Konspekt wypracowania - matura z historii 2010: Porównaj funkcjonowanie władzy monarszej we Francji i w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVII wieku

Temat I: Porównaj funkcjonowanie władzy monarszej we Francji i w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVII wieku. 

1. Umiejscowienie tematu w miejscu i czasie.

a. Polska niechęć do Francji w związku z trwającymi tam wojnami domowymi na tle religijnym i ucieczką Henryka Walezego. Brak poważniejszych akcji dyplomatycznych w czasie panowania Stefana Batorego i Zygmunta III. Francuskie mediacje w trakcie polsko-szwedzkich pertraktacji rozejmowych w Altmarku (1629) i Sztumskiej Wsi (1635).
b. Profrancuskie poczynania partii Jana Kazimierza i Marii Ludwiki Gonzagi w latach 60. XVII w. w sprawie elekcji vivente rege. Klęska tychże. Stosunki z Francją w czasie rządów Jana Sobieskiego. Elekcja roku 1697 i udział w niej księcia Conti.

2. Ogólne sprawy ustrojowe.

a. Władza królewska – jej zakres. Odniesienie do częstego mianowania we Francji pierwszych ministrów (Richelieu, Mazarin), w Polsce czasowe faworyzowanie niektórych jednostek ponad inne (Jerzy Ossoliński). Zakres władzy sądowniczej (w Polsce ograniczona na rzecz trybunałów). Szacunkowe określenie stanu osobistych funduszy  monarchów (dobra prywatne, ilość własnych wydatków).
b. Rola parlamentu. We Francji były nim nieczęsto zwoływane Stany Generalne, w Polsce – sejm i senat, zwoływane niekiedy dwa razy w roku. We Francji rządy należą zdecydowanie do króla i jego Rady, w Polsce w teorii decyzja musi zapaść przy zgodzie wszystkich trzech członów sejmu walnego (monarcha – sejm – senat).

3. Skarb.

a. Źródła dochodów. Można poruszyć temat wartości gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej i porównać ją z gospodarką zachodnioeuropejskiej. Stosunek polskiego sejmu do nakładania podatków, sprawa nacisków finansowych we Francji i tamtejszej korupcji (możliwość kupowania urzędów, zwłaszcza w latach 20. XVII w.).
b. Źródła strat. Procent wydatków na wojsko w obydwu państwach (zaznaczenie, szczególnego natężenia działań zbrojnych w Polsce w pierwszym trzydziestoleciu i drugiej połowie XVII w., zaś we Francji – w latach 1635-1648 i końcówce XVII w.). Inwestycje gospodarcze, architektoniczne i inne.

4. Sprawy religijne.

a. W Polsce. Próby duchowieństwa katolickiego co do zniesienia konfederacji warszawskiej, w innych przypadkach, szeroka tolerancja wyznaniowa i kulturowa.
b. We Francji. Po edykcie nantejskim uspokojenie sytuacji religijnej. Chęć złamania potęgi twierdz protestanckich (np. La Rochelle) przez Richelieu, uwieńczona powodzeniem. Dyskryminacja hugenotów (innowierców francuskich), zakończona odwołaniem edyktu nantejskiego przez Ludwika XIV w 1685 r., który wygnał nie-katolików (głównie rzemieślnicy, wojskowi, artyści itd.) z kraju.

5. Rozwój absolutyzmu w obydwu krajach.

a. Obsesja szlachty polskiej na tle „absolutum dominium”. Przypadki rokoszy: Zebrzydowskiego i Lubomirskiego, analiza czy wybuchały one na tle sporów prywatnych, czy sporów o wygląd o państwa. Stosunki władców z parlamentem. W II połowie XVII w. łączenie osób pochodzenia francuskiego z potajemnymi  planami wprowadzenia absolutyzmu w Rzeczypospolitej.
b. Ograniczenie władzy Ludwika XIII przez Radę na początku XVII w. Dojście Richelieu do stanowiska pierwszego ministra, powolne wzmacniane przezeń władzy swojej i królewskiej. Eliminacja kolejnych przeciwników wszechwładnego ministra, m.in. Cinq-Marsa. Początek panowania Ludwika XV – regencja Anny Austriaczki i kardynała Mazarina, zmiażdżenie Frondy w roku 1653. Ostateczne ukształtowanie się obrazu absolutystycznego Króla Słońce.

6. Główne kierunki prowadzenia polityki.

a. Polska: zabezpieczenie przed najazdami tatarskimi, zabezpieczenie dostępu do morza brak poparcia szlachty dla ofensywnych planów królów (inwazja Zygmunta III na Szwecję, tureckie plany Władysława IV, plany bałtyckie Jana Sobieskiego). Przez niemal cały XVII w. antyszwedzkie i antytureckie przymierze z Habsburgami.
b. Francja: wojny we Włoszech i Niemczech, później także w Niderlandach. Rywalizacja z Hiszpanią, Anglią i Habsburgami. Częste przymierza ze Szwecją (w trakcie wojny 30-letniej), Turcją, poprawne stosunki z Rosją.

7. Podsumowanie.

Próba dokonania oceny: która monarchia lepiej zdała egzamin w realiach XVII w. Zsumowanie zalet i wad obydwu ustrojów i metod działania.

8. Przydatna literatura.

J. Baszkiewicz, Richelieu; F. Bluche, Richelieu; Tablice historyczne, red. W. Mizerski; J. Maciszewski, Szlachta polska I jej państwo; G. Bordonove, Ludwik XIV, H. Wisner, Rzeczpospolita Wazów, t. 1 i inne.