Restauracja Kościoła w Europie po Kongresie Wiedeńskim

W okresie od Kongresu Wiedeńskiego (1815 r.) do Wiosny Ludów (1848 r.) podjęto się przywrócić średniowieczną współpracę państwa i kościoła. Dzięki temu państwo miało czerpać ogromne korzyści z podporządkowania sobie Kościoła, a papiestwo liczyło na silną zaporę przed szerzącymi się ideami rewolucyjnymi i antykościelnymi. Jednocześnie po 1815 roku, poza terenem papiestwa doszły do głosu siły wewnątrz Kościoła opowiadające się za wyzwoleniem kościoła spod władzy państwa. Tych ponad 30 lat z historii Kościoła to czas odnowy filozofii scholastycznej i teologii katolickiej a także okres wznowienia działalności uniwersytetów katolickich, tworzenia nowych zgromadzeń zakonnych i zaangażowania się świeckich w działalność Kościoła.

Kongres Wiedeński

Państwo Kościelne

Kongres rozpoczął obrady we wrześniu 1814 r. Wzięło w nim udział 16 państw. Przedstawicielem Stolicy Apostolskiej był Consalvi. Główne zasady Kongresu to legitymizm (powrót do prawowitych rządów) i restauracja (przywrócenie państw zlikwidowanych przez Napoleona.

Najważniejsze sprawy poruszane na Kongresie to przywrócenie księstw duchownych w Niemczech i odnowienie Państwa Kościelnego. Sprawy kościelne nie były jednak najważniejsze. Brano je pod uwagę jeżeli chodziło o porządek w państwie. Trochę można tu ściągnąć z Napoleona, który mówił, że zaprowadzi porządek we Francji, jeżeli będzie miał sprawną policję i duchownych.

Dominowały podczas kongresu trzy orientacje:

• rewolucyjno-napoleońska – (starająca się o utrzymanie stanu posiadania z czasów Napoleona

• cezaropapistyczna – (podporządkowanie Kościoła państwu)

• papieska – (utworzenie Państwa Kościelnego)

Zamiast przywrócić instytucję duchownych księstw niemieckich zrównano prawa cywilne i polityczne katolików i protestantów. Dzięki poparciu Aleksandra I powstało Państwo Kościelne granicach sprzed rewolucji. Awinion i Venaissin oddano Francji a Ferrarę Austrii.

Państwo Kościelne liczyło 2,5 mln ludzi. W maju 1814 r. Pius VII utworzył zarząd z kardynałem Rivardą na czele, który 18 maja 1815r. przywrócił administrację przedrewolucyjną. Zniesiono wszystko, co wprowadzili Francuzi i przywrócono inkwizycję. 6 lipca 1816r. Pius VII wprowadził nową formę zarządu. Wprowadzono reformę podatków. Consalvi chciał nadać Państwu Kościelnemu konstytucję, ale plany te zostały odrzucone na skutek nacisków rosyjsko austriackich na kongresie w Ljublianie w 1821 r. Reformy również były ograniczone na skutek sprzeciwu tzw. „gorliwych„: kard. Severoli, Rivarola, della Genga, della Somaglia. Przez podział, jaki nastąpił w Stolicy Apostolskiej ( na konserwatystów i zwolenników konstytucyjnego ustroju Państwa Kościelnego) zaczęły dochodzić do głosu tajne związki „carbonari„ i ”Gulfi”.

13 września 1821 r. Pius VII potępił je co spowodowało uznanie papiestwa za wroga postępu i ruchów niepodległościowych. Po śmierci papieża, 20 sierpnia 1823r., władzę przejęli, „zelanti„ – ”gorliwi” – konserwatyści.

Edykt papieski Leona XII z 27 lutego 1826 r. zreformował instytucje dobroczynne, wprowadził oszczędności, zliberalizował politykę finansową i podatkową, co jednak nie uratowało gospodarki państwa. Inne reformy: przywrócenie arystokracji przywilejów feudalnych zamknięcie Żydów w gettach, zakaz uniwersytetom krytyki. Państwo Kościelne zamieniało się w państwo policyjne, co wzmacniało opozycję antypapieską. 4 lutego 1831r. wybuchło powstanie, które objęło większą część Państwa Kościelnego. Zostało stłumione w marcu dzięki wojskom austriackim.

