„Tajna Organizacja Wojskowa Gryf Pomorski” - A. Gąsiorowski i K. Steyer - recenzja

Po wielu latach dyskusji i sporów dotyczących historii działającej na Pomorzu w konspiracji podczas II wojny światowej „Tajnej Organizacji Wojskowej Gryf Pomorski„, na polskim rynku wydawniczym ukazała się naukowa monografia tej struktury. Działalność ”Gryfa Pomorskiego”, choć nie wolna od niejasności, wymagała jednakże bezstronnego omówienia, którego podjęto się w tej pracy.

Autorzy książki – Andrzej Gąsiorowski i Krzysztof Steyer to wybitni znawcy tematu konspiracji polskiej na Pomorzu. Są współautorami pracy Polska Podziemna na Pomorzu w latach 1939-19451. W ich dorobku naukowym znajdują się także monografie2 oraz liczne opracowania i artykuły naukowe.

Tematyka podjęta w książce ze względu na swoją specyfikę jest dość szczególna. Po II wojnie światowej stopniowo rozwijało się zainteresowanie badaczy opracowaniem (choćby fragmentarycznym) dziejów TOW „Gryf Pomorski”. Większy przełom nastąpił dopiero w latach sześćdziesiątych, kiedy ukazało się kilka artykułów i opracowań naukowych, w większości zawierających jednak dość liczne błędy, gdyż oparte były na skromnej bazie źródłowej3. W kolejnych latach zbieranie materiałów do dziejów organizacji rozpoczął K. Ciechanowski, specjalizujący się w badaniach nad konspiracją Pomorza. Niektóre z efektów jego pracy mają dość duże znaczenie, aż do dziś.

Bezsprzecznie uznać należy fakt potrzeby monograficznego opracowania dziejów „Gryfa Pomorskiego”. Niniejszą pracą autorzy z sukcesem starają się wypełnić tą lukę. W ciągu narracji stawiają także liczne pytania, rozszerzające spojrzenie na problem. Pozostawiają je często bez odpowiedzi, jednocześnie zaznaczając obiektywny brak źródeł lub niedostateczny poziom omówienia danej kwestii w historiografii.

Praca podzielona jest na dziewięć rozdziałów o strukturze problemowej. Pierwsze dwa omawiają genezę powstania TOW „Gryf Pomorski„. Kolejne dwie części książki opisują konspiracyjną działalność organizacji, w tym prowadzenie działań partyzanckich. Rozdziały V i VI przedstawiają stosunki „Gryfa Pomorskiego„ z Polskim Państwem Podziemnym i innymi organizacjami konspiracyjnymi. Kolejna część pracy poświęcona została poważnemu konfliktowi w kierownictwie „Gryfa” i jego konsekwencjom. Rozdział VIII ukazuje walkę Gestapo z TOW ”Gryf Pomorski”. W ostatniej części książki zostały omówione represje radzieckich i polskich służb specjalnych wobec członków organizacji.

Struktura pracy jest dość przejrzysta, jednakże po przeczytaniu książki nasuwa się wniosek, że niektóre z fragmentów monografii można było połączyć, opisując łącznie część zagadnień. Do wielu zdarzeń powraca się w toku narracji, stwarzając wrażenie ich powtarzania poprzez ponowne omawianie, z wprowadzaniem nowych wątków. Czasami jest to najzupełniej zrozumiałe, jednak w niektórych momentach jest niepotrzebne, kiedy powtórzenia występują nawet w obrębie tego samego akapitu (np. s. 129, dot. komendanta „Gryfa” w Grudziądzu). Autorzy nie wyjaśnili we wstępie przyjętej struktury pracy, co gdyby miało miejsce, być może uwolniłoby ją od powyższych uwag. Ogólnie jednak sposób prowadzenia narracji nie budzi zastrzeżeń. Co więcej, powiązanie ze sobą kolejnych rozdziałów i podrozdziałów stoi na wysokim poziomie, nawet wówczas, gdy autorem kolejnej części jest drugi z autorów.

Używana w pracy terminologia w większości nie budzi zastrzeżeń. Do nielicznych negatywnych wyjątków należy stosowanie zamiennie terminów „schron„ i ”bunkier”, które nie są synonimami. Nie mam tu na myśli oczywiście cytatów przytaczanych w książce, w których takowa pomyłka w tym sensie nie ma znaczenia. Chodzi wyłącznie o tekst autorski (np. na s. 171, 180 oraz s. 181, gdzie błąd występuje w tytule jednego z podrozdziałów).

