„Królestwa Karolingów. Władza – konflikty – kultura 751-987” – R. McKitterick - recenzja

W tym roku nakładem Wydawnictwa Naukowego PWN pojawił się kolejny tom serii Korzenie Europy zatytułowany Królestwa Karolingów. Władza – konflikty – kultura 751-987. Jego autorką jest mediewistka i specjalistka od wczesnośredniowiecznego królestwa Franków, a także paleografii okresu karolińskiego, wykładowca Uniwersytetu w Cambridge, Rosamond McKitterick.

Po Królestwa Merowingów… Iana Wooda wydanych w Polsce w 2009 r.1, naturalnie przyszedł czas na Królestwa Karolingów…W ten oto sposób „pewuenowska” seria skompletowała w dwóch pracach cały okres frankijskiej dominacji na terenie dzisiejszej Francji i Niemiec, a także Belgii, Holandii, Luksemburga, Austrii, Szwajcarii oraz fragmentów Włoch i Hiszpanii. Dodając do tego tom pióra Friedricha Prinza Niemcy. Narodziny państwa…przetłumaczonego na język polski w 2007 r.2, czytelnicy mają pełen pogląd na kształtowanie się wczesnośredniowiecznej państwowości europejskiej na podwalinach klasycznego świata obejmującego tereny Europy Zachodniej i części Środkowej.

Zawartość

Praca Rosamond McKitterick to 452 stronicowe studium obejmując, jak w tytule, przedział czasowy od 751 do 987 r. kiedy to obszar od Morza Północnego i Kanału La Manche do Septymanii na południu dzisiejszej Francji, i od Atlantyku po Łabę, stopniowo stał się dominium jednego rodu zwanego Karolingami (Pepinidami lub Arnulfingami). Książka podzielona została na dwanaście rozdziałów poprzedzonych przedmową, podziękowaniami i wykazem skrótów, a zakończonymi bibliografią, tablicami genealogicznymi, mapami, indeksem oraz spisami rzeczonych map i tablic rodowych.

Rozdział pierwszy dotyczy tematyki źródeł jakie występują w epoce karolińskiej (kroniki, roczniki, listy, wiersze, dyplomy, zwoje praw etc., numizmatyka, archeologia, brachygrafia etc.). Część tą można traktować jako swojego rodzaju wstęp. Rozdział drugi traktuje o przejęciu władzy w państwie frankijskim po słabnących Merowingach, ale poprzedza te informacje krótki zarys dziejów dominacji wcześniejszego rodu. Rozdział trzeci poświęcony został na omówienie tematyki rozwoju państwa Franków za panowania Pepina III oraz najbardziej rozpoznawalnego władcę tej dynastii, czyli Karola Wielkiego (Charlemagne). Czwarty rozdział zarezerwowany został na tematykę instrumentów jakie umożliwiały sprawowanie władzy. Rozdział piąty traktuje o czasach Ludwika Pobożnego oraz tzw. Cesarstwa chrześcijańskiego. Szósty rozdział omawia kwestię podstaw renesansu karolińskiego, w którym zwrócono uwagę na recepcję kultury antycznej przez Karolingów (zwłaszcza okres Karola Wielkiego). Czasy panowania Karola Łysego i perturbacje w obronie dominacji królewskiej Karolingów to podstawa siódmego rozdziału. Rozdział ósmy natomiast skupia się na omówieniu kultury piśmiennej doby karolińskiej, a także rozwinięcie zagadnienia renesansu karolińskiego. W rozdziale dziewiątym zwrócono uwagę na trzy regiony: Normandię, Bretanię i Flandrię. Dziesiąty rozdział traktuje o czasach władzy Odo oraz pojawienie się na arenie dziejowej nowego rodu Robertynów (Kapetyngach), którzy po Karolingach objęli władzę i dzierżyli ją aż do XIV w. W rozdziale jedenastym niemalże analogicznie jak w siódmym zwrócono uwagę na naukę i monastycyzm dziesiątego stulecia. Kończący studium rozdział dwunasty to zmierzch panowania Karolingów poprzez omówienie czasów ostatnich władców tej dynastii.

Charakterystyka pracy R. McKitterick

Książka legitymizuje się dosyć specyficznym stylem pisarskim. Co prawda czyta się ją nad wyraz szybo i sprawnie, co z pewnością jest zasługą aż dwóch tłumaczy: Bartosza Hlebowicza i Mateusza Wilka, ale jest to pozycja napisana językiem naukowym, który może nieco przeszkadzać tym czytelnikom, którzy nieprzywykli do tego typu literatury. Wracam uwagę na ten szczegół, gdyż jest on często zauważalny przez tych czytelników, którzy historię średniowieczną traktują czysto hobbistycznie. Jak zawsze w serii Korzenie Europy, tak i tym razem, książka potraktowana została jako podręcznik akademicki i przeznaczona jest dla studentów zajmującymi się okresem wczesnego średniowiecza powszechnego. Redaktorem naukowym wydania polskiego jest Jerzy Pysiak, który postarał się o trzymanie pieczy merytorycznej nad recenzowanym tutaj tomem. Szczególne zaangażowanie polskiego badacza widoczne jest przy okazji eseju Jego autorstwa dotyczącego literatury w języku polskim traktującej o okresie karolińskim (s. 388-390).