Na miejsce upadłych „carbonari” powstały Nowe Włochy z Giuseppe Mazzinim na czele, dążące do zjednoczenia Włoch. Państwo Kościelne utrzymało się dzięki pomocy Austrii i Francji. Na międzynarodowej konferencji w Rzymie, 21 maja 1831 r. postanowiono wprowadzić reformy społeczne w Państwie Kościelnym. W 1836 r. sekretarzem stanu został kard. Lambruschini. Złagodził politykę represji, rozbudował szkolnictwo podstawowe, prowadził budowę dróg, chronił zwolenników papieża. W 1843 r. doszło do wybuchu kilku nieudanych powstań. Poważne nadzieje na zmiany przyniosła śmierć Grzegorza XVII w 1846 r. i wybór Piusa IX.

Ok. 1815 r. w Europie było 100 mln katolików. We Francji – 28,5 mln, w Austrii – 20 mln., w Polsce – 13 mln., w Hiszpanii – 10 mln., 40 mln. Prawosławnych, 40 mln, protestantów, kilka mln mahometan i Żydów.

Po 1815 r. miliony katolików znalazły się na terenach państw prawosławnych i protestanckich (Polacy, Irlandczycy, Belgowie, Niemcy). Stolica Apostolska miała tutaj ograniczony wpływ podobnie jak w Cesarstwie Austriackim do 1850 r., kiedy to panował tam system józefiński. Mimo, że do początku XIX w. nieomylność papieża była szeroko kwestionowana, dzięki Napoleonowi (uwięzienie Piusa VII) autorytet papieża wzrósł na tyle, że nawet protestanckie Prusy i prawosławna Rosja – odpowiednio w 1821 i w 1847 roku postanowiły o uchwaleniu konkordatu.

Ilość podpisanych po Kongresie Wiedeńskim konkordatów w Europie, Amerykach, Azji, w państwach prawosławnych i protestanckich świadczy o tym, że Rzym i Stolica Apostolska zostały wybrane na centrum Kościoła katolickiego. Pius VII sprowadził do Rzymu naukowców i artystów.

Dzięki pomocy Stolicy Apostolskiej rozbudowano biblioteki, muzea, prowadzono wykopaliska, restaurowano zabytki, powstawały nowe uczelnie a istniejące zostały rozbudowane.

Konkordaty:

Za Piusa VII

5 czerwca 1817 – Bawaria

11 czerwca 1817 – Francja

18 sierpnia 1818 – Królestwo Obojga Sycylii

30 czerwca 1818 – Królestwo polskie (bulla „Ex imposita Nobis”)

16 lipca – 1821 – Prusy (bulla „ De salute animarum”)

16 lipca 1821 – Badenia i Wirtembergia (bulla „Proviola sollersque”)

26 marca 1824 – Królestwo Hanoweru (bulla „Impensa Romanorum”)

Za Leona XII

10 czerwca 1827 – Belgia i Holandia

26 marca 1828 – Szwajcaria

Francja

Po kapitulacji Napoleona na tron wstąpił Ludwik XVIII (1814 – 1824). Ustanowił katolicyzm jako religię państwową, wstrzymał rozwody cywilne, przywrócił proboszczom prawa urzędników cywilnych, chciał oddać im szkolnictwo. 11 czerwca 1814 r. podpisano konkordat ale nie był on ratyfikowany i aż do 1905 r.obowiązywał konkordat Napoleona z 1801 r.

