„Generał Lucjan Żeligowski 1865-1947...” - D.Fabisz - recenzja

Praca dra Dariusza Fabisza Generał Lucjan Żeligowski 1865-1947. Działalność wojskowa i polityczna jest zatem próbą wypełnienia jednej z wielu luk w historiografii polskiej. Jednocześnie, dzięki szerokiej kwerendzie archiwalnej autora, ma ona na celu przedstawienie w nowym świetle problemów wielokrotnie podejmowanych przez badaczy.

Osoba generała Lucjana Żeligowskiego kojarzona jest najczęściej z tzw. „buntem”, czyli wyprawą wileńską z 1920 r. Zapomina się jednocześnie o wielu innych aspektach działalności na niwie zarówno wojskowej, jak i politycznej generała. D. Fabisz rozpoczyna zatem swoją pracę od skrótowego przedstawienia młodzieńczych lat Żeligowskiego, wskazując jednocześnie na duży wpływ tego okresu, na przyszłe postępowanie generała. W rozdziale tym dowiadujemy się także o przebiegu służby Lucjana Żeligowskiego w armii carskiej, poznając także jej skomplikowany charakter u schyłku swojego istnienia.

Kolejny rozdział traktuje o działalności Żeligowskiego w charakterze organizatora Wojska Polskiego na Wschodzie. Autor szczególnie podkreśla tu rolę dowódcy 4 Dywizji Strzelców Polskich, która dzięki postawie Żeligowskiego, jego autorytetowi i talentowi, jako jedyna polska formacja dociera do nowo odrodzonej ojczyzny zachowując sprawność bojową. W rozdziale tym D. Fabisz przedstawił także udział generała w wojnie polsko-bolszewickiej, w trakcie której, Lucjan Żeligowski zasłynął najbardziej kontratakiem siłami 10 i 1 litewsko-białoruskiej Dywizji na 3 armię bolszewicką oraz odbiciem Radzymina podczas bitwy warszawskiej. Generał po raz kolejny pokazał wówczas swój kunszt taktyczny i strategiczny, za co odznaczony został orderem Virtuti Militari.

Sprawa zajęcia Wilna w 1920 r. omawiana w następnym rozdziale została przez D. Fabisza potraktowana bardzo szczegółowo. Autor zaprezentował na podstawie źródeł archiwalnych i wspomnień wydarzenia, w których generał Żeligowski brał udział nie do końca będąc w pełni świadomym politycznych skutków. W pracy tej wytłumaczony jest również aspekt prawny zajęcia Wilna i utworzenia Litwy Środkowej przez generała, wskazujący na błędne nazewnictwo tego wydarzenia „buntem”. Autor rozpoczyna również w tym miejscu przedstawianie bardzo złożonych relacji łączących generała Żeligowskiego z Józefem Piłsudskim, rozwijając tą myśl w kolejnych częściach pracy.

Rozdział IV ma na celu przybliżenie działań generała Żeligowskiego jako inspektora armii, a następnie ministra spraw wojskowych. Generał w tym czasie poza działalnością wojskową, mógł wykazać się w sprawach politycznych. Jak wskazuje autor, Żeligowski z racji swojego bardzo bogatego doświadczenia miał wiele cennych, niestety niewykorzystanych pomysłów, które mogły znacznie wpłynąć na wyszkolenie, a co za tym idzie potencjalną siłą młodej armii polskiej. Czytelnik ma również możliwość zaznajomienia się z działaniem i strukturą polskiego wojska, a także najważniejszymi problemami politycznymi II RP. Rozdział ten zawiera wiele ciekawych anegdot i opisów dotyczących życia wyższych oficerów i generalicji z tego okresu. D. Fabisz spróbował też w tym miejscu przedstawić stosunki Żeligowskiego i Piłsudskiego, dementując zakorzenione opinie, jakoby marszałek miał nieograniczony wpływ na generała. Sprawa udziału Żeligowskiego w przygotowaniach do zamachu stanu z 1926 r., potraktowana dosyć wyczerpująco przez autora, wskazuje również na fakt, iż generał, pomimo, że bardzo szanował Piłsudskiego to nie stał się wówczas jedynie marionetką marszałka.

Kolejny rozdział przedstawia postać generała Lucjana Żeligowskiego z kompletnie innej strony. Generał jako gospodarz w swoim majątku niedaleko Wilna, angażował się bowiem wówczas w działalność społeczną i regionalną, popierając między innymi pszczelarstwo czy uprawę lnu, jako istotny czynnik mający wpłynąć na rozwój kraju. Żeligowski w tym czasie otrzymał w wyborach mandat poselski i wówczas również wspierał rozwój gospodarczy i społeczny wsi, a także szeroko głosił swoją teorię panslawistyczną. Niestety jak wskazuje autor, poglądy generała były często wyśmiewane i krytykowane.

