„Lista strat działaczy obozu...” - W.J. Muszyński, J. Mysiakowska-Muszyńska (red.) - recenzja

Tom pierwszy wydawnictwa Lista strat działaczy obozu narodowego w latach 1939-1955. Słownik biograficzny prezentuje biogramy – by zacytować fragment opisu ze strony internetowej wydawcy, czyli Instytutu Pamięci Narodowej – „żołnierzy i działaczy politycznych związanych z szeroko rozumianym ruchem narodowym, poległych, zmarłych lub zamordowanych przez Niemców, Sowietów i ich kolaborantów”1.

Omawiana publikacja zawiera 182 biogramy2, każdy opatrzony odrębną bibliografią. Tworzona jest według systemu holenderskiego, tzn. hasła publikowane w każdym tomie umieszczane są w układzie alfabetycznym od A do Z. Autorami biogramów są: Tomasz Jan Biedroń, Rafał Dobrowolski, Marek Gałęzowski, Dawid Golik, Krzysztof Kaczmarski, Tomasz Kenar, Bogusław Kopka, Tomasz Marszewski, Arkadiusz Meller, Jacek Misztal, Wojciech Jerzy Muszyński, Jolanta Mysiakowska-Muszyńska, Krzysztof Osiński, Daniel Pater, Jacek Pawłowicz, Aleksandra Pietrowicz, Tomasz Plaskota, Rafał Sierchuła, Paweł Skibiński, Jarosław Stryjek, Ryszard Szwoch, Patryk Tomaszewski, Krzysztof Adam Tyszka, Adam Wątor, Michał Wenklar, Norbert Wójtowicz, Leszek Żebrowski, Jan Żaryn i Jacek Żurek. Warto nadmienić, że część z opublikowanych materiałów zamieszczona została wcześniej w popularnonaukowej pozycji Lista strat osobowych ruchu narodowego 1939-19553, aczkolwiek ze względu na charakter tamtego wydawnictwa opublikowane tam biogramy pozbawione były odrębnych bibliografii na rzecz wykazu podstawowej literatury przedmiotu wykorzystywanej przez autorów haseł. Drugą różnicą w porównaniu z wcześniejszą publikacją jest to, że w części, że się tak wyrażę, przeniesionych haseł zostały poprawione błędy, jakie przytrafiły się autorom. Choć – o czym szerzej niżej – nie wszystkie.
Prócz biogramów recenzowana praca zawiera wprowadzenie autorstwa J. Żaryna zatytułowaneNiepokorni – Lista strat osobowych ruchu narodowego 1939-1955, notę redakcyjną autorstwa W. Muszyńskiego i J. Mysiakowskiej-Muszyńskiej, wykaz skrótów, spis opublikowanych haseł oraz indeks osób.

Zacznijmy od dobrych stron. Pierwszą z nich jest sam zamysł stworzenia publikacji, dzięki której Czytelnicy mają okazję powiększyć swoją wiedzę o informację na temat osób związanych z ruchem narodowym – by jeszcze raz zacytować opis recenzowanej wydawnictwa – „poległych, zmarłych lub zamordowanych przez Niemców, Sowietów i ich kolaborantów”. Chociaż należy tutaj odnotować również pierwszy mankament – tytuł oraz sformułowania zawarte w Nocie redakcyjnej dotyczące klucza doboru przedstawianych postaci mogą mniej zorientowanych Czytelników wprowadzać w błąd. Ściślej rzecz ujmując, chodzi tutaj o to, że nie wszystkich członków wojennego i powojennego podziemia narodowego uznać można od razu działaczy obozu narodowego. Tytułem przykładu wymieńmy postać Adama Kusza „Adama„, ”Garbatego”, żołnierza podziemia narodowego zarówno w czasie okupacji, jak i po wkroczeniu Sowietów, o którym – mimo takiej, a nie innej przynależności organizacyjnej – na razie nie wiadomo nic, co uprawniałoby do klasyfikowania go jako osoby, którą można określić działaczem narodowym. Wydaje się, że lepszym wyjściem byłoby, gdyby tytuł brzmiał podobnie do tytułu wspomnianej popularnonaukowej publikacji – Lista strat osobowych ruchu narodowego 1939-1955. Słownik biograficzny, gdyż lepiej oddawałoby to ideę pomysłodawców, oraz gdyby w Nocie redakcyjnej bardziej szczegółowo zajęto się zagadnieniem narodowych konspiratorów, tj. napisano w nim, że chodzi zarówno o narodowców sensu stricte, jak też o tych żołnierzy podziemia narodowego, którzy działaczami narodowymi nie byli.

Drugim pozytywem jest to, że hasła z omawianej publikacji dotyczą zarówno osób powszechnie znanych, jak na przykład Jan Mosdorf, jak też osób znanych mniej, jak wspomniany wyżej A. Kusz.

