„Zbrodnia katyńska w kręgu prawdy i kłamstwa” - S. Kalbarczyk (red.) - recenzja


Zbrodnia katyńska w kręgu prawdy i kłamstwa ukazała się w 70. rocznicę wymordowania przez NKWD prawie 22 tys. obywateli polskich, więźniów i żołnierzy Wojska Polskiego wziętych do niewoli we wrześniu 1939 roku.

6 kwietnia 2010 roku odbyła się w Warszawie konferencja prasowa promująca recenzowaną przeze mnie publikację. Ówczesny prezes Instytutu Pamięci Narodowej Janusz Kurtyka powiedział, że Zbrodnia katyńska w kręgu prawdy i kłamstwa podsumowuje dotychczasowy stan badań a także omawia mniej eksploatowane aspekty tej zbrodni. W pełni zgadzam się z jego słowami. Praca zbiorowa pod redakcją Sławomira Kalbarczyka zawiera 10 artykułów napisanych zarówno przez historyków jak i prawników. Zostały one poprzedzone krótkim komentarzem prezesa IPNu i wprowadzeniem redaktora naukowego. Zostały do niej dołączone również dwa aneksy. Jest to zdecydowanie pozycja o charakterze naukowym. Na końcu znajduje się wykaz skrótów, indeks osobowy i bibliografia.

Pierwszy artykuł zatytułowany Zbrodnia Katyńska po 70 latach: krótki przegląd ustaleń historiografii napisał Sławomir KalbarczykAutor dokonał w nim przeglądu stanu badań. Stwierdzenie, które zagadnienia, są dobrze opracowane, a które mniej. Zwrócił także uwagę na aspekty słabiej rozpoznane naukowo jak chociażby kwestia identyfikacji więźniów zamordowanych na Ukrainie. Cały przegląd miał za zadanie pokazać czy obecny stan wiedzy o zbrodni katyńskiej może zostać ujęty w postaci syntezy.

Kolejny artykuł pt. Historia postępowań w sprawie Zbrodni Katyńskiej napisał Dariusz Gabriel. Jest to bardzo interesujący artykuł, ponieważ zawiera zestawienie wszystkich śledztw prowadzonych w sprawie zbrodni katyńskiej w latach 1943 -1952. Podaje także ich ustalenia, dzięki czemu można je porównać i zobaczyć jak bardzo się różniły między sobą. Następnie autor przedstawił okoliczności rozpoczęcia śledztwa nr 159 przez Naczelną Prokuraturę Wojskową Federacji Rosyjskiej w 1990 roku. Co istotne autor wyszczególnił wnioski, do których doszła FPR w czasie prowadzenia prac śledczych w sprawie rozstrzelania polskich jeńców wojennych. W wyniku umorzenia tegoż śledztwa FPR we wrześniu 2004 roku, Instytut Pamięci Narodowej niezwłocznie postanowił wszcząć własne śledztwo. Autor wyjaśnił cele tego śledztwa i omówił czynności poszukiwania dowodów. Na końcu Dariusz Gabriel dokonał krótkiej oceny współpracy Zespołu Śledczego IPNu z Republiką Ukrainy i Białorusi i innymi państwami w tym min. Niemcami. Z tej oceny jasno wynika, które państwa dążą do wyjaśnienia okoliczności mordu w lesie katyńskim a które nie są skłonne do ustalenia prawdy historycznej.

Autorką trzeciego artykułu jest Małgorzata Kuźniar-Plota. W swoim artykule Kwalifikacja prawna Zbrodni Katyńskiej – wybrane zagadnienia autorka zwięźle i przejrzyście przedstawiła zarówno powody wszczęcia śledztwa o sygnaturze S 38/04/Zk przez IPN a także podstawy prawne, na których opiera się zbieranie materiału dowodowego. Pomimo, że artykuł jest krótki to została w nim szczegółowo omówiona sytuacja międzynarodowa Polski po 17 września i status żołnierzy wziętych do niewoli po tym okresie w stosunku, do których zastosowano w 1940 roku najwyższy wymiar kary – rozstrzelanie. Najważniejszą konkluzją tegoż artykułu jest stwierdzenie, że zabójstwo dokonane przez funkcjonariuszy NKWD na polskich oficerach stanowiło przestępstwo w myśl prawa obowiązującego w czasie jego popełniania zarówno w systemie polskim jak i radzieckim. Jest to istotne z tego względu, iż obecnie Federacja Rosyjska próbuje zaprzeczyć popełnieniu przestępstwa.

Następny artykuł pt. Zbrodnia Katyńska jako akt ludobójstwa (geneza pojęcia) napisał Witold Kulesza. Jest to moim zdaniem najważniejszy artykuł w omawianej pracy zbiorowej. Autor w jego treści objaśnia zakwalifikowanie mordu jeńców wojennych z obozu w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie oraz więźniów z więzień na terenach tzw. Zachodniej Białorusi i Ukrainy, jako ludobójstwo, czyli zbrodnię absolutnie nieulegająca przedawnieniu. Z takim stanowiskiem nie zgadza się strona rosyjska, która Katyń uznała za zbrodnię pospolitą a wywód Witolda Kuleszy zupełnie temu zaprzecza przytaczając odpowiednie argumenty.

Kolejne dwa artykuły recenzowanej pracy zbiorowej zostały napisane przez Witolda Wasilewskiego. Pierwszy pt. Kłamstwo Katyńskie – narodziny i trwanie w zasadzie nie jest niczym nowym. Zagadnienie fałszowania informacji o zbrodni katyńskiej w okresie PRLu było już wielokrotnie podejmowane w literaturze przedmiotu. Drugi zatytułowany „Kongres USA wobec Zbrodni Katyńskiej (1951-1952)” szczegółowo prezentuje działania tzw. Komisji Maddena. Omawia genezę jej powołania, przedstawia skład i przytacza wnioski, do których doszli jej członkowie.

