„Dzieje Polski. Atlas ilustrowany” - W. Sienkiewicz, E. Olczak (red.) - recenzja

Pięćset dwadzieścia osiem stron Dziejów Polski. Atlasu ilustrowanego wydanego w tym roku nakładem Wydawnictwa Demart, zabiera nas w prawdziwą podróż po Polsce. Wędrówka ta to nie byle jaka, ponieważ dotyka sprawy wielce istotnej. Jest to bowiem rajd po przeszłości naszej ojczyzny.

Atlas podzielony został na osiem rozdziałów, obejmujących zakres chronologiczny od najdawniejszych pradziejowych epok kamienia, brązu i żelaza, po okres PRL i współczesnej Polski. Każdy z rozdziałów posiada odrębnego autora tekstu rozpoczynającego dział. Wyjątkiem są dzieje Polski jagiellońskiej i doby rządów królów elekcyjnych, gdzie Autorką tekstów jest prof. Maria Bogucka. Inaczej wygląda kwestia rozdziału poświęconego Pradziejom. Jakkolwiek część piastowską objął patronatem prof. Wojciech Fałkowski, tak wspomniany pierwszy rozdział nie ma w ogóle autora. Mówiąc szczerze budzi to we mnie pytanie, a zarazem uwagę, iż kierując się konsekwencją, należało oddać tę część pod opiekę merytoryczną któremuś z polskich uczonych – najlepiej archeologowi – gdyż to archeologia jest dominującą dziedziną w tym dziale.

Jak na każdy ilustrowany atlas przystało, recenzowana tutaj publikacja w żadnym przypadku nie odbiega od tego kanonu. Jest to wręcz wzorcowy przykład jak przy pomocy obrazu, rycin, fotografii, map, planów, rzutów, rekonstrukcji, wzorów, wykresów i tabel, przedstawić w niezwykle czytelny sposób tytułową tematykę. Już sama liczba pomocy naukowych powinna dawać do zrozumienia, iż mamy do czynienia z bardzo dobrym atlasem, albowiem samych map ułożonych w chronologicznym ujęciu jest około stu siedemdziesięciu, a ilustracji aż tysiąc sto. Godnym podkreślenia jest to, iż każda z ilustracji ma swój oddzielny opis, a mapy bardzo przydatne i dokładne legendy.

W tego typu pracach występuje niewiele tekstu. W Dziejach Polski… część ta charakteryzuje się wyjątkową oprawą merytoryczną, gdyż autorami są jedni z najwybitniejszych polskich uczonych – historyków. Są to teksty przystępne, o niewielkiej objętości, ale za to sporo wyjaśniające w klarowny sposób omawianą epokę lub problematykę.

Śmiało można uznać Dzieje Polski… za podręcznik szkolny lub co najmniej bardzo przydatną pomoc naukową dla młodych pasjonatów historią naszego kraju. Recenzowana praca spełnia zadanie atlasu historycznego, ale też i zwykłego podręcznika, za którego pomocą można uzupełniać swoją wiedzę na lekcje historii i WOS-u. Każdy z rozdziałów ułożony został w ten sposób, że omawia każdą z epok historii Polski, ale w kontekście do dziejów Europy. Pozwala to na zweryfikowanie wiadomości w szerszym ujęciu, a nie tylko odnoszenie się do ziem polskich. Jest to słuszne założenie, ponieważ Polska od początku swego istnienia, ściśle związana była ze Starym Kontynentem.

Bardzo cenną i niespotykaną w tego typu publikacjach, jest cześć poświęcona na omówienie poszczególnych postaci nierozerwalnie związanych z historią Polaki. I tak na ostatnich stronach każdego z działu są dostępne poczty królów i książąt z obrazami pędzla Jana Matejki, a w częściach dotyczących dziejów zaborów, konfliktów światowych, a także Polski Ludowej i III RP, biogramy ludzi władzy, wojska,  kultury i nauki.