Trzecim zagadnieniem, które można odnotować na plus jest fakt, iż recenzowana praca, dzięki zawartym w niej wiadomościom oraz wskazówkom bibliograficznym jest dobrą podstawą do dalszego powiększania wiedzy i to zarówno, jeśli chodzi o ruch narodowy podczas okupacji i po wojnie, jak też, jeśli idzie o losy poszczególnych osób z tym ruchem związanych. Choć należy dodać, że w trakcie przygotowywania pracy nie uniknięto błędów merytorycznych. By nie być gołosłownym kilka przykładów:

- błędna nazwa jednej z miejscowości w biogramie wymienianego już A. Kusza (s. 181) – 18 V 1946 r. uczestniczył on w akcji w Potoku Górnym, a nie w Potokach. Warto tutaj dodać, że jest to jeden z przykładów powielenia błędu z publikacji Lista strat osobowych ruchu narodowego 1939-19554;

- błędna data postrzelenia dowódcy „Adama„, Józefa Zadzierskiego „Wołyniaka„ – autor biogramu, Krzysztof Kaczmarski, twierdzi, że miało to miejsce 13 XI 1946 r., podczas gdy w rzeczywistości sytuacja ta – jak można wyczytać między innymi z raportu podkomendnych ”Wołyniaka” na temat okoliczności śmierci Zadzierskiego, z którego korzystał K. Kaczmarski – miała miejsce dzień wcześniej, 12 listopada (notabene jest to kolejny powtórzony mankament).

- błędne imię Franciszka Przysiężniaka „Ojca Jana”, podczas okupacji dowódcy oddziału partyzanckiego Narodowej Organizacji Wojskowej, które można znaleźć w biogramie dot. Anieli Życzyńskiej (s. 318) – podano w nim, że miał on na imię Jan (nawiasem mówiąc, jest to kolejny przykład nie poprawionego mankamentu z wydawnictwa Lista strat osobowych ruchu narodowego 1939-19555). Co ciekawe, w indeksie osobowym imię „Ojca Jana” zostało podane już poprawnie.

Należy jednak dodać, że biorąc pod uwagę wielkość wydawnictwa i ilość opublikowanych w nim haseł liczba zauważonych błędów nie jest zatrważająco duża.

Bardzo interesujące wprowadzenie pióra J. Żaryna to kolejna dobra strona omawianej publikacji. Autorowi niniejszych słów najbardziej spodobała się ta część tego tekstu, która mówiła o losach działaczy narodowych po 1956 r. Z tym, że tutaj także można odnotować pewien mankament – zdaniem autora niniejszej recenzji tematyka dotycząca konspiracji wojennej i powojennej została przez J. Żaryna potraktowana trochę lakonicznie. Ale być może jest to tylko subiektywne odczucie.

Za kolejny pozytyw można uznać ciekawostki, o jakie Czytelnicy mogą powiększyć swoją wiedzę. Jednym z ciekawszych przykładów może być informacja o torturach, których ofiarą padł żołnierz oddziału Tadeusza Gajdy „Tarzana„, Wiesław Budzik ”Roland” – podczas przesłuchania w PUBP Tarnów przypalano mu polane benzyną nogi (s. 76).

In plus trzeba odnotować też to, że, mimo, iż w recenzowanym wydawnictwie zdarzyły się wpadki redakcyjne, to jest ich minimalna ilość. Autor niniejszych słów znalazł tylko dwa takie przypadki.

Wreszcie na koniec należy wspomnieć o bardzo ładnym wydaniu omawianego wydawnictwa – twardej okładce, dobrej jakości większości opublikowanych fotografii (na 182 biogramy zdjęcia są w 132 hasłach).

Reasumując, recenzowaną publikację uznać można za udaną. Choć z zastrzeżeniem dotyczącym tytułu oraz sprawy zaliczania wszystkich członków narodowego podziemia zbrojnego do grupy pod nazwą „działacze obozu narodowego”. Nie jest to sprawa, która dyskwalifikuję tę pozycję, ale naprawdę można było ująć to lepiej.

Plus minus:
Na plus:
+ zamysł stworzenia recenzowanej publikacji
+ opublikowane hasła dotyczą zarówno osób powszechnie znanych, jak też szerzej nieznanych
+ omawiana praca dzięki informacjom oraz wskazówkom bibliograficznym jest dobrą podstawą do dalszego powiększania wiedzy
+ bardzo interesujące wprowadzenie J. Żaryna
+ ciekawostki, o jakie mogą powiększyć swoją wiedzę Czytelnicy
+ minimalna lista wpadek redakcyjnych (autor recenzji znalazł tylko dwa takie przypadki)
+ bardzo ładne wydanie omawianego wydawnictwa
Na minus:
- tytuł oraz sformułowania zawarte w Nocie redakcyjnej dotyczące klucza doboru przedstawianych postaci, które mniej zorientowanych Czytelników mogą wprowadzać w błąd
- pojawiające się w niektórych hasłach błędy
- nieco lakoniczne potraktowanie przez autora wprowadzenia tematyki dotyczącej konspiracji wojennej i powojennej

Tytuł: Lista strat działaczy obozu narodowego w latach 1939-1955. Słownik biograficzny, t. 1
Autor: (red.) Wojciech Jerzy Muszyński, Jolanta Mysiakowska-Muszyńska
Wydawca: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
Data wydania: 2010
ISBN/EAN: 978-83-7629-207-6
Liczba stron: 344
Oprawa: twarda
Cena: ok. 30 zł
Ocena recenzenta: 8.5/10

1. http://ipn.gov.pl/portal/pl/229/14773/Lista_strat_dzialaczy_obozu_narodowego_w_latach_19391955_Slownik_biograficzny_to.html(dostęp 14 III 2011 r.). [↩]
2. Listę haseł można znaleźć na podanej wyżej stronie IPN. [↩]
3. Lista strat osobowych ruchu narodowego 1939-1955, wstęp J. Żaryn, red. W. Muszyński, J. Mysiakowska, Warszawa 2008. [↩]
4. Por. M. Gałęzowski, Adam Kusz (1922-1950) [w:] ibidem, s. 44. [↩]
5. Por. idem, Aniela Życzyńska (1902-1945) [w:] ibidem, s. 89. [↩]