Cechą rzucającą się już na samym początku są aneksy przy końcu pracy. Szczególnie interesująco wyglądają tablice genealogiczne (dziesięć!) wszystkich gałęzi Karolingów, a także mapy w liczbie, aż dwudziestu (!) przedstawiające w klarowny sposób dzieje Królestwa Karolińskiego. Na uwagę zasługuje też dokładny indeks osób oraz przebogata bibliografia, która podzielona została na osobno źródła i opracowania w języku angielskim, niemieckim i francuskim oraz osobno wspomniana wyżej bibliografia po polsku.

Przy okazji tematów z piśmiennictwa, Wydawcy postarali się też o umieszczenie fotografii ważniejszych fragmentów omawianych manuskryptów i innego rodzaju pism.

Na sam koniec bardzo ważna informacja. Przyzwyczajeni jesteśmy przy okazji omawiania czasów karolińskich zwracania częstej uwagi na osobę Karola Wielkiego. Oczywiście ma to swoje uzasadnienie, zarówno pod względem wzrostu terytorialnego, militarnego i politycznego państwa, ale też kulturalnego, a wręcz nawet symbolicznego dla późniejszych dziejów kontynentu europejskiego. Rosamond McKitterick wyszła z innego założenia; rzecz jasna omawia czasy Charlemagne’a, ale nie kosztem innych, pomniejszych władców karolińskich. Jej książka ukierunkowana została głównie ku analizie politycznej władztwa karolińskiego, a przy tej okazji skupia uwagę na aspektach militarnych (podboje), dyplomacji, czy kultury (głównie piśmiennictwo). Dzięki temu otrzymujemy rzetelne studium czasów każdego z władców karolińskich, począwszy od Pepina III, a kończąc na Ludwiku V.

Podsumowanie

Zanim przejdę do końcowego stanowiska, zwrócę uwagę na wygląd „techniczny„ książki. Jak zawsze przy tej okazji, publikacja w tym aspekcie wypada należycie. Twarda oprawa o bardzo charakterystycznej i rozpoznawalnej szacie graficznej, papier dobrej jakości, czytelna czcionka, strony szyte. Klarowny układ, dobrze rozmieszczone ”bonusy” w postaci aneksów. Mapy i tablice czytelne, a indeks dokładny. W tej kwestii Wydawcy Korzeni Europy trzymają poziom.

Niezmiernie cieszy fakt, że wreszcie ukazała się monografia brytyjskiej mediewistki Rosamond McKitterick o dziejach Karolingów. Trzeba odnotować, że pierwsze angielskie wydanie recenzowanej tutaj pozycji swoją premierę miało w 1983 r.3, a zatem polscy czytelnicy musieli czekać aż 28 lat, by się z nią zapoznać. Rosamond McKitterick należy do jednych z najwybitniejszych badaczy tego problemu i w tym aspekcie możemy być pewni najwyższej klasy studiów, erudycji i wyczucia tematu. Jednakże badania historyczne, ale też i paleograficzne, archeologiczne i inne poszły nieco naprzód i dzisiaj dysponujemy wiedzą, która w pewnych kwestiach neguję tę z początku lat 80. minionego stulecia. Pod tym względem, w podsumowaniu całości, muszę odnotować fakt ten jako działający na niekorzyść przedstawianej tutaj publikacji i jest głównym oraz raczej jedynym jej minusem. Mimo wszystko należy być zadowolonym, że polski rynek wydawniczy sięga po teksty anglosaskich badaczy, którzy należą do czołówki znawców wczesnego średniowiecza europejskiego. Dzięki temu zabiegowi polski czytelnik poznaje metody interpretacji dziejów, ważne publikacje i edycje źródłowe. Pod tym względem Królestwa Karolingów…prezentują się bardzo dobrze i jak najbardziej są godne polecenia.

Plus minus:
Na plus:
+ wartość merytoryczna
+ doskonała praca na źródłach
+ postać Karola Wielkiego nie przytłumiła pozostałych władców rodu Karolingów
+ wydanie
+ czytelny układ
+ świetne i liczne mapy
+ tablice genealogiczne
+ bibliografia
+ tłumaczenie
Na minus:
- książka od pierwszego wydania liczy już 28 lat

Tytuł: Królestwa Karolingów. Władza – konflikty – kultura 751-987
Autor: Rosamond McKitterick
Wydawca: Wydawnictwo Naukowe PWN
Data wydania: 2011
ISBN/EAN: 978-83-01-16561-1
Liczba stron: 452
Oprawa: twarda
Cena: 55 – 59 zł
Ocena recenzenta: 9/10

1. https://historia.org.pl/index.php/recenzje/recenzje/redniowiecze/1396-qkrolestwa-merowingow-wadza-spoeczestwo-kultura-450-751q-i-wood-recenzja.html [↩]
2. https://historia.org.pl/index.php/recenzje/recenzje/przekrojowe-i-inne/1546-qniemcy-narodziny-pastwa-celtowie-rzymianie-germanieq-f-prinz-recenzja.html [↩]
3. R. McKitterick, The Frankish Kingdoms Under The Carolingians 751-987, London - New York 1983, ss. 414. [↩]