W 1822r. zmieniono liczbę diecezji z 50 na 80 i metropolii z 10 na 14, do których w 1842 r. dołączono Cambrai. Każda diecezja posiadała kapitułę katedralną i seminarium duchowne. Pozwolono działać zakonom, które zajmowały się szkolnictwem i szpitalnictwem. Wzrosła liczba zakonnic z 14226 w 1814r. w 48 zgromadzeniach do 24993 w 65 zgromadzeniach. Brakowało księży. Na 50 tys. placówek wakowało 17 tys., dzięki otwarciu seminariów liczba księży zaczęła wzrastać. W 1830r. wyświęcono 2357 księży.

Związek monarchii z Kościołem miał wielu przeciwników, którzy byli przeciwnikami monarchii. Żeby przeciwdziałać tendencjom areligijnym powołano do życia organizację zajmującą się pracą katechetyczna, charytatywną, społeczną i religijną. Powstały: Centralne Biuro Akcji Katolickiej (1801) – przywrócone w 1814 r., Stowarzyszenie Dobrych Robotników (1816), Stowarzyszenie św. Józefa (1822), Stowarzyszenie Dobrych Studentów (1822). Dzięki tym stowarzyszeniom rozwinęła się katolicka publicystyka i prasa.

Karol X panujący w latach 1824-1830 ograniczył wolność prasy. Jego panowanie przyniosło pogorszenie sytuacji Kościoła. Biskupi utracili pełnomocnictwa w szkolnictwie, a małym seminariom odmówiono praw państwowych szkół średnich. Po rewolucji w lipcu 1830 r. na tron powołano Ludwika Filipa I Orańskiego (1830-1848). Starał się przypodobać orientacji antykościelnej. Usunął krzyże z sal sądowych, zakazał prowadzenia misji ludowych, działalność duchowieństwa poddał pod nadzór policji. Kolejna rewolucja z lutego 1848 r. obaliła Ludwika Filipa i przywróciła republikę, na czele której stanął Ludwik Napoleon Bonaparte (1848-1852), który w zamian za wybór przywrócił przywileje Kościołowi.

Włochy

Po Kongresie Wiedeńskim na Półwyspie Apenińskim powstało kilka państw: Królestwo Piemontu i Sardynii, Księstwo Parmy, Modeny i Lukki, Królestwo Obojga Sycylii i Państwo Kościelne.

W Królestwie Obojga Sycylii panuje Ferdynand I Burbon, w Wielkim Księstwie Toskańskim Ferdynand III (179-1803, 1814-1824), w Królestwie Piemontu i Sardynii Wiktor Emanuel I.

W państwach tych przywrócono religię katolicką, reaktywowano zakony, przywrócono sądownictwo kościelne oraz przywileje arystokracji i duchowieństwu. Oprócz tendencji zbliżenia z Kościołem istniała także opozycja przeciw staremu porządkowi głównie w kręgach Młodych Włoch zmierzających do zjednoczenia. Program ich obejmował uwolnienie Włoch od dogmatów i religii Kościoła i zorganizowaniu społecznego braterstwa i demokracji.

Chcieli zaprowadzić rządy republikańskie w Zjednoczonych Włoszech. Ok. 1840 r. powstał nowy ruch wierny Kościołowi katolickiemu i chcący odbudować jedność Włoch przy pomocy papiestwa.

Ludzie ci uważali, że papież powinien stanąć na czele Włoch i doprowadzić do ich zjednoczenia. Były to grupy ludzi chcących dopasowania katolicyzmu i instytucji kościelnych do nowoczesnej kultury. Chcieli redukcji świeckiej władzy Kościoła, reformy papiestwa, większego udziału świeckich w życiu Kościoła. Radykałowie chcieli nawet oddalenia Kościoła od państwa. Jednocześnie kładziono duży nacisk na kaznodziejstwo, misje ludowe, duszpasterstwo młodzieży, pomoc najuboższym, tworzenie organizacji i szkół kościelnych np. Towarzystwo Szerzenia Dobrej Książki odnowione jako Amicizia Cattolica, promujące prasę katolicką. W 1824r. dzięki ks. Cezare d’Azeglio powstało w Lombardii drugie obok Francji wielkie centrum misyjne.

