„Administracja i życie codzienne w dobrach Radziwiłłów - U. Augustyniak (red.) - recenzja

W 2009 roku ukazał się kolejny, dziewiąty już tom z serii Fasciculi Historici Novi, zatytułowany Administracja i życie codzienne w dobrach Radziwiłłów XVI- XVIII wieku. W skład tomu wchodzą trzy prace magisterskie powstałe w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego: Kobiety Iszkołci, czyli dzieje zarządzania majętnością Gabrieli Perczyńskiej, Kobiety z rodu Radziwiłłów w świetle inwentarzy i testamentów (XVI-XVIII w.) Anny Lesiak oraz Zarząd dóbr Bogusława Radziwiłła w latach 1636-1669 Marka Miłuńskiego.

Fasciculi Historici Novi jest seryjnym wydawnictwem nieperiodycznym, wydawanym przez Wydawnictwo DiG. Stanowi kontynuację Fasciculi Historici, wydawanego przez Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1968-1990. Każdy tom ma charakter monotematyczny i zawiera prace jednego lub kilku autorów. Często, tak jak w przypadku tomu dziewiątego, w skład „fascykułów” wchodzą prace magisterskie powstałe w IH UW.

Gabriela Perczyńska w pracy Kobiety Iszkołci, czyli dzieje zarządzania majętnością przedstawia wycinek z historii kobiet doby staropoloskiej na tle dziejów Iszkołci – majętności z niewielkim miasteczkiem, należącej do Radziwiłłów od 1582 r. W pierwszej części pracy przedstawiona została historia majetności iszkołckiej w XVI – XVII wieku. Ponadto autorka na podstawie inwentarzy szczegółowo pokazje dzieje iszkołckiego dworu i kościoła. Główny trzon pracy stanowi jednak historia właścicielek majętności. Mamy do czynienia z jednej strony z przedstawieniem ogólnych wzorców i wyobrażeń na temat kobiety w czasach staropolskich, z drugiej natomiast zapoznajemy się biografiami pięciu wybranych właścicielek Iszkołci: Katarzyny z Tęczyńskich Radziwiłłowej (zm. 1592), Lawinii z Koreckich Radziwiłłowej (zm. 1641), Izabeli Katarzyny z Sapiehów Radziwiłłowej (zm. 1685.), Katarzyny Karoliny z Radziwiłłów Rzewuskiej (zm. 1778) oraz Teofili z Radziwiłłów Morawskiej (zm. 1818). Prócz ogólnej historii życia każdej z nich spotykamy się z niezwykle interesującym obrazem kultury materialnej czasów nowożytnych (dowiadujemy się np. o  garderobie czy posiadanych przez niektóre damy rodzajach medykamentów). Wszystkie powyższe elementy składają się na niezwykle ciekawą pracę naukową.

Z tematyką kobiecą spotykamy się również w pracy Anny Lesiak Kobiety z rodu Radziwiłłów w świetle inwentarzy i testamentów (XVI-XVIII w.). Autorka, opierając się na wymienionych źródłach, przedstawia sytuację Radziwiłłowych i Radziwiłłówien w sposób syntetyczny. Ukazana została więc sfera rodzinna – kobieta jako małżonka, matka, córka, siostra a także sfera materialna – omówione zostały przedmioty, jakimi otaczały się kobiety z rodu Radziwiłłów. Oprócz tego zapoznajemy się z ich sferą duchową (rozdział o pobożności) oraz dowiadujemy się o pozycji kobiety w małżeństwie. Do pracy dołączone zostały dwa aneksy – wykaz Radziwiłłówien i Radziwiłłowych, których dotyczą dokumenty wykorzystane w pracy oraz zapisy testamentowe na rzecz zakonów.