Dużą zaletą pracy są materiały, które wykorzystali autorzy w czasie swoich badań nad tematem. Przy przygotowywaniu monografii skorzystano bowiem z wielu różnorodnych źródeł i opracowań. Na szczególną uwagę zasługują wspomnienia i relacje rozmaitych osób, m.in. członków „Gryfa”, które poddano krytycznej analizie. Odpowiednio wkomponowane w tok narracji, niewątpliwie stanowią wzbogacenie tekstu opracowania. Autorzy zaprezentowali w monografii różne punkty widzenia, pozwalające Czytelnikowi na wyrobienie sobie własnej opinii na poszczególne kwestie.

Kolejnym pozytywnym faktem jest zamieszczenie w pracy wielu rodzajów materiałów dodatkowych. Należą do nich przede wszystkim aneksy, w których zamieszczono teksty wybranych dokumentów, wytworzonych przez TOW „Gryf Pomorski„, Okręg Pomorski AK, jak również przez III Rzeszę. W monografii umieszczono także biogramy i noty biograficzne osób, których rola w ”Gryfie” zasługiwała na upamiętnienie. W pracy można znaleźć także skany wielu dokumentów polskiej i niemieckiej proweniencji. Zamieszczone ilustracje i fotografie niektórych członków organizacji są stosownie dobrane do treści.

Całość publikacji prezentuje się schludnie i czysto. Niewątpliwie ma na to wpływ minimalna ilość tzw. „literówek”. Pozytywnym aspektem pracy jest także twarda oprawa, korzystnie wpływająca na trwałość książki. Jakość ma jednak swoją cenę, która jednak jeszcze pod koniec ubiegłego roku była znacznie wyższa, tak więc w tym wypadku czas działa na korzyść Czytelników.

Monografię Tajna Organizacja Wojskowa Gryf Pomorski można z pewnością polecić wszystkim tym, dla których opracowany temat jest szczególnie bliski, ze względu na ich przeszłość, bądź powiązania rodzinne. Żyjący członkowie „Gryfa Pomorskiego„ w końcu doczekali się rzetelnego opracowania dziejów organizacji, w ramach której mieli honor walczyć o wolną Polskę. Książkę polecić można także wszystkim mieszkańcom Pomorza, dla których stanowi ona część ich historii regionalnej. Ze względu na całościowy i naukowy charakter opracowania, z pewnością powinni po nią sięgnąć również Czytelnicy interesujący się dziejami polskiej konspiracji podczas II wojny światowej. Praca stanowić może także pomoc w rozjaśnieniu pewnych kwestii dla tych osób, które próbują dezawuować znaczenie wkładu ”Gryfa Pomorskiego” w działalność niepodległościową, patrząc na dokonania tej organizacji poprzez pryzmat inwigilacji oraz represji, którym poddano wielu jej członków, zarówno jeszcze podczas wojny przez Gestapo, jak i później na skutek działalności radzieckich i polskich służb specjalnych.

Plusy i minusy:
Plusy:
+ całościowe, rzetelne opracowanie tematu
+ interesujące aneksy (dokumenty, biogramy)
+ wydanie
Minusy:
- brak ujednolicenia niektórych elementów tekstu

Tytuł: Tajna Organizacja Wojskowa Gryf Pomorski
Autor: Andrzej Gąsiorowski, Krzysztof Steyer
Wydawca: Wydawnictwo Polnord – Oskar
Data wydania: 2010
ISBN/EAN: 978-83-89923-56-1
Liczba stron: 504
Oprawa: twarda
Cena: 65-85 zł
Ocena recenzenta: 9/10

1. B. Chrzanowski, A. Gąsiorowski, K. Steyer, Polska Podziemna na Pomorzu w latach 1939-1945, Gdańsk 2005. [↩]
2. Vide m.in.: A. Gąsiorowski, Geneza i początki ruchu oporu na Pomorzu Gdańskim, Gdańsk 1991; idem,Jan Kaszubowski i służby specjalne. Gestapo – Smiersz – UB, Gdańsk 2008. [↩]
3. Vide choćby: L. Sławomirski, Niektóre aspekty ideowo-polityczne ruchu oporu na Pomorzu Gdańskim, Gdańsk 1963; C. Madajczyk, „Z zagadnień ruchu oporu na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-1945”, Zapiski Historyczne, 1967, z. 4; E. Jakubiak, Zarys działalności Tajnej Organizacji „Gryf Pomorski”,Najnowsze Dzieje Polski, t. V, Warszawa 1961. [↩]