Różne stowarzyszenia powstałe we Włoszech stawiały sobie za cel wychowanie w katolicyzmie, zwalczanie liberalizmu, propagowały częste przyjmowanie komunii, nieomylność papieską.

Hiszpania

Losy Kościoła w Hiszpanii zmieniały się wraz z opcją panującą. Zwalczali się konserwatyści pragnący starego porządku czyli współpracy Kościoła z państwem, z liberałami popierającymi konstytucję uchwaloną w 1812 r. przez Józefa Bonaparte. Kiedy po powstaniu przeciwko Francuzom na tron wstąpił Ferdynand VII (Burbon) przywrócono dawny porządek kościelny, inkwizycję, przywileje dla duchowieństwa i szlachty. Liczba duchowieństwa diecezjalnego i zakonnego była duża. Na 10 mln mieszkańców było 46 tys. duchownych diecezjalnych, 18 tys. zakonników 22 tys. zakonnic. Natomiast ich poziom życia umysłowego i moralnego nie był już taki wysoki.

Król mógł nominować na biskupstwa w kraju i koloniach. W 1820 r. wybuchło powstanie przeciw takiemu porządkowi i rządy przejęli liberałowie, co niosło za sobą nienajlepsze czasy dla Kościoła. Zamykano klasztory, wygnano jezuitów, upaństwowiono dobra kościelne. Taki stan rzeczy doprowadził do kontrrewolucji i z pomocą 100 tysięcznej armii pod wodzą d’ Angoulema w kwietniu 1823 r. Kościół odzyskał dawną pozycję.

W latach 1834-1840 miała miejsce kolejna wojna domowa i dopiero, gdy w 1843 r. władzę przejęli umiarkowani liberałowie nastały lepsze czasy dla Kościoła. W 1851 r. podpisano konkordat. Katolicyzm został uznany za jedyną religię narodu, zreorganizowano Kościół, który trafił pod opiekę państwa.

Portugalia

W 1822 r. liczba kleru była wysoka, bo na 3,5 mln ludzi przypadało 18 tys. księży. Król Jan VI, bez konsultacji ze Stolicą Apostolską, podjął się obsadzenia wakujących biskupstw i reformy Kościoła, co doprowadziło do sporu z Rzymem. Po rewolucji w 1821 r. nastały rządy masonerii. Zniesiono szereg przywilejów kościelnych, zamknięto wiele klasztorów, duchowni poddani zostali prawu administracyjnemu.

Po śmierci Jana VI w 1826 r., Miguel I, w 1829 r., przywrócił Kościołowi jego prawa, ale już w roku 1832 wybuchła wojna domowa i zaczęto prześladować Kościół. Znoszono klasztory, upaństwawiano majątki kościelne, wypędzano biskupów z diecezji, aresztowano duchownych.

W latach 1841-1843 doszło do porozumienia ze Stolicą Apostolską. Uregulowano sprawy sądownictwa, dóbr kościelnych, organizacji kapituł katedralnych, seminariów, beneficjałów i misji. W 1848r. podpisano konkordat.

Niemcy

W dniu ogłoszenia Aktu związkowego, 8 czerwca 1815 r., było aż 38 państw niemieckich. Dwa lata później było ich 41. Obok Cesarstwa Austriackiego było 5 królestw: Prusy, Bawaria, Hanower, Saksonia i Wirtembergia, kilka wielkich i małych księstw oraz 4 wolne miasta.

