale ten był już gotowy na rozprawę z kuzynem. Heliogabal próbował jeszcze uciec z pałacu w kufrze, ale ten został zarekwirowany a cesarz zamordowany. Miał wówczas zaledwie 18 lat. Jego ciało pozbawione głowy powłóczono po ulicach Rzymu.

Otton III

Otton III

Urodzony: 980 r.
Okres panowania: od 983 r. do 1002 r.
Wiek w momencie objęcia władzy: 3 lata

Otton III był synem króla niemieckiego i Świętego Cesarza Rzymskiego o tym samym imieniu. Objął formalnie władzę zaledwie w wieku 3 lat. Faktycznie w jego imieniu rządzili najpierw Henryk II Kłótnik, a następnie matka Teofano. Gdy Teofano zmarła w 991 r. regentką została babka Ottona Święta Adelajda. Otton w wieku 14 objął już samodzielne rządy. Był do nich doskonale przygotowany. Dzięki staraniom matki i babki uzyskał szerokie wykształcenie. Był znawcą teologii, historii i prawa. Uczono go także biegłego posługiwania się bronią.

Był zwolennikiem koncepcji wielonarodowego cesarstwa i podporządkowania Kościoła państwu. Cesarstwo w jego koncepcji miało składać się z czterech części: Italii, Galii, Germanii i Sclavinii (Słowian). Stąd jego przyjazd do Gniezna w 1000 r. i wyniesienie Bolesława Chrobrego do godności „przyjaciela i sprzymierzeńca ludu rzymskiego”. Otton zmarł nagle w Rzymie w 1002 r. Nie pozostawił żadnych potomków, dlatego władzę po nim objął kuzyn Henryk II Święty, który nie kontynuował jego polityki.

Baldwin IV Trędowaty

Baldwin IV Trędowaty w lektyce w trakcie bitwy pod Montgisard

Urodzony: 1161 r.
Okres panowania: od 11 lipca 1174 r. do 16 marca 1185 r.
Wiek w momencie objęcia władzy: 13 lat

Baldwin IV Trędowaty był synem króla Jerozolimy Amalryka I. Jego ojciec zachorował nagle na czerwonkę i zmarł zaledwie w wieku 38 lat. Następcą został jego jedyny syn, który dodatkowo chorował na trąd. Choroba powoli niszczyła organizm władcy. Na króla Jerozolimy został koronowany kilka dni po śmierci ojca. Jednak do osiągnięcia przez niego 16 roku życia władzę w jego imieniu mieli sprawować regenci. Najpierw był nim Miles de Plancy, a po jego śmierci Rajmund hrabia Trypolisu. Jednak część baronów jak Renald z Châtillon i templariusze nie akceptowali pokojowej polityki forsowanej przez Rajmunda. Stąd Baldwin musiał lawirować między oboma stronnictwami samemu jednak skłaniając się do pokoju z Saladynem.

Próbą dla króla była wyprawa Saladyna z 1177 r. Pod Montgisard spotkała się armia królewska złożona zaledwie z 500 rycerzy i kilku tysięcy piechoty z siłami Saladyna w liczbie 30 000 wojska. Bitwę wygrali jednak chrześcijanie przy dużej zasłudze Baldwina. Ten już wtedy był poważnie chory, a mimo to przed walką zdołał modlić się gorliwie przed relikwiami Krzyża Świętego a następnie wziąć udział w samej bitwie. Podniosło to znacznie morale żołnierzy, którzy nadludzkim wysiłkiem rozbili Saladyna, który musiał salwować się ucieczką. To spowodowało, że młodemu królowi udało się zawrzeć pokój z Saladynem. W 1183 r. Baldwin zachorował na febrę, cudem przeżył, ale kosztem poważniejszych postępów trądu. Z trudem przychodziło mu sprawowanie samodzielnej władzy więc powierzył urząd swojemu szwagrowi Gwidonowi de Lusignan. Jednak Renald de Châtillon nie szczędził wysiłków by sprowokować Arabów do wojny. Udało mu się to w 1183 r. gdy zatopił statek z muzułmańskimi pielgrzymami. Tego samego roku Saladyn wkroczył do Palestyny na czele wielkiej armii. Na przeciw niemu ruszyła chrześcijańska armia z Gwidonem jako wodzem. Ten zupełnie nie poradził sobie jako dowódca i tylko postawa Rajmunda z Trypolisu uratowała armię przed zupełną klęską. Po tym starciu Baldwin odebrał Gwidonowi regencję i ponownie rozpoczął samodzielne rządy. Nie chcąc by po nim władzę przejął szwagier za swojego dziedzica uznał siostrzeńca Baldwina. Król po ciężkiej chorobie zmarł w 1185 r. Jego następcą został mający 8 lat Baldwin V. Nigdy jednak nie rządził samodzielnie, gdyż zmarł rok po koronacji.