Od dwóch przedstawionych prac tematycznie odstaje praca Marka Miluńskiego Zarząd dóbr bogusława Radziwiłła w latach 1636-1669, nie spotykamy się tutaj z tematyką kobiecą. Autor ukazuje nam Bogusława Radziwiłła w sposób całkowicie odmienny od sienkiewiczowskiego stereotypu – widzimy Bogusława jako bardzo dobrego gospodarza, który w sposób przemyślany i konsekwentny zarządzą swymi dobrami przez wyznaczonych przez siebie namiestników. Ponadto Bogusław jawi się jako człowiek mający na uwadze dobro poddanych, wspomagający ich w nieszczęściach. Najwięcej miejsca autor poświęcił urzędnikom Bogusława Radziwiłła i systemowi zarządzania dobrami. Ukazuje więc zarówno kompetencje i obowiązki urzędnika jak i charakterystykę wybranych namiestników oraz ich relacje z Bogusławem. Na końcu dołączony został wykaz sług i urzędników magnata. Praca stanowi niezwykle interesujący wycinek z historii gospodarczej i dziejów magnaterii w Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Wszystkie prace oparte zostały na solidnej podstawie źródłowej. Autorzy sięgneli przede wszystkim do źródeł archiwalnych, szczególnie do zasobów wchodzących w skład Archiwum Radziwiłłów w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie. Choć są to prace magisterskie, a więc można spodziewać się nudnego i żmudnego języka naukowego, to styl pisarski autorów zbytnio nie nudzi a prace czyta się przyjemnie. Wszystkie prace zawierają liczne tabele, wykresy, schematy i aneksy, co bardzo ułatwia lekturę i zrozumienie przedstawianej tematyki. Pomoce te zrobione są czytelnie i twardo opierają się na źródłach – wielki plus dla autorów!

Autorzy we wstępach do swych prac omawiają historiografię, szczególnie najnowszą, dotyczącą badanych tematów. Wyniki własnych badań zestawiają z dotychczasowymi ustaleniami badaczy epoki nowożytnej (tak np. Marek Miluński podważa pogląd ws. systemu pruskiego administracji Bogusława).

Książka wydana została wydana w twardej oprawie, zszywana, do tego dołączona została wszywana zakładka. Brakuje indeksów geograficznych i osobowych, jednak jest to uzasadnione charakterem wydawnictwa. Cena wydaje się być trochę za wysoka.

Reasumujac, zawarte w książce prace są ciekawymi wycinkami z dziejów Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Książkę warto polecić wszystkim zainteresowanym zarówno epoką nowożytną i jak i osobom interesującym się tematyką gender, a także historią kultury materialnej i gospodarczą. Warto mieć jednak podstawową wiedzę o omawianej tematyce.

Na koniec nasuwa się nieodparcie pytanie: ile jeszcze ciekawych, wartościowych prac magisterskich (a nawet licencjackich), które dorzucałyby swoją „cegiełkę” do badań naukowych schowanych jest w uczelnianych archiwach? Seria Fasciculi Historici Novi pokazuje, że wsród historyków jest świadomość wartości prac studenckich i w miarę możliwości te najcenniejsze są wydawane. Szkoda, że tak mało...

Plus minus:
Na plus:
+ solidna baza źródłowa
+ rozbudowany aparat krytyczny
+ podsumowanie stanu badań
+ liczne schematy, tabele, wykresy i aneksy (bardzo duży plus!)
+ przyjemnie się czyta
+ twarda oprawa
+ mapka Wielkiego Księstwa Litewskiego i części Korony z wybranymi dobrami Bogusława  Radziwiłła
+ podsumowanie każdej pracy w j. angielskim
+ wszyta zakładka
Na minus:
- mała częstotliwość ukazywania się kolejnych tomów w serii
- cena

Tytuł: Administracja i życie codzienne w dobrach Radziwiłłów XVI-XVIII wieku
Autor: Urszula Augustyniak (red.)
Wydawca: Wydawnictwo DiG
Data wydania: 2009
ISBN/EAN: 978-83-7181-582-9
Liczba stron: 288
Oprawa: twarda
Cena: 45 zł
Ocena recenzenta: 8/10