W 1817 r. w całych Niemczech były obsadzone tylko 3 biskupstwa. Kongres Wiedeński postanowił, że wszyscy obywatele beż względu na wyznanie mają mieć takie same prawa obywatelskie i polityczne. Każde państwo samo miało uporządkować sprawy kościelne. Jako pierwsze konkordat podpisało Królestwo Bawarii - 5 czerwca 1817 r. Królestwo zostało podzielone na 2 metropolie Monachium-Freising i Bamberg, i 8 diecezji. Król miał możliwość nominowania biskupów. Państwo zostało zobowiązane do uposażenia diecezji i do ochrony Kościoła. Biskupi mieli zająć się szkolnictwem. 26 maja 1818 r. pod wpływem protestantów i liberalnych katolików Maksymilian I Józef wydał edykt religijny ograniczający niektóre postanowienia konkordatu ( placetum regio, apelacje ab abusu, równouprawnienie wyznań). 15 września 1821 r., pod wpływem Stolicy Apostolskiej, rząd wycofał się z postanowień edyktu i uznał konkordat jako prawo państwowe. Za rządów Ludwika I (1825 – 1848) Bawaria stała się jednym z centrów odrodzenia religijnego w Niemczech,

Prusy

W królestwie Prus w większości mieszkali protestanci. Nie zawarto konkordatu. W następstwie porozumienia, jakie zawarto ze Stolicą Apostolską Pius VII wydał, 16 grudnia 1821 r., bullę „De salute animarum”, porządkującą sprawy kościelne w Niemczech.

Utworzono metropolię w Kolonii, a na ziemiach polskich była metropolia gnieźnieńsko-poznańska. Diecezje wrocławska i warmińska stały się diecezjami wyjętymi. Kandydaci na biskupów mieli być wybierani przez króla i papieża i mieli być pro królewscy. Kościół był uposażany ze skarbu państwa, które kontrolowało wszystkie sprawy kościelne (gospodarka, szkolnictwo, korespondencja ze Stolicą Apostolską). Mimo, że król był protestantem i mimo odmowy Rzymu, obsadzał stolice biskupie.

Królestwo Hanoweru

Królestwo Hanoweru zawarło umowę z papiestwem, która weszła w życie wraz z bullą papieską z 26 marca 1824 r. Biskupstwo w Osnabruck i Hildesheim otrzymały status diecezji wyjętych. Kapituły katedralne otrzymały prawo wyboru biskupów przez przedstawienie rządowi listy kandydatów. Uposażenie miało zapewnić państwo.

Ugodę między Badenią, Wirtembergią a Hessen-Darmstadt normowała bulla Piusa VII z 18sierpnia 1821 r. Została powołana górno reńska prowincja kościelna we Fryburgu. Leon XII bullą z 11 kwietnia 1827 r. ustalił normy wyboru biskupów przez kapituły katedralne przy udziale państwa. W 1830 r. rządy ogłosiły rozporządzenie o obowiązkowym placetu regium, apelacje ab abusu do cywilnych sądów, przysiędze wierności biskupów i duchownych, o dostosowaniu administracji kościelnej do państwowej.

Zatarg o małżeństwa mieszane

Ze względu na mieszankę wyznaniową w Prusach rodziło się pytanie co z małżeństwami między osobami różnego wyznania. W 1796 r. uznano, że dzieci z małżeństw mieszanych miały być wychowywane w wierze zależnie od płci rodziców. W 1803 r. król postanowił, że religią wyznawaną będzie religia ojca rodziny, co było na niekorzyść katolików. Rozporządzenia te dotyczyły jedynie ziem polskich w Prusach. W 1825 r. rozciągnięto je na całe Prusy, co miało służyć protestantyzacji Westfalii i germanizacji i protestantyzacji w Polsce. Biskupi nie chcieli dawać ślubów małżeństwom mieszanym, więc papież uznał, że jeżeli nie ma zobowiązania rodziców do wychowania dzieci w duchu katolickim, biskupi nie muszą ich dawać. Mogą jedynie asystować. Uznał małżeństwa przed duchownym protestanckim.

Ferdynand August Spiegel – arcybiskup koloński podpisał z posłem pruskim przy Watykanie 19 czerwca 1834 r. tajną umowę, w której zobowiązał księży katolickich do udzielania ślubów małżeństwom mieszanym.

Koniec zatargu nastąpił po wstąpieniu na tron Ferdynanda Wilhelma IV. Za pośrednictwem Austrii i Bawarii zawarto porozumienie z Rzymem. Król zniósł placet na pisma papieskie i zrzekł się interwencji w sprawy małżeńskie.

