„Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku” - J. Zdanowski - recenzja

Wydawnictwo Ossolineum przedstawiło niedawno nowy tytuł należący do znanej serii „Historie Krajów i Narodów”, tym razem poświęcony historii najnowszej państw położonych na styku trzech kontynentów – Azji, Europy i Afryki – czyli regionu potocznie znanego jako Bliski Wschód. Autorem omawianej publikacji jest historyk i arabista prof. dr hab. Jerzy Zdanowski, znany z wielu publikacji poświęconych głównie dziejom arabskich emiratów nad Zatoką Perską (m.in. Historia Arabii Wschodniej w tej samej serii, 1. wyd. 2004, 2. wyd. 2008).

Na samym początku chciałbym wspomnieć o najpoważniejszej moim zdaniem wadzie książki – zakresie geograficznym. Zamieszczona przez wydawcę informacja, jakoby Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku prezentowała „najnowszą historię krajów należących do Ligi Państw Arabskich, a także Izraela, częściowo Turcji i Iranu”1 jest błędna. W książce opisano dzieje jedynie tych państw Ligi Arabskiej, które mieszczą się w wąskiej definicji Bliskiego Wschodu: (w kolejności alfabetycznej) Arabii Saudyjskiej, Bahrajnu, Egiptu, Iraku, Jemenu, Jordanii, Kataru, Kuwejtu, Libanu, Omanu, Palestyny, Syrii i Zjednoczonych Emiratów Arabskich, jak również wspomnianych wyżej Turcji, Izraela i Iranu. Brakuje natomiast pozostałych członków Ligi, przede wszystkim wliczanych przecież często w tzw. „szeroki Bliski Wschód„ państw Afryki Północnej: Algierii, Libii, Maroka, Sudanu i Tunezji, jak również pomniejszych: Dżibuti, Komorów, Mauretanii i Somalii. W efekcie otrzymujemy dość niekonsekwetny obraz historii całego regionu – a przecież o tym, jak ważne są wzajemne stosunki państw położonych od Maroka po Bahrajn, świadczą np. niedawne wydarzenia tzw. ”arabskiej wiosny ludów”. Wydaje się, że rozdziały poświęcone państwom nie-arabskim (Iranowi, Turcji po I wojnie światowej, oraz dot. polityki wewnętrznej Izraela) byłoby lepiej zastąpić opisem najnowszych dziejów państw Afryki Północnej (reprezentowanej jedynie przez Egipt). Szczególnie, że wspomniane państwa nie-arabskie posiadają swoje nowe monografie w języku polskim (wt. jedną bliźniaczą, w tej samej serii)2.

Omawiana książka jest podzielona na pięć głównych rozdziałów (I. U progu nowego świata, przełom XIX i XX w.; II. Rozpad imperium Osmanów i nowe państwa, 1914-1923; III. Nacjonalizm, liberalizm i suwerenność, 1923-1945; IV. Rewolucje, nowe elity i nowe reżimy, 1945-1980; V. Autorytaryzm, wyzwania rozwoju i islamizm, 1980-2003), które znów dzielą się na podrozdziały, dotyczące poszczególnych państw. Zakres chronologiczny obejmuje okres od końca XIX w. (lata 70-90., zależnie od państwa) po początek wieku XXI (pomimo tego, że książka ukazała się w zeszłym roku, narracja kończy się na roku 2003). Treść książki jest wypełniona faktami, choć zbyt dużo miejsca chyba poświęcono historii politycznej (kosztem gospodarczej, społecznej i kultury). Niestety, autor zmusza czytelnika do samodzielnego wnioskowania indukcyjnego (oraz dokładnej lektury), gdyż wyraźnie brakuje syntetycznych podsumowań – zarówno ogólnego (kilkustronicowe zakończenie pozostawia duży niedosyt), jak i omawiających dzieje poszczególnych państw.

Na końcu Historii... zamieszczono kilka załączników. Pierwszym są wskazówki bibliograficzne, stanowczo warte uwagi, gdyż podsumowują nie tylko literaturę dostępną w języku polskim, ale przede wszystkim anglojęzyczną (której dostępność jest dzisiaj ograniczona często tylko grubością portfela). Kolejny załącznik zawiera uproszczony spis głów państwa i szefów rządu wybranych (zapewne uznanych za najważniejsze) państw – Egiptu, Iraku, Iranu,  Izraela, Libanu, Syrii i Turcji. Właściwie możnaby go zresztą pominąć, szczególnie że dużo bogatsze i czytelne spisy są dostępne w sieci3. Wreszcie na samym końcu znajdują się indeksy: osobowy i geograficzny.

O ile poziom edytorski Historii.. zasługuje na najwyższe uznanie (czytelność, brak literówek itd.), co jest zresztą standardem Ossolineum, o tyle o szacie graficznej nie można zbyt wiele powiedzieć. Ilustracje ograniczają się do dwóch wkładek (jednej barwnej) – w jednej zawarto kilkanaście zdjęć historycznych, wt. postaci, w drugiej wybór fotografii niejako „turystycznych” (zabytki itp.). Moim zdaniem lepszym rozwiązaniem byłaby rezygnacja z wkładek, a w zamian zawarcie większej liczby ilustracji (czarno-białych i w mniejszym rozmiarze) w samym tekście, przedstawiających np. wybrane wspominane postaci historyczne. Poza tym w książce zawarto kilkanaście map. Książka jest solidnie oprawiona, i na pewno nie rozpadnie się nawet przy częstym z niej korzystaniu.

Ze względu na wspomnianą wyżej szczegółowość, oraz dość trudny styl pisania, Historię Bliskiego Wschodumożna polecić osobom posiadającym już pewną wiedzę oraz warsztat metodyczny. Zarazem jednak, ze względu na bogactwo faktów (i wysoki poziom badawczy) jest to tytuł wręcz niezbędny dla wszystkich bliżej zajmujących się dziejami omawianego regionu – zarówno historyków, jak i arabistów czy politologów, ale jako pozycja komplementarna wobec bardziej syntetycznych opracowań. Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku została dotowana jako podręcznik akademicki przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Plus minus:
Na plus:
+ bogactwo faktów
+ rzetelność naukowa
+ perfekcyjna edycja
Na minus:
- zakres geograficzny
- niedosyt podsumowania
- czasem nużący styl
- liczba i dobór ilustracji
- pewna nieaktualność (koniec na 2003 roku)

Tytuł: Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku
Autor: Jerzy Zdanowski
Wydanie: 2010
Wydawca: Ossolineum
Stron: 632
Oprawa: twarda
Format: 155×234 mm
ISBN: 978-83-04-05039-6
Cena: ok. 50 zł
Ocena recenzenta: 7/10

1. http://www.ossolineum.pl/ksiazka.php?kid=2581 [↩]
2. Historia Iranu, pod red. A. Krasnowolskiej, Wyd. Ossolineum, Wrocław 2010; D. Kołodziejczyk, Turcja, Wyd. Trio, Warszawa 2000; A. Chojnowski, Izrael, Wyd. Trio, Warszawa 2003. [↩]
3. Polecam m.in. witrynę World Statesmen oraz anglojęzyczną wersję Wikipedii (en.wikipedia.org). [↩]