Jadwiga Andegaweńska

Jadwiga Andegaweńska

Urodzona: pomiędzy 3 października 1373 r. a 18 lutego 1374 r.
Okres panowania: od 16 października 1384 r. do 17 lipca 1399 r.
Wiek w momencie objęcia władzy: 11 lat

Zmarły w 1382 r. Ludwik Węgierski w zamian za przywilej koszycki uzyskał od polskiej szlachty zgodę na koronację na króla Polski jednej ze swoich córek. W 1383 r. Elżbieta Bośniaczką, wdowa po zmarłym władcy ogłosiła, że do Polski przybędzie Jadwiga. Węgierska królewna wjechała na Wawel w 1384 r. i została koronowana na króla Polski. Jako, że wtedy była małoletnia to nie mogła sprawować samodzielnych rządów. W jej imieniu stary państwa trzymali możnowładcy małopolscy wraz z Elżbietą. Nie zdecydowano się na powołanie jednego regenta.

Panowie polscy zdecydowali się wydać Jadwigę za wielkiego księcia litewskiego Jagiełłę. Decyzja była spowodowana czynnikami politycznymi. Bowiem zarówno Polska jak i Litwa mieli wspólnego wroga w postaci zakonu krzyżackiego. Toteż nie zważano na fakt, że Jagiełło był znacznie starszy od przyszłej żony (urodził się w 1352 r. lub 1362 r.). Polska królowa była przeciwna mariażowi z Jagiełłą. Przede wszystkim wiedziała, że została zaręczona z Wilhelmem Habsburgiem, który także z racji niewielkiej różnicy wieku był jej z pewnością bliższy. Wilhelm dowiedziawszy się, że Węgrzy nie zamierzają wywiązać się z umowy przedmałżeńskiej osobiście ruszył do Krakowa. Zarządca zamku wawelskiego Dobiesław z Kurowzęk zakazał jednak Wilhelmowi wstępu na Wawel. Dlatego Jadwiga zaczęła opuszczać zamek, by spotykać się z narzeczonym. Jadwiga wiedząc, że Jagiełło w nieodległym czasie pojawi się w Krakowie, by zawrzeć z nią małżeństwo, zdecydowała się 24 sierpnia na dopełnienie swojego związku z Wilhelmem. Wydarzenia miały dramatyczny przebieg, bo gdy królowa zdała sobie sprawę, że zamknięto przed nią wszystkie bramy wpadła w szał, co opisał Jan Długosz: „A kiedy staraniem i na rozkaz panów zastała bramy zamknięte, usiłowała je własnoręcznie wyważyć toporem, który jej na żądanie podano. W końcu jednak uległszy prośbom rycerza Dymitra z Goraja zaniechała przedsięwzięcia. A książę Wilhelm obawiając się, by go nie zabili lub zranili, uciekł z Krakowa potajemnie.”

Obraz przedstawiający Władysława Jagiełłę i Jadwigę pod krzyżem, autor Tomasz Dolabella, I połowa XVII w.

Tymczasem Jagiełło po zawarciu unii w Krewie wyruszył do Polski. Po przybyciu został ochrzczony, a następnie 18 lutego 1386 r. wziął ślub z Jadwigą, która miała wówczas ukończone 12 lat. Dwa tygodnie później Jagiełło został koronowany na króla Polski. Tym samym unia polsko-litewska stała się faktem i rozpoczął się okres wspólnych rządów obojga małżonków. Były to rządy raczej zgodne mimo, że małżonkowie mało ze sobą przebywali. Różnica wieku i kultury dawała o sobie znać. Ostatecznie para doczekała się potomstwa dopiero trzynaście lat po ślubie. Co tylko potwierdza to, że ich wzajemne relacje były niezbyt intensywne. Niestety ciąża zakończyła się tragiczne zarówno dla dziecka jak i matki. Jadwiga 22 czerwca 1399 r. urodziła Elżbietę Bonifację, która jednak zmarła już 13 lipca. Cztery dni później zmarła także Jadwiga.

