„Franciszkanie i Ziemia Święta w XIII wieku” - W. Mruk - recenzja

Słynące ze stojących na wysokim poziomie pozycji, jakie ukazują się jego nakładem, Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica” tym razem oddaje w ręce czytelnika pracę Wojciecha Mruka, poświęconą losom zakonu franciszkańskiego w Ziemi Świętej od momentu niemal jego powstania aż po upadek Akki, wydaną w serii Medium Aevum.

Jak zaznacza we wstępie do swego dzieła Autor, problematyka dotycząca aktywności św. Franciszka i jego następców w Outremer poruszana była w rozmaitych opracowaniach na temat dziejów zakonu minorytów w wiekach średnich. Pomimo jednak dość sporej liczby prac dotyczących historii franciszkanów na przestrzeni lat, nikt jak dotąd nie pokusił się o próbę dogłębnego przedstawienia franciszkańskiej działalności w prowincji Terrae Sanctae. Wyzwania tego podjął się ostatecznie Wojciech Mruk w recenzowanej tutaj pozycji. Z jakim skutkiem, zobaczymy poniżej.

Nim jednak przejdziemy do samej pracy, przyjrzyjmy się nieco źródłom, w oparciu o które powstała.

Program badawczy, który Autor zdecydował się zrealizować, wymagał od niego gruntownej analizy obszernego co prawda, jednakże mocno rozproszonego, o czym sam zresztą wspomina, materiału źródłowego.

W swej pracy Wojciech Mruk sięgnął, m.in. po pisma św. Franciszka, tj. Reguły, Listy oraz Testament, a także zajrzał do XIII-wiecznych kronik franciszkańskich autorstwa Jordana z Jano, Salimbene de Adama, Tomasza de Eccleston czy anonimowego minoryty z Erfurtu. Wykorzystane przez niego zostały także późniejsze roczniki minoryckie, przede wszystkim XIV-wieczna Cronica XXIV generalium ordinis minorum cum pluribis appendicibus, jak również poświęcone osobie Biedaczyny z Asyżu dzieła hagiograficzne, w szczególności Tomasza z Celano czy Bonawentury z Bangoregio. Autor nie omieszkał również poszukać informacji na temat dziejów franciszkanów w Outremer w spisanych rękoma minorytów dziełach poświęconych – w całości bądź jedynie fragmentarycznie – Ziemi Świętej, która przecież budziła wówczas żywe zainteresowanie na Zachodzie. W poczet prac z tej kategorii należy wliczyć, m.in. Liber recuperationis Terrae Sanctae Fidenzia z Padwy, De constructione castri SafedBenedykta z Alignano, listy Adama de Marisco (de Marsh) czy też niektóre ustępy prac Rogera Bacona.

Sporo informacji na temat funkcjonowania zakonu franciszkańskiego Wojciech Mruk zaczerpnął ponadto m.in. z wszelkiego rodzaju akt normatywnych dlań, tworzonych przede wszystkim podczas kapituł generalnych. Szczegółów dotyczących losów minoryckiego zgromadzenia w Outremer szukał też Autor w komentarzach do Reguły, w bullach oraz innych dokumentach papieskich, których najpełniejszy zbiór można odnaleźć we wydanym przez J. H. Sbarellego Bullarium Franciscanum, a także w pismach innych osób (przede wszystkim Jakuba de Vitry, biskupa Akki) czy instytucji, które utrzymywały kontakty z franciszkanami, jak również w kronikach autorów niezwiązanych bezpośrednio z kręgami franciszkańskimi.

Jak zatem widzimy, ogrom pracy, jaki Wojciech Mruk włożył w dobór i analizę niezbędnych przy jej powstaniu źródeł, jest doprawdy imponujący, stąd Autor niejako musi zdobyć sobie uznanie wnikliwego czytelnika już na samym początku.

Zasadnicza część pracy Franciszkanie i Ziemia Święta w XIII wieku składa się z siedmiu rozdziałów. Pozwolę sobie tutaj przybliżyć nieco ich tematykę.

W rozdziale pierwszym, będącym czymś na kształt wprowadzenia w temat, Autor przedstawia nam obszernie genezę i rozwój zakonu franciszkańskiego, ograniczając się jednak niemal wyłącznie do głównych zagadnień związanych z tą problematyką, co należy mu raczej poczytać za zaletę, jako że nie zmusza czytelnika do przedzierania się przez gąszcz nieistotnych w gruncie rzeczy dla tematu pracy informacji.

W kolejnym rozdziale Wojciech Mruk, z właściwą sobie rzeczowością, prowadzi nas żywo przez skomplikowane wydarzenia polityczne i militarne, jakie miały miejsce w Outremer w XIII stuleciu, ze szczególnym uwzględnieniem dość zawiłych relacji frankijsko – muzułmańskich. Tutaj po raz kolejny przyjdzie mi pochwalić Autora za jego umiejętność podawania czytelnikowi jedynie najistotniejszych treści.