Austria

Łagodzenie reżimu józefińskiego w polityce kościelnej rozpoczęło się w 1816 r., a zwłaszcza po przejęciu urzędu kanclerza przez księcia Metternicha. W 1817 r. podjęto w Rzymie rozmowy w sprawie konkordatu. W 1820 r. wpuszczono jezuitów do Galicji, a w 1826 r. pozwolono im stosować własne prawa. W 1832 r. podjęto rozmowy ze Stolicą Apostolską o zbliżeniu stosunków państwo-kościół.

Cesarz Franciszek I zobowiązał swojego następcę Ferdynanda I „by zaczęte przez niego dzieło nowelizacji praw i przepisów odnoszących się do spraw kościelnych, wprowadzonych po 1780r. do swoich państw w porozumieniu z Ojcem Świętym mogło być doprowadzone do szczęśliwego końca”.

Rozmowy podjęte ponownie w roku 1845 doprowadziły w końcu do podpisania konkordatu w 1855 r.

Konstytucja powstała na skutek rewolucji marcowej w 1848 r. dała Kościołowi całkowitą niezależność od państwa. 18 kwietnia 1850 r. Franciszek Józef I zniósł system józefiński w Cesarstwie Austriackim. W latach 1809-1820 św. Klemens, apostoł Warszawy i Wiednia, prowadził szeroką działalność kaznodziejską i wychowawczą. Środowisko z nim związane propagowało częste przyjmowanie komunii świętej, chrześcijańskie wychowanie młodzieży, sprawiedliwe opłacanie pracowników, podporządkowanie gospodarki państwowej polityce społecznej państwa.

Szwajcaria

Na Kongresie Wiedeńskim Szwajcaria została uznana za republikę związkową (22 kantony). Pius VII i Leon XII przeprowadzili reorganizację Kościoła.

Utworzono 5 diecezji. W 1819 r. – w Chur, w 1823 r. w St. Gallen, w 1821 r. w Genewie, połączoną z Lozanną, w 1828 r. w Bazylei. Podlegały one Stolicy Apostolskiej. Kapituły katedralne miały prawo wyboru biskupów, którzy mieli być przychylni rządowi.

W roku 1834 na konferencji w Baden zażądano zwiększenia kontroli państwa nad Kościołem (placetu regium, obsadzanie stanowisk kościelnych, kontrola sądownictwa, szkół). Żądania te zostały odrzucone przez episkopat i ludność. Na skutek wojny domowej w 1847r. władzę przejęli liberałowie w następstwie czego doszło do wystąpień antykościelnych, przejęto część dóbr kościelnych, zniesiono niektóre klasztory i wypędzono jezuitów.

Konstytucja z 1848 r. zabroniła jezuitom prowadzenia szkół i ograniczyła wolność religijną.

Czechy

Kościół w Czechach był reprezentowany przez dwa kierunki. Pierwszy – konserwatywno-rzymski współpracował z koroną, drugi – romantyczno-katolicki. Reprezentował go przeciwnik nieomylności papieskiej, odnowiciel życia synodalnego w Czechach i promotor życia religijnego, kardynał Schwarzenberg. Czeski Kościół był silnie zgermanizowany, a jego biskupi w większości byli Niemcami. W I poł. XIX w. Połowa metropolitów Pragi to Niemcy. W Ołomuńcu w latach 1805-1850 na 5 metropolitów 4 było narodowości niemieckiej.

Taka sytuacja panowała w większości stolic biskupich, kapituł katedralnych i na ważniejszych urzędach kościelnych. Kościół czeski reprezentował interesy austriackich Habsburgów, co zniechęcało ludność. 23 sierpnia rząd wprowadził język czeski do szkół i urzędów, w których pierwszeństwo zatrudnienia mieli ludzie znający czeski, ale w Kościele nadal panował niemiecki.