Czytaj także → Małżeństwo Jadwigi i Jagiełły. Najbardziej niepasująca do siebie para królewska w polskich dziejach

Władysław III Warneńczyk

Władysław Warneńczyk podczas bitwy pod Warną

Urodzony: 31 października 1424 r.
Okres panowania: od 25 lipca 1434 r. do 10 listopada 1444 r.
Wiek w momencie objęcia władzy: 10 lat

Władysław III Warneńczyk był najstarszym synem Władysława Jagiełły, ale król doczekał się potomstwa w bardzo późnym wieku. Dała mu je dopiero ostatnia żona. Władca miał wówczas co najmniej 62 lata. Przez to, mimo długiego panowania, Władysław w chwili jego śmierci miał zaledwie 10 lat. Toteż konieczne były rządy regentów. Dzięki staraniom biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego został wkrótce po śmierci Jagiełły koronowany na nowego króla. Władzę w jego imieniu sprawowała Rada Opiekuńcza, ale szybko podporządkował ją sobie regent króla Oleśnicki. Ambitny biskup miał decydujący wpływ na politykę monarchy. Wywołało to sprzeciw części możnowładców, którzy pod wodzą Spytka z Melsztyna związali konfederację. Oleśnicki świadomy zagrożenia szybko chciał zakończyć ten konflikt, więc porozumiał się z królową, która także miała do niego pretensje o zbyt znaczny wpływ na syna. Udało im się zawrzeć kompromis i królowa wycofała poparcie dla Spytka. Ostatecznie w bitwie pod Grotnikami armia królewska pokonała konfederatów, a Spytko zginął.

W 1440 r. szesnastoletni Władysław został wybrany i koronowany na króla Węgier. Tamtejszy sejm liczył na wsparcie Polski w wojnie z Turcją. Nastoletni władca z dużą ochotą przyjął na siebie rolę obrońcy chrześcijaństwa. Zastawiał nawet swoje dobra by zorganizować armię. Początkowo odniósł spore sukcesy. Pokonał Turków pod Aleksinac i Zlatnicą oraz zajął Sofię. Następnie odniósł kolejne zwycięstwa pod Kunowicą. Turcy wówczas zgodzili się na 10-letni rozejm, który był korzystny dla Węgier bowiem Murad II zobowiązał się do wycofania z Serbii i oddania 24 zamków naddunajskich. Władysław zamiast wrócić do kraju dał się zwieść pustym obietnicom legata papieskiego Juliana Cesariniego i zerwał rozejm. Nad rozwagą górę wzięły wówczas niedoświadczenie i młodzieńcza zapalczywość polskiego króla. Jego armia została zatrzymana pod Warną przez przeważające siły Turków. Król zginął w trakcie tej bitwy, a jego ciało nigdy nie powróciło do Polski. Na Wawelu znajduje się jego symboliczny nagrobek, ale jest pusty. Rządy w Polsce i na Litwie przejął po nim jego młodszy brat Kazimierz Jagiellończyk.

Iwan IV Groźny

Iwan IV Groźny

Urodzony: 25 sierpnia 1530 r.
Okres panowania: od 4 grudnia 1533 r. do 18 marca 1584 r.
Wiek w momencie objęcia władzy: 3 lata

Ojciec Iwana podczas polowania zranił się w nogę, co w następnych dniach zmieniło się w zakażenie skutkujące śmiercią. Umierający książę wezwał do siebie synów i dostojników, którym ogłosił, że jego następcą ma zostać Iwan. Formalne rządy objął zaraz po śmierci ojca. Jednak z racji nieletniości księcia funkcję regentki pełniła jego matka. Ta zmarła w 1538 r. Prawdopodobnie została otruta. W kolejnych latach regencję pełniły skłócone rodziny bojarskie walczące między sobą o kontrolę nad Iwanem. Młody książę samodzielne rządy objął ukończywszy 16 lat. Wkrótce koronował się na cara, jako pierwszy władca Rosji. Nowy tytuł nie tylko zapewnił mu tron, ale także nadał nowy wymiar jego władzy, która była ściśle związana z religią. Był teraz „boskim” przywódcą wyznaczonym do wypełniania woli Bożej.

Rządy rozpoczął od rozprawy z bojarami, gdyż doskonale pamiętał ich postawę podczas regencji. Prowadził agresywną politykę wobec swoich sąsiadów w tym wobec Rzeczpospolitej. Z nią jednak przegrał wojnę. Musiał uznać wyższość Stefana Batorego. Na mocy rozejmu w Jamie Zapolskim z 1582 r. Rzeczpospolita odzyskała Inflanty oraz ziemię połocką zagarniętą przez Rosję w 1563 r. Znacznie lepiej radził sobie na wschodzie, gdzie podporządkował Rosji znaczne obszary jak np. Chanat Kazański.

