„Koniec niewinności. Polska wobec swojej żydowskiej przeszłości” - J. Potel - recenzja

Podstawowym założeniem antropologii strukturalnej jest podział świata na binarną rzeczywistość. W każdym elemencie istnieją opozycje: zło – dobro, światło – ciemność. Jednak świata nie da się rozważać tylko binarnie. Pomiędzy światłem i ciemnością jest cień. Tam rodzi się tabu lub sacrum. A rozważając cień musimy stawiać pytania: Kim jesteśmy? Jacy jesteśmy? Czy my jesteśmy ludzie dobrzy?

Środek wywołuje emocje, tam rodzą się ciemne moce. Jean – Yves Potel stawia pytania z cienia: Jak mówić o Żydach w Polsce? Jak mówić o stosunku Polaków do Żydów? Jak mówić o stosunku Żydów do Polaków? A na tego typu pytania nigdy nie znajdziemy właściwej, jednej i ostatecznej odpowiedzi. Potel we wstępie stwierdza, że nie próbuje znaleźć takowych odpowiedzi, że pisze o problemie pamięci i pamiętania, ale nie do końca jest wierny swoim tezom.

Książkę ma dwojaką strukturę – z jednej strony mamy przywołane historie, najogólniej mówiąc dotyczące problemów polsko-żydowskich, opowiadane, a właściwie przytaczane przez autora a z drugiej – odautorski komentarz dotyczący stosunków polsko żydowskich podczas II wojny światowej i później, komentarz dotyczący wydarzeń w Jedwabnem. Swoją książkę Potel skonstruował na podstawie rozmów przeprowadzonych z przeróżnymi ludźmi zajmującymi się tematyką żydowską. Nie wszystkich traktuje równo, nie do wszystkich ma taki samo podejście – i dobrze, jest to jego prawo. Ale czasami uderza płytkość i stereotypowość stwierdzeń – co możemy pomyśleć o młodej (sic!) kobiecie która jest zaangażowana w tysiąc przedsięwzięć jednocześnie1, jeżeli Kraków to Planty, a jeżeli Planty – można tam spotka szachistów, młode, hałaśliwe dziewczyny, zakochane pary i zatopionych w myślach starszych ludzi2. Niby prawda, niby tak, ale wyczuwalna nutka deprecjonowania jest obecna nie tylko w rozdziale poświęconym miastu Kraków, ale w całej książce.

W Końcu Niewinności autor porusza tematykę pogromu w Jedwabnem, teatru NN w Lublinie, tolerancji w Krakowie, Festiwalu Kultury Żydowskiej na krakowskim Kazimierzu, pogromu w Kielcach, marca ’68, Auschwitz i na końcu – bynajmniej nie jako najmniej ważnego – tożsamości Żydów i Polaków.

Czy jest to książka stricte historyczna? Trudno odpowiedzieć. Odnoszę wrażenie, że sam autor nie chciałby być tak zakwalifikowany. Jest to książka o problemie pamięci, książka usiłująca się rozprawić z mitami narodowymi, próbująca z jednej strony obalić martyrologię żydowską, ale z drugiej strony ją podtrzymująca. We wstępie autor twierdzi, że będzie próbował być obiektywny – temu mają służyć przytoczone historie w poszczególnych rozdziałach – tam faktycznie osoba autora ukrywa się za opowiadanymi wydarzeniami, ale w swoich komentarzach Potel nie unika wartościującego słownictwa, emocjonalnie nastawionych stwierdzeń. W tych miejscach nie jest on historykiem, a jego książka nie zasługuje na takie miano. Podsumowując: Koniec niewinności nie jest książką przyjemną, nie czyta się jej z lekkim sercem, podejmuje tematy niełatwe, zmusza do zrewidowania swoich poglądów i myślenia. Pozostaje jedno pytanie: koniec czyjej niewinności postuluje Potel w tytule?

Plus minus:
Na plus:
+ bogaty materiał egzemplifikacyjny
+ prosty w odbiorze język
+ brak błędów edytorskich
Na minus:
-miękka oprawa i „gazetowy papier”
-zbyt osobista jak na książkę nieautobiograficzną
-cena w stosunku do jakości książki

Tytuł: Koniec niewinności. Polska wobec swojej żydowskiej przeszłości
Autor: Jean-Yves Potel
Wydawca: Wydawnictwo Znak
Data wydania: 2010
ISBN/EAN: 978-83-240-1452-1
Liczba stron: 328
Oprawa: miękka
Cena: ok. 40 zł
Ocena recenzenta: 6/10

1. J-Y. Potel, Koniec niewinności. Polska wobec swojej żydowskiej przeszłości, Kraków 2010, s. 101. [↩]
2. Ibidem, s. 97-98. [↩]