Polskie skarby na wystawie w Madrycie - relacja

W dniach od 1 czerwca do 4 września 2011 r. w Pałacu Królewskim w Madrycie można podziwiać wyjątkową i unikalną wystawę sztuki polskiej na przestrzeni wieków. Uroczystego otwarcia wystawy dokonali król Hiszpanii Juan Carlos I wraz z królową Zofią oraz prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Bronisław Komorowski z małżonką Anną Komorowską. Ekspozycję przygotowało Muzeum Narodowe w Krakowie wspólnie z Patrimonio Nacional.

Plakat przed wejście do Muzeum / fot. Izabela Gorecka

Założeniem ekspozycji jest przybliżenie hiszpańskiemu społeczeństwu kultury polskiej, która przez większą część XX w. ukryta była za żelazną kurtyną. Fakt ten spowodował, że Polska była i jest postrzegana, jako jeden z krajów Europy Wschodniej i, co za tym idzie, jako państwo oddalone kulturowo od zachodnich sąsiadów. Celem wystawy jest przełamanie tych stereotypów i ukazanie, iż historia Polski przeplatała się przez wieki z historią wielkich europejskich mocarstw. Na przestrzenie epoki nowożytnej tereny polskie wchodziły w skład Austro-Węgier, Niemiec i pozostawały również w ścisłych relacjach ze Szwecją, aby w końcu stworzyć niepodległe i niezależne państwo z własną osobowością i bogatym dziedzictwem kulturalnym. Oprócz wspomnianej tradycji środkowoeuropejskiej, hiszpańska wystawa ma również na celu podkreślić wagę położenia geograficznego Polski w walce przeciwko wpływom Islamu i zagrażającej Europie ekspansji Imperium Osmańskiego. Fakt ten, biorąc pod uwagę głęboko zakorzenione polskie tradycje katolickie, jeszcze bardziej zbliża do siebie oba kraje, Polskę i Hiszpanię, gdyż zarówno jedno jak i drugie odegrały kluczową rolę w blokowaniu muzułmańskich wpływów i obronie religii chrześcijańskiej w XVI w.

Bogate zbiory kolekcji usytuować można na trzech płaszczyznach: te, należące do dynastii królewskich i stanowiące dziedzictwo monarsze pochodzące z łupów wojennych (np. z oblężenia Wiednia), darowizn, oraz podarunków dyplomatycznych; kolekcje zebrane przez rodziny szlacheckie, zwłaszcza na przestrzeni XIX w.; zabytki należące do Kościoła i obejmujące ważne kolekcje malarskie, rzeźby, arrasy oraz naczynia liturgiczne.

Eksponowane zabytki pochodzą w dużej mierze ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, a także z innych polskich muzeów oraz z kościołów.

Sala poświęcona nauce - zegary stołowe, w tle m.in. dzieło M. Kopernika De revolutionibus orbium coelestium/ fot. Izabela Gorecka

Obiekty prezentowane są w 11 salach madryckiego pałacu pod tytułem „Polonia. Tesoros y colecciones artísticas” („Polska. Skarby i kolekcje artystyczne”). Przedstawiają rozwój sztuki polskiej od XV do XVIII wieku, obraz polskich gustów i możliwości artystycznych, obejmują dziedziny takie jak malarstwo, rzeźbę, umeblowanie, arrasy, elementy dekoracyjne i liturgiczne, monety, odznaczenia, dzieła i dokumenty. Zabytki wykonane są przez artystów o niezwykłej sławie w najlepszych europejskich pracowniach, Brukseli, Niemczech i Włoszech.

Poza walorami estetycznymi i artystycznymi, wystawa ma charakter niesłychanie dydaktyczny, gdyż zwraca specjalną uwagę na kontekst historyczny i geograficzny naszego kraju.

Dwie pierwsze sale stanowią przegląd Polski średniowiecznej i renesansowej, kiedy to stolicą kraju był Kraków, a rzemiosło artystyczne rozwijało się w sposób szczególny. Podziwiać można figury Matki Boskiej, relikwiarze i kielichy mszalne. Natomiast ścisłe kontakty z takimi krajami jak Włochy, czy Holandia zaprezentowane zostały w m. in. takich dziełach, jak arras „Potop” z serii „Dzieje Noego”.