Ostatni rozdział poświęcony jest czasom, kiedy generał Lucjan Żeligowski zostaje zmuszony poprzez rozwój wypadków roku 1939 na ziemiach polskich do emigracji. Rozłączony z ojczyzną generał nie angażuje się wówczas w działania rządu emigracyjnego, poświęcając się swojej sprawie słowiańskiej, jednocześnie deklarując wspieranie działań polityków polskich. Następnie D. Fabisz zapoznaje czytelnika z działalnością Żeligowskiego w utworzonej na emigracji Radzie Narodowej. Tok obrad tego organu doradczego został przez generała prawie zmonopolizowany, dlatego został on wybrany jego przewodniczącym. Generał w tym czasie udzielał się także bardzo szeroko w prasie i jak wskazuje autor, rozpoczął nawiązywanie kontaktów z ambasadą radziecką w Londynie. D. Fabisz wyjaśnia w tym miejscu ewolucje słowiańskich fascynacji generała Żeligowskiego, wskazując na jego podeszły wiek i słabą orientacje w międzynarodowej sytuacji Polaków, a co za tym idzie naiwną wiarę w dobrą wolę Stalina i polskich komunistów. Ta nieświadomość Żeligowskiego została następnie wykorzystana przez komunistów, uderzając w autorytet generała. Generał Żeligowski planując powrót do kraju, już ciężko chory umiera w Londynie 9 lipca 1947 r. Jak pisze D. Fabisz „zwłoki generała, zgodnie z jego wolą, zostały z wojskowymi honorami przewiezione do kraju”.

Po krótkim przedstawieniu najważniejszych tez stawianych przez D. Fabisza w pracy, należy przejść do próby oceny ich zrealizowania. Publikacja „Generał Lucjan Żeligowski 1865-1947. Działalność wojskowa i polityczna” jest przede wszystkim bardzo dobrym opracowaniem najnowszego stanu badań na temat pewnych wyżej opisanych kwestii dotyczących historii II RP. Autor wykorzystał bardzo bogatą bibliografię, w której nie brakuje tak często pomijanych we wcześniejszych pracach materiałów znajdujących się w Archiwum Instytutu Józefa Piłsudskiego w Londynie, Archiwum Instytutu Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku oraz Archiwum Instytutu Polskiego im. Gen. Władysława Sikorskiego w Londynie. Dzięki temu, D. Fabisz rzucił nowe światło na, wydawać by się mogło, tak oczywiste problemy jak chociażby przekonanie badaczy, szczególnie starszej daty, o rzekomym identyfikowaniu się generała Żeligowskiego z obozem piłsudczyków. Autor przedstawił za to generała jako człowieka który nigdy nie próbował być politykiem, bo by świadom, że się do tego nie nadawał. Nie kreował się on również na przywódcę narodu, ponieważ pomimo niesłychanej popularności nie miał wygórowanych ambicji i znał swoje miejsce poświęcając się próbom zreformowania wojska polskiego, a następnie głosząc swoje nie do końca trafne teorie panslawistyczne.

Pozostawiając kwestie merytoryczne, należy stwierdzić, że recenzowana książka jest także doskonałą lekturą i to nie tylko dla osób zainteresowanych okresem międzywojennym czy historią emigracji po II wojnie światowej. D. Fabisz w dosyć przystępny sposób proponuje potencjalnemu odbiorcy poznanie świata II Rzeczypospolitej, tak odległego kulturowo i mentalnie od naszych czasów. Poprzez postać generała Lucjana Żeligowskiego autor wskazuje na to, jak dużym zaangażowaniem i patriotyzmem wykazywali się wówczas wskrzesiciele odrodzonej Polski. D. Fabisz trafnie zauważa, że jednostki pokroju generała Żeligowskiego, które stawiając los ojczyzny ponad własny, często nie liczyły się z tego płynącymi konsekwencjami (patrz „bunt” Żeligowskiego). Najlepszym tego przykładem jest niesprawiedliwa ocena osoby generała nie tylko w oczach narodu litewskiego, lecz przede wszystkim (co z pewnością dla generała było by bardziej krzywdzące) wśród części Polaków.

Podsumowując, biografię generała Lucjana Żeligowskiego autorstwa Dariusza Fabisza polecić można wszystkim tym, dla których prawda historyczna nie jest obojętną, a wrodzona ciekawość nie pozwala po przeczytaniu powyższego tekstu na przejście obok tak gorąco przeze mnie polecanej książki.

Tytuł: Generał Lucjan Żeligowski 1865-1947. Działalność wojskowa i polityczna
Autor: Dariusz Fabisz
Wydawca: Wydawnictwo DiG
Data wydania: 2007
ISBN/EAN: 83-7181-504-2, 978-83-7181-504-1
Liczba stron: 374
Cena: ok. 40 zł
Ocena recenzenta: 10/10