„Wojna Iwana. Armia Czerwona 1939-1945” - C.Merridale - recenzja

Spośród wielu książek opisujących historię  Armii Czerwonej, Wojna Iwana wydaje się szczególna. Porusza ona tematy, które, mimo dziesiątek pozycji na ten temat, zostały zaniedbane lub po prostu pominięte. Catherine Merridale przenosi nas w świat widziany oczyma przeciętnego czerwonoarmisty, tworzy jego profil psychologiczny, starając się przy tym obalać obrosłe wokół niego mity.

Autorka wkłada wiele wysiłku w obiektywne podejście do tematu – nie krytykuje ani nie usprawiedliwia. Zajmuje się raczej racjonalną analizą, próbując zmienić utarty w naszej świadomości obraz „Iwana”.

Catherine Merridale wykłada historię współczesną na Uniwersytecie Londyńskim. Współpracowała z uniwersytetami w Cambridge, Bristolu i Moskwie. Zajmuje się badaniami historii ZSRR i Rosji, zwłaszcza tematyką kulturalną i społeczną.

Napisanie książki o tak specyficznym dla tematu charakterze, kosztowało Autorkę wiele wysiłku. Zaczynając od obszernej bibliografii, poprzez setki godzin spędzonych na rozmowach z weteranami, analizie ich listów, pamiętników, na mozolnym „przekopywaniu” rosyjskich archiwów wojskowych kończąc.

Pracę swą, liczącą prawie 500 stron, Brytyjka podzieliła na jedenaście rozdziałów. Przeprowadzają nas one przez kolejne etapy udziału radzieckich „obywateli” w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej. Pokazują podejście żołnierzy do wszechobecnej propagandy, ich kpiący stosunek do politruków i wreszcie pełną strachu walkę o przetrwanie w radzieckiej, wojennej rzeczywistości. Dowiadujemy się na przykład, że głównym zmartwieniem przysłowiowego Iwana nie była walka z Niemcami, a zdobywanie pożywienia i ciągłe wątpliwości co do słuszności komunistycznej sprawy. Rosjanie, jak twierdzi Autorka, nie walczyli za reżim. Walczyli o swoje domy, rodziny i styl życia, który w ich mniemaniu, był zagrożony. Ciekawe jest również poruszenie tematów, które nigdy w państwie Stalina nie ujrzały światła dziennego. Pieśni, wiersze i ich znaczenie w życiu żołnierzy czy stres na polu bitwy i związane z nim urazy psychiczne, tęsknota za rodziną, stosunki panujące między współtowarzyszami broni. Znajdziemy tu opis stopniowego załamywania się wiary w komunizm. Kiedy żołnierze Armii Czerwonej, wkraczający do zachodnich krajów, przekonują się, że wbrew temu, co im wpajano,  kraje te są bez porównania bogatsze.

Na końcu mamy okazję poznać historię frontowców, którzy po powrocie nie byli już potrzebni swojemu krajowi. Zostali odrzuceni, zaniedbani i zapomniani, mieszając swoje rzeczywiste wspomnienia z oficjalnymi historiami przedstawianymi przez państwo.

W ten sposób z pomnikowego wojownika o „lepsze jutro proletariatu”, człowieka do końca oddanego sprawie, który bez wahania i namysłu rzuca się wir walki za komunizm, Autorka przedstawia nam Iwana. Rzewnego, dobrodusznego, pełnego wątpliwości i tęsknoty ale i porywczego, okrutnego człowieka. Człowieka, który stara się dojść do prawdy o swojej przeszłości, przełamując trwającą dziesiątki lat zmowę milczenia.

Moje jedyne wątpliwości wzbudzają tu listy, na których opiera się Catherine Merridale. Korespondencja ta była przecież przesiewana przez cenzurę, co podważa jej wiarygodność.

Dodatkowo, przy całym uznaniu dla tej książki, zastanawia mnie jeszcze jedna rzecz. Na ile jest to pozycja historyczna, a na ile socjologiczna i społeczna?

Praca prezentuje wysoki poziom językowy, czytanie przebiega szybko i dostarcza mnóstwo przyjemności. W całej książce udało mi się wyłowić zaledwie dwie literówki, za co należą się słowa uznania dla redaktorów i tłumaczy. Starannie opracowany, czytelny tekst, parędziesiąt zamieszczonych fotografii i twarda oprawa, okraszona ciekawą grafiką jest świadectwem rzetelnej pracy Domu Wydawniczego Rebis. Myślę, że 41 złotych, które trzeba zapłacić za tę pozycję nie jest ceną wygórowaną.

Książkę gorąco polecam miłośnikom historii ZSRR. Tym obeznanym z problematyką jak i tym początkującym. Pozycja arcyciekawa, nieszablonowa i naprawdę wyróżniająca się na tle innych. Dostarczy każdemu zainteresowanemu parę godzin rozmyślań i świeże spojrzenie na temat Wojny Ojczyźnianej.

Plus minus:
Na plus:
+ porusza tematy nie pojawiające się w innych pracach
+ oparta na  pamiętnikach  i wywiadach z weteranami
+ przebogata bibliografia
+ doskonałe wydanie, opatrzone zdjęciami
Na minus:
- wątpliwości, co do wykorzystania cenzurowanych listów

Tytuł: Wojna Iwana. Armia Czerwona 1939-1945
Autor: Catherine Merridale
Wydawca: Dom Wydawniczy REBIS
Data wydania: 2007
ISBN/EAN: 978-83-7301-917-1
Liczba stron: 472
Oprawa: twarda
Cena: ok. 40zł
Ocena recenzenta: 9/10