„Obszar opanowany przez ‚leśnych’…” - D. Golik - recenzja

Działalność partyzancka to nie tylko oddziały, ich dowódcy i podkomendni, przeprowadzane akcje, ale też tereny, na których partyzantka działa. Na terenach tych są zaś obszary czy miejscowości, w których – jak wynika z dokumentów i relacji – działalność konspiracyjna była szczególnie zauważalna. Jednym z takich miejsc jest położona w Gorcach wieś Ochotnica, „konspiracyjnym” epizodom z historii, której swoją pracę poświęcił Dawid Golik.

Recenzowana książka składa się ze wstępu, wprowadzenia, pięciu rozdziałów, zakończenia, ośmiu aneksów, bibliografii, wykazu skrótów oraz indeksów – osób i pseudonimów oraz nazw geograficznych.

Rozdział pierwszy, Koniec wojny. Ochotnica-Gorce-Podhale. Styczeń-kwiecień 1945 r., przybliża informacje na temat tytułowej miejscowości, zamieszkującej jej ludności i jej położenia geograficznego. Zamieszczone zostały w nim także podstawowe wiadomości przedstawiające czas kampanii polskiej, okupacji niemieckiej, wkroczenia Sowietów, a także pierwszych miesięcy „władzy ludowej” na tym terenie.

Rozdział drugi, Zgrupowanie Partyzanckie „Błyskawica„ – okres działalności oddziału partyzanckiego mjr. Józefa Kurasia ”Ognia”. Kwiecień 1945-luty 1947, dotyczy jednego z największych zgrupowań partyzantki antykomunistycznej, dowodzonego przez Józefa Kurasia „Ognia”. W rozdziale tym zaprezentowane zostały wydarzenia z okresu działalności tej jednostki, które miały bezpośredni związek z terenem Ochotnicy lub z mieszkańcami tej miejscowości.

Następny, trzeci rozdział, poświęcony jest działalności grupy partyzanckiej „Wiarusy”. Także w tej części publikacji przybliżone zostały epizody z historii tej jednostki związane z Ochotnicą. Poza tym w rozdziale zaprezentowane zostały informacje na temat zwalczania tego oddziału i sieci jego współpracowników na terenie tytułowej miejscowości.

W rozdziale IV D. Golik zajął się sprawami obiektowymi prowadzonymi przez aparat bezpieczeństwa w latach 1949-1956, których celem było powiększenie wiedzy „bezpieki„ na temat 1. pułku strzelców podhalańskich AK. Również w tej części pracy skupił się na zagadnieniach dotyczących Ochotnicy. Prócz tego w rozdziale IV autor poruszył kwestie dotyczące sieci agenturalnej aparatu bezpieczeństwa działającej na terenie tytułowej miejscowości. Opisał przy tym szerzej sześć przykładowych osób zwerbowanych do współpracy z ”bezpieką”.

W ostatnim, piątym rozdziale, D. Golik opisał – cytując fragment Wstęp:

„działalność administracji publicznej w latach 1945-1956, ukazując Gminną Radę Narodową w Ochotnicy jako jeden z trybów w machinie terroru, dzięki któremu próbowano wdrożyć na terenie wsi zasady państwa stalinowskiego” (s. 8-9).

Jeśli chodzi o opublikowane w omawianej pracy aneksy, to pierwszy z nich zawiera fragmenty z notatek prowadzonych przez J. Kurasia „Ognia„, które dotyczą Ochotnicy lub jej mieszkańców. Aneks nr 2 to fragmenty protokołów przesłuchania żołnierza grupy „Wiarusy„, Andrzeja Świdra „Harcerza”, w których mowa jest o mieszkańcach tytułowej miejscowości współpracujących z tym oddziałem. Aneks nr 3 i 4 to lista osób zatrzymanych przez aparat represji w Ochotnicy Dolnej i Górnej oraz w – tworzącej wraz z nimi gminę Ochotnica Dolna – Tylmanowej w okresie – odpowiednio – od kwietnia 1945 do lutego 1947 r. oraz od lutego 1947 do sierpnia 1949 r. Lista osób, które w latach 1945-1949 poniosły śmierć na terenie obu Ochotnic i Tylmanowej w związku z działalnością konspiracyjną, z wyroków organizacji podziemnych czy też w innych okolicznościach, to zawartość aneksu piątego. Trzy ostatnie aneksy zawierają – by znowu zacytować fragment Wstępu – ”ceny podstawowych produktów i usług z lat 1945-1949 dla ówczesnego województwa krakowskiego”. Wiadomości te mają w lepszy sposób zobrazować życie codzienne dla Podhalu oraz stanowić punkt odniesienia dla padających w monografii kwot, z którymi można spotkać się przy okazji informacji o przeprowadzanych przez partyzantów rekwizycjach towarów ze sklepów.

