„O sztuce” - E.H. Gombrich - recenzja

Nie często mam w zwyczaju wyrażać opinię już w pierwszych zdania recenzji. W przypadku książki Ernsta H. Gombricha O sztuce ((Oryginalny tytuł to The Story of Art. z 1950 roku.)) jestem zmuszony zrobić wyjątek. Jest to najlepsza, jak dotąd, pozycja traktująca o historii sztuki z jaką przyszło mi się spotkać.

Książka wydana w 2008 roku1 nakładem Domu Wydawniczego REBIS prezentuje się wzorowo. Twarda, piękna wizualnie oprawa, dodatkowo wzmocniona (i mówię to z pełną odpowiedzialnością) obwolutą o takiej samej szacie graficznej, papier kredowy, szyte strony oraz niezwykle przyjazna oku czcionka, powoduje, że ten 688 stronicowy tom, prawdziwie zachwyci Czytelnika.

Wnętrze pozycji również wcale nie rozczarowuje. Wspomniana wyżej obwoluta to klasyczny papier kredowy, wzmocniony w górnym i dolnym brzegu dodatkowym zagięciem, co powoduje, iż nie zniszczy się ona szybko. Skrzydełka opinające oprawę książki nie są wąskimi jakie zwykle możemy spotkać w publikacjach o podobnym rozwiązaniu, a szerokie. Dzięki temu obwoluta trzyma się mocno całości. Na jednym skrzydełku Czytelnik spodziewać się może krótkiego biogramu Autora, natomiast na drugim siedmiu wybranych recenzji książki, publikowanych od roku 19502. Wyróżnić również trzeba projektanta okładki, Pana Leszka Szurkowskiego, którego praca okazała się wyjątkowo owocna. Pomiędzy srebrne litery, którymi zapisano inicjały i nazwisko Autora oraz tytuł książki, włożono liczne autografy artystów, jakie możemy wychwycić po uważnej obserwacji obrazu. Dodatkowo owe podpisy w dotyku są wypukłe, co również wywołuje ciekawy efekt.

Papier jest doskonałej jakości. Był to, jak sądzę, priorytet Wydawcy, gdyż wraz z tekstem na jednych stronach, pomieszczone zostały ilustracje z dziełami sztuki. Zagłębiając się w treść omawianej pracy, Czytelnik będzie odczuwał pełen komfort, gdyż tekst a zarazem ilustracje ułożone zostały w ten oto sposób, by wszystko było w „zasięgu ręki”. Oprócz doskonałych opisów, Autor postarał się też przy każdej ilustracji zamieścić podstawowe dane na temat omawianego dzieła, a więc są to: autor, tytuł, z czego i na jakim, czy też z jakiego materiału  zostało wykonane, wymiary oraz miejsce, gdzie aktualnie można je obejrzeć. To wszystko z mistrzowskim opisem powoduje, iż Czytelnik za każdym razem wyniesie pełną wiedzę.

Cechą charakterystyczną recenzowanego tomu są doskonałej jakości ilustracje dzieł przedstawiane w trzech dyscyplinach: rzeźba, malarstwo, architektura. Autor prowadzi Czytelnika w wędrówce zaczynając od najstarszych, prehistorycznych dziejów ludzkości, czyli od malowideł w jaskiniach Altamira i Lascaux, sztukę egipską, grecką i rzymską, sztukę Bliskiego i Dalekiego Wschodu, Europy średniowiecznej, poprzez malarstwo włoskie, flamandzkie i francuskie, po czasy nam współczesne ukazując arkany kubizmu i abstrakcjonizmu, surrealizmu i dadaizmu. Prezentuje bogaty dorobek materialny, ale wybranych przez siebie dzieł. Czytelnik musi sobie zdawać z tego sprawę, że ramy objętościowe książki nie pomieściłyby wszystkich dzieł jakie zostały stworzone oraz możliwych do oglądnięcia w muzeach i galeriach. Uspokajając jednak, można mieć pewność, że Autor skupia swoją uwagę na najważniejszych dziełach we wszystkich okresach historycznych oraz dodatkowo na tych, które nie są znane szerszemu odbiorcy, a które doskonale wpasowują się w wyjaśnienie aktualnie podejmowanego problemu w rozdziałach.