Oprócz kartografii na naprawdę wysokim poziomie, Autorzy wzbogacili atlas o liczne ilustracje z dziedziny heraldyki, numizmatyki, dyplomatyki, sfragistyki, paleografii i epigrafiki. Praca przesycona jest wieloma dziedzinami nauki jak archeologia, politologia, socjologia, historia sztuki, historia wojskowości, statystyka i demografia, a także kulturoznawstwo, etnologia i geografia. Utwierdza to w przekonaniu, że recenzowaną publikację można określić jako w pełni hołdującej interdyscyplinarnemu ujęciu dziejów. Działa to jak najbardziej na jej korzyść.

Atlas zwraca również uwagę na kontekst kulturalny, który odgrywał niemałą rolę w funkcjonowaniu Polski jako narodu. Chciałbym zwrócić szczególną uwagę na niezwykle pożyteczny pierwszy rozdział, omawiający najstarsze okresy materialnego dziedzictwa ludzkiego na terenie ziem polskich, gdzie czytający mogą mieć pewność, iż zapoznają się z najważniejszymi odkryciami archeologicznymi z naszych terenów w postaci ilustracji i map. Jednak najbardziej sobie ceniłem podczas lektury te działy, w których Autorzy poświęcili uwagę na omówienie najważniejszych obiektów architektonicznych. Bardzo dobrej jakości fotografie, a miejscami rekonstrukcje tych obiektów, które nie zachowały się do naszych czasów, dodatkowo powodowały atrakcyjność tych części pracy. W podobnych słowach mogę wypowiedzieć się w przypadku dzieł sztuki, tudzież militarystyki ułożonej chronologicznie oraz tematycznie.

Całościowym dopełnieniem jest staranne wydanie. Trzeba zaznaczyć, iż atlas ten jest słusznych gabarytów, zarówno jeśli chodzi o wielkość jak i wagę. Obawiałem się, że kredowy papier oraz liczba stron (528) zrobią swoje, a publikacja będzie się niszczyć. Nic z tych rzeczy; całość jest bardzo dobrze szyta, zamknięta w solidną twardą oprawę. Wnętrze atlasu jest rzecz jasna czytelne i klarowne. Czcionka nie nastręcza kłopotów przy czytaniu, zarówno ta w tekście, jak i na mapach oraz pod ilustracjami. W kilku dosłownie przypadkach udało mi się wychwycić drobne uchybienia drukarskie, z czego jeden jest najpoważniejszy, gdyż pod jedną z ilustracji (s. 272) litery nałożyły się na siebie, przez co tekst jest w pewnej części prawie nieczytelny.

Podsumowując, pragnę zachęcić do przeczytania, choć oczywiście wiązać się to też będzie – a może i przede wszystkim – tak de facto z przeglądnięciem Dziejów Polski. Atlasu ilustrowanego pod redakcją Witolda Sienkiewicza i Elżbiety Olczak. Publikacja ta spełnia wszelkie kryteria merytoryczne, a przeto poznawcze, by mogła stać się pomocą naukową w szkole. A zatem skierowana jest do ludzi młodych pragnących poszerzyć swą wiedzę na temat historii Polski. Atlasem, jak sądzę, mogą się również zainteresować nauczyciele historii, którzy przy jego pomocy w pełni i bardzo pożyteczny sposób nakreślą młodemu pokoleniu dzieje naszej ojczyzny. Atlas wreszcie skierowany jest do każdego, kto hobbystycznie zajmuje się historią. Myślę, że tom ten nada się wyśmienicie na upominek, a na półce prezentować się będzie znakomicie.

Plus minus:
Na plus:
+ wartość merytoryczna i poznawcza
+ świetna jakość wydania
+ około 170 czytelnych map
+ 1100 różnych ilustracji
+ czytelny układ
+ liczne dodatki w postaci pocztów monarszych i biogramów znaczących postaci
+ interdyscyplinarne ujęcie
+ przyjazne teksty
Na minus:
- uwaga à propos autorstwa rozdziału poświęconego Pradziejom
- drobne wpadki drukarskie

Tytuł: Dzieje Polski. Atlas ilustrowany
Autorzy: Witold Sienkiewicz, Elżbieta Olczak (red.)
Wydawca: Wydawnictwo Demart SA
Data wydania: 2011
ISBN: 978-7427-413-5
Liczba stron: 528
Oprawa: twarda
Cena: ok. 60 zł
Ocena recenzenta: 9.5/10