Rozdział trzeci z kolei, traktujący o złożonej sytuacji etniczno – religijnej w Ziemi Świętej w XIII wieku, to prawdziwy popis erudycji Wojciecha Mruka. Na szczególną uwagę zasługują zwłaszcza te jego fragmenty, które dotyczą relacji Kościoła rzymskokatolickiego z kościołami wschodnimi w Egipcie, Syrii i Palestynie, jako że dają nam doskonały pogląd na warunki, w których przyszło franciszkanom działać.

Jeśli natomiast chodzi o czwartą część pracy Franciszkanie i Ziemia Święta w XIII wieku, to jej Autor przedstawia nam w niej stosunek minorytów i samego św. Franciszka do problematyki Outremer oraz gruntownie opisuje rolę, jaką Wschód odgrywał w planach zakonu w okresie przed śmiercią Biedaczyny z Asyżu.

Również w tym fragmencie swego dzieła Wojciech Mruk nie zawodzi swych czytelników i po raz kolejny w niezwykle rzeczowy sposób prowadzi nas do kolejnego rozdziału, poświęconego z kolei regulacjom zakonnym dotyczącym Ziemi Świętej oraz instytucjom franciszkańskim w Outremer w latach 1226–1291, czyli w czasach już po powołaniu prowincji Terrae Sanctae (1217) oraz śmierci św. Franciszka (1226). Ten z kolei fragment recenzowanej tutaj pozycji, stanowiący coś na kształt zwieńczenia badań Wojciecha Mruka na temat dziejów franciszkanów na Wschodzie w XIII wieku, poraża wprost ogromem pracy, jaką włożył weń Autor. Wysiłek ten zaowocował odkryciem przed polskim czytelnikiem mnóstwa interesujących faktów z życia minoryckich wspólnot we franciszkańskiej prowincji Terrae Sanctae w okresie od zgonu Biedaczyny z Asyżu po upadek Akki.

Rozdział szósty natomiast, będący niejako przedłużeniem poprzedniego, poruszającego, jak już wcześniej poniekąd wspomniano, problematykę funkcjonowania franciszkańskich instytucji w Ziemi Świętej oraz osób stojących na ich czele, traktuje o działaniach, o rozmaitym charakterze, minorytów w Outremer w latach 1226–1291. W poczet tych przedsięwzięć zaliczyć należy udział franciszkanów w ruchu krucjatowym, podejmowane przez nich liczne kroki dyplomatyczne, jak również dość szeroko zakrojoną aktywność duszpasterską i misyjną, także na terenach należących do muzułmanów. Również w tym fragmencie pracy Franciszkanie i Ziemia Święta w XIII wieku jej Autor wykazuje się ogromną rzetelnością badań.

W ostatnim z kolei rozdziale Wojciech Mruk pokusił się o niezwykle rzeczowy przegląd XIII– wiecznego piśmiennictwa franciszkańskiego dotyczącego Outremer, gdyż temat Ziemi Świętej, jak zauważa Autor, związanych z nią planów, działań czy wydarzeń, był niejednokrotnie podejmowany na kartach prac minoryckich pisarzy w XIII stuleciu. Rozdział ten jest doskonałym uzupełnieniem poprzednich, równie znakomitych, fragmentów recenzowanej tutaj pracy.

Opracowanie to zawiera również dwie mapy oraz trzy tablice genealogiczne, obszerny aneks, w którym wymieniono znanych z imienia minorytów aktywnych w Outremer w okresie przed upadkiem Akki, indeks osób, a także bogatą bibliografię, w oparciu o którą głodny informacji o dziejach franciszkanów w Outremer czytelnik śmiało może wzbogacać swój zasób wiedzy na ten temat.

Na koniec kilka słów należy poświęcić szacie graficznej pracy Franciszkanie i Ziemia Święta w XIII wieku. Otóż pozycję tę wydrukowano na papierze dobrej jakości, strony zszyto ze sobą, całość zaś oprawiono w twardą okładkę w miłym dla oka kolorze.

W ramach podsumowania warto chyba dodać, iż recenzowane tutaj opracowanie Wojciecha Mruka nie jest lekturą dla każdego. Jest to praca naukowa – o czym najdobitniej chyba świadczą wstęp, w którym Autor szczegółowo przedstawia cele swej pracy badawczej, a także zakończenie, w którym z kolei przechodzi do omówienia wynikających wniosków z tejże – i jako taka dla laika, który nie lubi przedzierać się przez gąszcz przypisów, może być z pewnością nużąca. To jednak, co dla przeciętnego czytelnika może okazać się wadą, dla bardziej wymagającego odbiorcy jest zaletą, dlatego takim właśnie osobom, ludziom o wyrobionym już smaku historycznym, polecam przede wszystkim tę pozycję.

Plus minus:
Na plus:
+ pierwsza monografia na ten temat
+ zawartość merytoryczna
+ imponujący przegląd źródeł
+ obszerna bibliografia
+ estetyczne wydanie
+ twarda oprawa

Na minus:
- liczne literówki
- szwankująca dość często interpunkcja
- irytujące momentami powtórzenia

Tytuł: Franciszkanie i Ziemia Święta w XIII wieku
Autor: Wojciech Mruk
Wydawca: Historia Iagellonica
Data wydania: 2010
ISBN: 978-83-62261-14-7
Liczba stron: 259
Oprawa: twarda
Cena: ok. 35 zł
Ocena recenzenta: 9.5/10