Podstawą źródłową do napisania recenzowanej monografii były dokumenty pochodzące z ośmiu archiwów, źródła pochodzące ze zbiorów prywatnych, relacje i wspomnienia niepublikowane i publikowane, a także opublikowane opracowania.

Ocenianie publikacji D. Golika zacznijmy od dobrych stron. Pierwszą z nich jest dość nietypowy temat, nawiasem mówiąc dzięki któremu w sumie można tę pracę nazwać pionierską. Dzięki podjęciu go przez Autora przybliżony został szerszemu gronu jeden z przykładów terenów, z którymi powojenna partyzantka była bardzo związana i na których to terenach partyzantka ta działała bardzo długo.

Bardzo interesujące „smaczki„, o które Czytelnicy mogą powiększyć swoją wiedzę, są kolejnym powodem, by pozytywnie oceniać publikację D. Golika. Ilustracją tutaj może być informacja, że przedmioty zarekwirowane u jednej z osób zamieszkujących Ochotnicę, którą podejrzewano o ”szaber” na terenie Dolnego Śląska, stały się wyposażaniem posterunku MO w tej miejscowości (s. 170)

Innym przykładem jest znajdująca się w monografii informacja o pobycie we wrześniu 1954 r. w Ochotnicy Karola Wojtyły:

„Innym ciekawym epizodem w historii działalności bezpieki i jej współpracowników w Ochotnicy była notatka informatora o pseudonimie »Patriota« z 13 września 1954 r., w którym donosi on o dość niecodziennej wizycie w Ochotnicy Górnej. W dniu dzisiejszym na plebanie w Ochotnicy Dolnej na nocleg zatrzymał się ks. Wojtyło z Krakowa, prof. Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego oraz prof. Stefan Swierzewski z Katedry Katolickiego Uniwersytetu z Lublina. Swierzewski jest zięciem b. hrabiego Stadnickiego ze Szczawnicy. W dniu jutrzejszym mają wyjechać po uprzedniej i docelowej turystycznej drodze na Turbacz w kierunku N-Targu, skąd wyjadą do Krakowa. W ten sposób udokumentowana została wizyta w Ochotnicy ks. Karola Wojtyły, przyszłego papieża Jana Pawła II, z jego przyjacielem prof. Stefanem Świeżawskim, znanym filozofem, w czasie wojny żołnierzem AK w Szczawnicy” (s. 171).

Trzecią dobrą stroną recenzowanej monografii są załączone aneksy. Wiedza w nich zawarta dla zwykłych Czytelników może być źródłem ciekawostek, zaś dla badaczy czy osób bardziej zainteresowanych omawianymi w publikacji zagadnieniami udogodnieniem, które nie zmusza do siedzenia w archiwum czy bibliotece. Warto również docenić różnorodność załączonych materiałów, a także pewną pomysłowość Autora przy ich doborze. Autorowi niniejszego tekstu szczególnie przypadły do gustu zamieszczone informacje na temat cen różnych produktów. Choćby z tego powodu, że jest to jakiś punkt odniesienia dla cen także dla innych części Polski.

Kolejną mocną stroną omawianej pracy jest przystępny styl D. Golika. Dzięki niemu recenzowaną monografię czyta się bardzo lekko.