Oprócz „zwykłych” przedstawień dzieł wraz z tekstem, Czytelnik będzie miał do dyspozycji składanki ilustracji, które są większymi formatami zdjęć. Dzięki temu zabiegowi, czytający będzie miał lepszą możliwość na obejrzenie omawianego dzieła, zobaczenie szczegółów, których w małym formacie zdjęcia nie da się wychwycić. W formie składanki przedstawione są m.in. takie dzieła jak: Narodziny Wenus Sandro Botticelliego, Ostatnia Wieczerza Leonarda da Vinci, Ołtarz Gandawski Jana van Eycka, czy Jeden Jacksona Pollocka. Takie rozwiązanie niewątpliwie działa na korzyść recenzowanej pozycji.

Dodatkowym atutem, i w sumie swoistym novum w tego typu pozycji bibliograficznej, jest umiejscowienie tablic chronologicznych oraz czytelnych map, w licznie trzech, przedstawiających miasta, w których możliwe są do obejrzenia wszystkie omawiane dzieła. Książka zaopatrzona jest w świetną bazę bibliograficzną będącą wykazem (podzielonym na zagadnienia), a także w indeksy składające się na wykaz nazw geograficznych, wykaz imion oraz pojęć. Bardzo pomocny okaże się wykaz ilustracji, który ułożony został alfabetycznie, zgodnie z państwami i miastami, w których znajdują się muzea i galerie.

Na sam koniec wypada mi poświęcić nieco uwagi na styl pisarski Autora. Otóż jest on niezwykle przystępny. Już na samym początku książki E.H. Gombrich zapowiada, że będzie się starał przybrać taki styl, który będzie możliwy do zrozumienia nawet dla osób, które tylko od czasu do czasu sięgają po tego typu publikacje. A zatem tekst nie posiada zawiłej i niezrozumiałej terminologii, jaką zwykle charakteryzują się książki o tej tematyce. Język Autora dociera do wszystkich, tak samo jak dociera piękno omawianych i prezentowanych przez Niego dzieł artystycznych. To podstawowa cecha tej książki, cecha, która niezwykle zainteresowała rzesze czytelników; wypada przy tej okazji wspomnieć, że O sztucejest najpopularniejszą pracą tego typu, a o tej popularności niech świadczy fakt, iż przetłumaczono ją na ponad dwadzieścia języków. Nie znaczy to oczywiście, że recenzowany tom pozbawiony jest terminologii zarezerwowanej do opisów i krytyki sztuki. Bez tego praca traktująca o sztuce, nie byłaby takową pracą. Jednakże nadal zauważyć można, wyczucie w tej materii Autora, a jej odbiór jest prawdziwie przejrzysty.

Kto powinien przeczytać tę książkę? WSZYSCY. Bez wyjątku na rasę, wyznanie, przekonania polityczne i światopoglądowe. Recenzowany tom przeznaczony jest dla każdego kto pragnie zrozumieć sztukę. Omawiana pozycja niestety, ale nie należy do tanich, bo kwota ok. 170 zł może nieco zbić z pantałyku, mówiąc szczerze. Z drugiej jednak strony jakoś wydania, i powtórzę to: jakość wydania, styl Autora, który w niezwykle rzetelny i klarowny zarazem sposób, przedstawia dorobek kultury materialnej człowieka, spowoduje iż praca na pewno znajdzie swojego Czytelnika. Ja przynajmniej, szczerze zachęcam do jej lektury.

Plus minus:
Na plus:
+ tematyka
+ wartość merytoryczna
+ styl Autora
+ jakość ilustracji oraz ich imponująca liczba
+ wydanie (gratulacje dla Wydawcy!)
+ okładka
+ wszelkie pomoce (wykaz literatury, tablice chronologiczne, mapy, indeksy)
Na minus:
- cena (z bólem ale jednocześnie z nadzieją na lekturę fragmentu recenzji dotyczącej tej właśnie kwestii)

Tytuł: O sztuce
Autor: Erich H. Gombrich
Wydawca: Dom Wydawniczy REBIS
Data wydania: 2008
ISBN: 978-83-7510-216-1
Liczba stron: 688
Oprawa: twarda z obwolutą
Cena: ok. 170 zł
Ocena recenzenta: 10/10 (mimo powyższego podpunktu)

1. Jest to drugie wydanie w języku polskim. Pierwsze pojawiło się w 1997 roku dzięki Wydawnictwu Arkady. [↩]
2.  Do tej pory recenzowana pozycja doczekała się aż szesnastu wydań. [↩]