Natomiast artykuł Tadeusza Wolszy pt. Sprawa wyjaśnienia Zbrodni Katyńskiej w działalności polskiej emigracji politycznej w Wielkiej Brytanii w latach II wojny światowej i po jej zakończeniu ( do połowy lat pięćdziesiątych) jest jedynym artykułem opisującym okoliczności odkrycia masowych grobów w lesie katyńskim w 1943 roku a także następujące po tym odkryciu konsekwencje.

Ósmy artykuł – Siła przeciw prawdzie. Represje aparatu bezpieczeństwa PRL wobec osób kwestionujących oficjalną wersję Zbrodni Katyńskiej napisał Przemysław Gasztold-Seń. Ten artykuł stanowi dopełnienie wcześniejszego tekstu Witolda Wasilewskiego. Tak jak w poprzednim artykule położono nacisk na omówienie oficjalnych komunikatów zaprzeczających winie Sowietów tak tutaj P. Gasztold-Seń omówił działania służb aparatu bezpieczeństwa, które miały na celu niedopuszczenie do upamiętniania ofiar zbrodni m. in. poprzez tajne uroczystości rocznicowe.

Przedostatni artkuł noszący tytuł Skargi katyńskie przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w Strasburgu napisany przez Ireneusza C. Kamińskiego, który został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi właśnie za napisanie tekstów skarg katyńskich, jest drugim obok artykułu Witolda Kuleszy, najwięcej wnoszącym do stanu badań artykułem w recenzowanej pracy zbiorowej. Jest tak ważny, ponieważ opisuje, ponownie w ujęciu prawniczym, okoliczności wniesienia skarg przez członków Rodzin Katyńskich a także schemat postepowania procesowego.

Ostatnim artykułem jest tekst Andrzeja Zawistowskiego pt. Zbrodnia katyńska w edukacji formalnej i nieformalnej w okresie III RP. Próba zarysu. Jest to ujęte w formę kroniki omówienie działań różnych organizacji i społeczno-edukacyjnych, w tym najważniejszej „Pamiętam. Katyń 1940” jakie miały miejsce od 1989 do dnia dzisiejszego.

Podsumowując swoją recenzję nie zgadzam się ze słowami ś.p. Janusza Kurtyki, który powiedział, na wspomnianej wyżej konferencji, że Zbrodnia katyńska w kręgu prawdy i kłamstwa jest pozycją dla laików, ale to dobrze. Obecnie o zbrodni katyńskiej powstaje więcej publikacji popularnych niż naukowych. Jest to wynikiem braku dostępu polskich historyków i badaczy problemu do źródeł archiwalnych skrycie utajnianych w archiwach rosyjskich. Pomimo, że od kilku miesięcy przekazywane są kolejne tomy z informacjami pozyskanymi w trakcie prowadzenia od 1990 – 2004 roku śledztwa nr 159 przez Główną Prokuraturę Rosyjską to fakt ten nie wpływa na powstawanie nowych wydawnictw traktujących o zbrodni katyńskiej, ponieważ przekazywane informacje są już znane historykom z Instytutu Pamięci Narodowej. Dlatego wartość merytoryczna recenzowanej pracy zbiorowej jest ogromna. Pomimo, że ta pozycja stanowi podsumowanie obecnego stanu badań to również omówione zostały w niej aspekty teraźniejsze takie jak powadzenie śledztwa przez IPN oraz wniesienie „skarg katyńskich” do Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Dodatkowym atutem publikacji są dołączone aneksy. Pierwszy zawiera zeznania strażników pamięci zbrodni katyńskiej, czyli członków rodzi ofiar zamordowanych na mocy decyzji z 5 marca 1940 roku. Drugi zawiera dokumenty przekazane w 1995 roku Instytutowi Pamięci Narodowej przez Służbę Bezpieczeństwa Ukrainy.

Na sam koniec kilka słów o wydaniu. Zbrodnia katyńska w kręgu prawdy i kłamstwa została dobrze i estetycznie wydana. Oprawiona jest w twardą oprawę bez obwoluty. Kartki są klejone a czcionkę, którą zostały napisane artykuły przyjemnie się czyta.

Plus minus:
Na plus:

+ujęcie merytoryczne
+omówienie najnowszych zagadnień
+przedstawienie zbrodni katyńskiej na podłożu prawnym
+dołączone aneksy
Na minus:

- nic szczególnego

Tytuł: Zbrodnia katyńska w kręgu prawdy i kłamstwa
Autor:
  Sławomira Kalbarczyka (red.)
Wydanie: 
2010
Wydawca: 
Instytut Pamięci Narodowej Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu
ISBN/EAN: 
978-83-7629-123-9
Oprawa
: twarda
Cena
: 30 zł
Ocena recenzentki: 
10/10

Te artykuły również mogą Cię zainteresować:
Opinie i ocena zawarte w recenzji wyrażają wyłącznie zdanie recenzenta, nie musi być ono zgodne ze stanowiskiem redakcji. Z naszą skalę ocen i sposobem oceny możesz zapoznać się tutaj. Zachęcamy do dyskusji nad treścią przeczytanej recenzji, by to zrobić wystarczy podać swój nick i e-mail. O naszych recenzjach możesz także porozmawiać na naszym forum. Na profilu "historia.org.pl" na Facebooku na bieżąco informujemy o nowych recenzjach. Możesz także napisać własną recenzję i wysłać ją na adres naszej redakcji.

Zostaw własny komentarz