Następnym pozytywem jest strona graficzna publikacji składająca się z 113 bardzo dobrej jakości ilustracji, wśród których jest 75 fotografii i 28 fotokopii map i dokumentów. Ilustracje nie są bowiem ilustracjami samymi dla siebie, lecz są starannie wkomponowaną w tekst ikonografią, która znakomicie dopełnia prowadzony przez D. Golika wywód. Nadmienić poza tym należy, że dzięki dobrej jakości zamieszczonych fotokopii dokumentów te z nich, które nie zostały przycięte dla potrzeb monografii mogą być używane podczas pisania innych prac. Jest to kolejne, po wspomnianych wyżej aneksach, udogodnienie, z którego mogą korzystać autorzy innych prac lub osoby bardziej zainteresowane kwestiami poruszanymi przez recenzowaną monografię.

Nie wolna jest jednak publikacja D. Golika od mankamentów. Pierwszym z nich jest miękka okładka, co sprawia, że przy częstym używaniu, a takie może czekać tę pracę w kręgach bardziej zainteresowanych tematykę poruszaną przez Autora, oprawie tej trudno wróżyć długi żywot.

Drugim zauważonym uchybieniem jest to, iż w pracy nie uniknięto, nielicznych skądinąd, błędów merytorycznych, redakcyjnych lub uchybień związanych z niezbyt trafnym wyrażaniem przez Autora swoich myśli. Przykładem niech będzie fakt, iż D. Golik opisując próby rozbicia zgrupowania „Ognia” nie odnotował nieudanych prób, które opisał w swojej monografii Dariusz Węgrzyn1.

Warto również odnotować uchybienia związane z bibliografią, w której między innymi łącznie zostały umieszczone opracowania i wspomnienia.

Jest też jedna rzecz, której co prawda nie można odnotować jako błąd, ale warto na nią zwrócić uwagę. Jest to umieszczenie w publikacji Wprowadzenia. Zdaniem autora niniejszych słów spostrzeżenia, które D. Golik w nim zawarł równie dobrze można było zamieścić we Wstępie.

Reasumując należy stwierdzić, iż mimo wymienionych wyżej mankamentów praca D. Golika warta jest polecenia. Choćby dlatego, że wymienionych wyżej uchybień łącznie nie ma dramatycznie dużo i są to mankamenty, które można poprawić w następnym wydaniu. Choć z powodu miękkiej oprawy końcowa ocena to tylko 7,5.

Plus minus:
Na plus:
+ podjęcie przez Autora dość nietypowego tematu, dzięki czemu przybliżony został szerszemu gronu jeden z przykładów terenów, z którymi powojenna partyzantka była bardzo związana i na których to terenach partyzantka ta działała bardzo długo
+ bardzo interesujące „smaczki”, o które Czytelnicy mogą powiększyć swoją wiedzę dzięki lekturze omawianej publikacji
+ załączone aneksy – ich różnorodność, informacje w nich zawarte i pomysłowość Autora przy ich doborze
+ przystępny styl opublikowanych tekstów
+ strona graficzna recenzowanej monografii – staranne wkomponowanie użytych ilustracji w tekst, a także jakość opublikowanych fotografii i fotokopii dokumentów
Na minus:
- miękka oprawa
- nieliczne błędy merytoryczne, redakcyjne i związane z niezbyt trafnym wyrażaniem przez D. Golika swoich myśli
- błędy w trakcie sporządzania bibliografii (m.in. umieszczenie w jednym dziale wspomnień i opracowań)

Tytuł: Obszar opanowany przez „leśnych”. Działania partyzanckie oraz represje aparatu bezpieczeństwa na terenie Ochotnicy w latach 1945-1956
Autor: Dawid Golik
Wydawca: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Wydawnictwo AKADE
Data wydania: 2010
ISBN: 978-83-7287-037-3
Strony: 254
Oprawa: miękka
Cena: do 50 zł
Ocena recenzenta: 7.5/10

1. D. Węgrzyn, Aparat bezpieczeństwa państwa wobec środowisk narodowych na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim w latach 1945-1956, Katowice-Kraków 20007, s. 275-276. [↩]