Sala nr 3 poświęcona jest rozwojowi nauki. Podziwiać w niej można dzieło Mikołaja Kopernika „De revolutionibus orium coelestium”, zegary stołowe oraz prace związane ze stosunkami dyplomatycznymi utrzymywanymi między Hiszpanią a Polską, np. portret Jana Dantyszka, ambasadora na dworze króla hiszpańskiego Karola V.

Dwie kolejne sale przywołują epokę panowania dynastii Wazów, zdominowanej przez sarmatyzm, odzwierciedlający się w bogatych dekoracjach domów szlacheckich o silnych wpływach wschodnich, przejawiających się m. in. w perskich i tureckich tekstyliach. Jednym z najważniejszych elementów stroju Sarmatów były karabele, których przykłady również można podziwiać na wystawie w Madrycie. Z epoki tej pochodzą również eksponowane portrety trumienne, których celem było utrwalenie pamięci o zmarłych. Za ich pośrednictwem zmarli byli nadal obecni wśród żałobników i wraz z nimi uczestniczyli w uroczystościach. Ilustracją rytuałów pogrzebowych na wystawie jest obraz Taniec śmierci, wypożyczony na wystawę z kościoła Bernardynów w Krakowie i przedstawiający jeden z głównych motywów artystycznych ówczesnej epoki – nieuchronność śmierci.

Wystawa jest w Madrycie bardzo promowana / fot. Izabela Gorecka

Sala nr VII i VIII poświęcone są zwycięstwu pod Wiedniem w 1683 r. i jego głównemu bohaterowi, Janowi II Sobieskiemu. Można w nich zobaczyć m. in. zbroję husarską oraz strzemię, które wg. tradycji zgubił podczas ucieczki Kara Mustafa, wielki wezyr turecki. W owych czasach panowało przekonanie, iż do zwycięstwa przyczyniło się stawiennictwo Matki Boskiej, co spowodowało falę darowizn dziękczynnych dla kościołów i klasztorów. Z tej właśnie epoki pochodzi wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej, którego kopię także mogą podziwiać odwiedzający madrycką wystawę.

Kolejna sala poświęcona jest królom z dynastii saskiej, kiedy to Polska poddana była wpływom francuskim i niemieckim. To wtedy wprowadzony został tradycyjny strój męski, na który składał się kontusz i żupan. Ubiór ten wraz z kolekcją niesłychanie strojnych pasów można również podziwiać na wystawie.

Sala nr X poświęcona jest królowi Stanisławowi II Augustowi Poniatowskiemu, gdzie odnaleźć można zarówno jego portret, jaki i wizerunek Tadeusza Kościuszki pochodzący z Muzeum Narodowego w Warszawie oraz obraz Józefa Kossakowskiego.

Dwie ostatnie sale odzwierciedlają bogactwo sztuki europejskiej w polskich kolekcjach artystycznych. Obfitość tego typu dzieł zawdzięczamy przede wszystkim królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu, wielkiemu pasjonatowi sztuki i którego zbiory sięgały 2300 obrazów. Wśród nich znajdował się m.in. obraz Rembrandta „Dziewczyna w kapeluszu”, budzący obecnie zachwyt odwiedzających Pałac Królewski hiszpańskiej stolicy.

Pałac Królewski / fot. Izabela Gorecka

Niewątpliwą perłą całej wystawy jest sławna „Dama z łasiczką” autorstwa Leonarda da Vinci, wypożyczona z krakowskiego Muzeum Czartoryskich. Zwiedzający wystawę „spotyka” ją na samym końcu muzealnej trasy, w sali XI, przeznaczonej tylko i wyłącznie dla niej. Dzieło to wystawiane jest w Hiszpanii po raz pierwszy w historii, co zwiększa dodatkowo już i tak spore zainteresowanie całym wydarzeniem.

Ekspozycji towarzyszy szereg okolicznościowych konferencji i koncertów muzycznych, dotyczących zarówno samej wystawy, jaki i ogólnie związanych z historią Polski. Udział biorą w nich m. in. Jan Kieniewicz, historyk, profesor na Uniwersytecie Warszawskim i ambasador Polski w Madrycie w latach 1990 – 1994; Jan Ostrowski, historyk, były dziekan Instytutu Historii Sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim, a obecnie dyrektor narodowej instytucji kultury, Zamek Królewski na Wawelu - Państwowe Zbiory Sztuki; Beata Biedrońska-Słota, historyk sztuki, kierownik Działu Tkanin Historycznych przy Muzeum Narodowym w Krakowie, autorka wielu artykułów o sztuce i kuratorka obecnej wystawy w Madrycie.