Korona św. Stefana

(Jest to pojęcie prawnopaństwowe oznaczające ziemie podległe królom węgierskim analogicznie do Korona Królestwa Polskiego. )

W skład Korony wchodziły: Banat, Chorwacja, Dalmacja, Siedmiogród, Słowacja, Węgry właściwe. (Pojęcie to upowszechniło się w XIXw. i wywodzi się od korony przesłanej w roku 1000 św. Stefanowi przez papieża Sylwestra II, obecnie przechowywanej w Budapeszcie.)

Spis ludności przeprowadzony za Józefa II oceniał liczbę ludności na 8 003 000 z czego 70% mieli stanowić Węgrzy. Najwięcej było katolików (Węgrzy, Słowacy, Chorwaci) i greko katolików (Rumuni, Ukraińcy, Słowacy), dalej byli wyznawcy Kościoła reformowanego (Węgrzy), luteranie (Sasi i Szwabowie) i prawosławni (Serbowie i Rumuni).

W roku 1800 hierarchia kościelna obejmowała 2 metropolie ( Ostrzyhom, Colocsa) i 24 diecezje, w tym 3 greckokatolickie.

Pius VII utworzył w 1804 r. nową metropolię w Eger, a w latach 1804-1816, 4 nowe diecezje, głównie w Słowacji. Duchowieństwo popierało politykę państwową wobec Kościoła i nie brało udziału w życiu politycznym. Podobnie jak w Prusach i na Węgrzech w związku z wielo wyznaniową ludnością pojawił się problem małżeństw mieszanych. Tutaj od 1791 r. dzieci miały wyznawać religię ojca.

Ferdynand I (1835-1848) rozporządził, by wychowanie religijne dzieci było ustalane między rodzicami. Dopiero w 1844 r. zniesiono zakaz przechodzenia z katolicyzmu na protestantyzm. W roku 1848 miało miejsce powstanie oparte przez duchownych. Stłumione przez Rosję pociągnęło za sobą represje wobec episkopatu i księży. Wielu trafiło do więzień.

Nową erę przyniosła przebudowa Cesarstwa Austriackiego w monarchię austro-węgierską i zniesienie józefinizmu w 1850 roku, przez Franciszka Józefa I.

Słowacja

Słowacy byli 3 najliczniejszą grupą w Koronie. Podlegali metropolii węgierskiej.

Pius VII utworzył w 1804r. biskupstwo w Koszycach, a w roku 1816 w Preszowie. Na Słowacji istniało 6 diecezji podlegających metropolitom w Ostrzyhomiu i Eger. Prawie wszyscy biskupi na Słowacji byli Węgrami. Odrodzenie narodowe poparte przez Kościół przyczyniło się do obsadzenia stolic biskupich w latach 1849-1850 Słowakami. Również prymasem Węgier został Słowak – kardynał Janos Scitovszky.

Chorwacja

Posiadała 3 biskupstwa (Zagrzeb, Daków, Wyżna Bośnia) należące do metropolii Colocsa. W 1804 r. odbył się synod diecezjalny przeciwdziałający masonerii i odrzucający obrządek zagrzebski a zaprowadzający obrządek rzymski. Utworzono 100 nowych parafii.

30 lipca 1828 r. Leon XII uporządkował organizację kościelną w Dalmacji i Istrii, zatrzymując 3 metropolie w Splicie , Dubrowniku i Zadarze i 10 diecezji. W Istrii stworzył 2 diecezje włączone w 1830 r. do metropolii w Gorycji. Głównym biskupstwem Chorwacji był Zagrzeb.

Biskup Haulik, za którego 25 marca 1848 r. proklamowano niepodległe Królestwo Dalmatyńsko-Chorwacko-Slawońskie sprowadził do diecezji zagrzebskiej siostry szarytki, w roku 1845 zaczął wydawać katolicki tygodnik „Katolicki list” (wychodzący do 1905 r.), zorganizował działalność charytatywną i założył dla księży Bractwo Cyryla i Metodego. W związku z tym, Pius IX, 11 grudnia 1852 r., ustanowił w Zagrzebiu metropolię i podporządkował jej diecezje w Chorwacji i Sławonii.