Podczas swoich wieloletnich rządów zrobił wiele, aby zasłużyć na swój „straszny” pseudonim. Przede wszystkim znany był ze swojego okrucieństwa i napadów szału. Podczas jednego z nich zamordował swojego syna Iwana. Wprowadził opriczninę, która była polityką zmierzającą do zdławienia jakiejkolwiek opozycji w Rosji. Stąd wydzielano obszary państwa spod władzy bojarów pod bezpośrednią władzę cara. To okres powszechnego terroru, wielu politycznych zabójstw oraz deportacji. Zmarł w 1584 r. na udar podczas gry w szachy z Bogdanem Belskim. Po śmierci Iwana rosyjski tron objął zupełnie nieprzygotowany do roli jego syn Fiodor.

Ludwik XIV

Ludwik XIV podczas koronacji

Urodzony: 5 września 1638 r.
Okres panowania: od 14 maja 1643 r. do 1 września 1715 r.
Wiek w momencie objęcia władzy: 4 lata

Ludwik XIV został królem Francji po śmierci swojego ojca Ludwika XIII Sprawiedliwego. Miał wówczas niespełna 5 lat. Dlatego rządy w jego imieniu sprawowała jego matka Anna Austriaczka oraz pierwszy minister Jules Mazarin. Był on francuskim kardynałem włoskiego pochodzenia, ale przede wszystkim dał się poznać jako skuteczny polityk. Doprowadził do powiększenia skarbu dzięki polityce merkantylizmu. Znacząco umocnił absolutną władzę króla. W polityce zagranicznej dążył do uczynienia z Francji europejskiego mocarstwa kosztem przede wszystkim Habsburgów. Dzięki tym działaniom przygotował idealny grunt pod samodzielne panowanie Ludwika XIV. Ten w pełni objął władzę tak naprawdę w wieku 22 lat, gdy zmarł wierny mu Mazarin (w jego miejsce nie powołał nowego pierwszego ministra). Rządy rozpoczął od wprowadzenia kilkunasto edyktów reformujący Francję a także wzmacniających władzę królewską. Stąd przypisywane mu twierdzenie, że „Państwo to ja”. Był pojętnym uczniem Mazarina i kontynuatorem jego polityki.

Okres jego panowania to okres potęgi Francji. Gospodarka zarządzana przez Colberta kwitła. Rozwijał się handel i rzemiosło, powstawały liczne manufaktury. To z kolei pozwoliło królowi na utrzymywanie dużej i silnej armii. Udało mu się uzyskać dla Francji hrabstwa Franche-Comté i posiadłości na pograniczu flandryjskim oraz twierdze i miasta w Lotaryngii i Alzacji. Doprowadził także do obsadzenia na tronie hiszpańskim swojego wnuka Filipa V.

W polityce wewnętrznej odwołał edykt nantejski gwarantujący wolność religijną. Dobra zdelegalizowanego Kościoła francuskich ewangelików reformowanych zagarnął na rzecz skarbu. Zbudował dla siebie z rozmachem rezydencję w Wersalu. Wspierał rozwój kultury, nauki i sztuki. W okresie jego panowania powstało wiele monumentalnych budowli jak Place Vendôme, Les Invalides czy wschodnia fasada Luwru. Król zmarł w 1715 r., a więc w wieku 77 lat, z których 72 przypadały na okres jego panowania. Czyni go to przywódcą najdłużej pełniącym swój urząd w historii.

Czytaj także → Absolutyzm Ludwika XIV

Bibliografia:

1. U. Augustyniak, Historia Polski 1572-1795, Warszawa 2008.
2. J. Baszkiewicz, Historia Francji, Wrocław 2008.
3. A. Krawczuk, Poczet cesarzy rzymskich. Pryncypat, Warszawa 1986.
4. T. Manteuffel, Historia powszechna. Średniowiecze, Warszawa 1999.
5. M. Markiewicz, Historia Polski 1492-1795, Kraków 2009.
6. R. Michałowski, Historia powszechna. Średniowiecze, Warszawa 2020.
7. N. Reeves, Tutanchamon. Król, grobowiec, skarb królewski, Warszawa 1998.
8. S. Runciman, Dzieje wypraw krzyżowych, T. 1/2/3, Katowice - Poznań, 2009.