Wielka Brytania

Na początku XIX stulecia liczba katolików w Anglii sięgała 70 tys. Zaczęła wzrastać na skutek imigracji Irlandczyków i konwersji z protestantyzmu. W 1835 r. na uniwersytecie w Oxfordzie zaznaczył się ruch dążący do powrotu do katolickiej i apostolskiej tradycji jako protest przeciw liberalizacji i zeświecczeniu Kościoła anglikańskiego zamierzonemu przez parlament kontrolujący i rządzący Kościołem.

Do roku 1850 Anglia była krajem misyjnym. Wtedy na 18 mln mieszkańców, katolicy liczyli 700 tys. wiernych, 826 kapłanów, 587 kościołów, 15 klasztorów męskich, 73 żeńskie, 339 szkół z 41 382 uczniami.

W 1752 r. Benedykt XIV utworzył 4 wikariaty w Anglii. W roku 1849, Grzegorz XVI, dalszych 8, a Pius IX, konstytucją z 29 września 1850 r., przywrócił zniszczoną przez reformację w XVI w. hierarchię kościelną w Anglii, która składała się z metropolii Westminster i 12 innych diecezji. Protestancka Anglia była oburzona takim stanem rzeczy, ale pierwszy kardynał Wieseman uspokoił lud. W roku 1852 odbył się pierwszy synod prowincjonalny a w latach 1855 i 1859 następne.

Belgia i Holandia

Historię tych państw trzeba połączyć, ponieważ 16 marca 1815 r. nastąpiło proklamowanie Królestwa Zjednoczonych Niderlandów obejmujące Holandię i Belgię. W Holandii żyło 400 tys. katolików i istniały 2 wikariaty w Bradzie i Hertogenbosch, a w Belgii żyło 3,5 mln katolików w 5 wikariatach. Konstytucja gwarantowała wolność wyznań, ale protestancki król Wilhelm I Orański uzależnił Kościół od państwa i ograniczył szkolnictwo.

W 1827 roku doszło do porozumienia ze Stolicą Apostolską, które dało Holandii katolicką hierarchię kościelną, ale na skutek oporu protestantów nie wprowadzono go w życie. Wilhelm I poddał belgijskie szkoły katolickie kontroli protestanckiego państwa. Zakazał studiów za granicą a kandydatom do kapłaństwa utrudnił naukę (obowiązkowe 2 lata w Collegium Phillosophicum w Lowanum) , rozporządzenie to wycofano jednak w 1829 r.

W sierpniu 1830 r., po lipcowej rewolucji we Francji, Królestwo Zjednoczonych Niderlandów rozpadło się. W Belgii, w 1842 r., uchwalono prawo wolności i kontrolę Kościoła nad szkołami. W ciągu 15 lat powstało 75 gimnazjów katolickich.

W Holandii, w latach 1830-1833, nie było katolickiego biskupa mimo, że 1/3 ludności to byli katolicy. Sytuacja prawna Kościoła zmieniła się na lepsze po wstąpieniu na tron Wilhelma II, który zapewnił Kościołowi pomoc materialną, odnowił porozumienie z Kościołem z 1827 r., zgodził się na podział Holandii na 3 wikariaty obsadzone biskupami katolickimi, zniósł prawa przeciwko zakonom.

4 marca 1853 roku, Pius IX, konstytucją apostolską „Ex qua die”, przywrócił hierarchię katolicką w Holandii. Utrecht stał się metropolią, której podlegały 4 diecezje w Haarlem, Hertogenbosch, Bredzie, Roermond.

Bibliografia:

1. Kumor B., Historia Kościoła, t. VII - Czasy najnowsze, Lublin 1991
2. Sobolewska B., Grzybowski K., Doktryna polityczna i społeczna papiestwa (1789-1968), Warszawa 1971
3. von Ranke L., Dzieje papiestwa w XVI – XIX w., Warszawa 1974