„Schrony bojowe Wojska Polskiego w okolicach Bełchatowa” - M. Kuszneruk, K. Ciszewski - recenzja

Na polskim rynku księgarskim, na przestrzeni ostatnich kilku lat, wydawanych jest wiele książek i różnego rodzaju przewodników popularyzujących i przybliżających odbiorcom karty regionalnej historii. Także w dziedzinie dziejów militarnych, zwłaszcza związanych z fortyfikacjami, powstaje ich bardzo wiele. Propagowania tej tematyki podjęli się również autorzy publikacji pt. Schrony bojowe Wojska Polskiego w okolicach Bełchatowa, wydanej nakładem Agencji Wydawniczo-Reklamowej „Mistral”.

Twórcy pracy - M. Kuszneruk i K. Ciszewski - to lokalni pasjonaci tematu. Do ich osiągnięć związanych z popularyzacją historii można zaliczyć, poza wydaniem recenzowanej pozycji, także - wspólnie z miejscową grupą obywatelską - wyznaczenie w terenie trasy pieszo-rowerowej Szlak polskich umocnień polowych z 1939 roku, którą otwarto we wrześniu 2011 r.

Praca podzielona została na trzy główne części - Tło historyczne,Schrony bojowe oraz Wrzesień 1939. Ostatnie kilkanaście stron publikacji wypełniają reklamy poprzedzielane różnymi informacjami związanymi głównie z innymi fortyfikacjami regionu. Pierwsza zasadnicza część pracy poza nakreśleniem tytułowego tła, przedstawia opis technologii budowy, konstrukcję oraz podstawowe parametry walki z wykorzystaniem polskich lekkich schronów bojowych z 1939 r.

Kolejna część publikacji (najobszerniejsza pod względem ilości stron, aczkolwiek nie tekstu), prezentuje wszystkie obiekty podbełchatowskiej pozycji, zgrupowane w czterech liniach obronnych. Opis każdej z nich rozpoczyna zamieszczona mapa topograficzna, na którą naniesiono sygnaturki schronów wraz z zaznaczeniem, co istotne, kierunku ostrzału prowadzonego z danego obiektu. Część map to pomysłowo wykorzystane dla celów pracy plany polskie i niemieckie z lat 30. i 40. XX wieku, jednak w ogólnym spojrzeniu na całość publikacji można wnioskować, iż korzystniejsze byłoby ujednolicenie zamieszczonych kartografii, gdyż ze zdziwieniem można stwierdzić, że prawie każda mapa w pracy jest nieco inna i porównywanie ich staje się żmudne.

Ostatnia część publikacji prezentuje różne kwestie związane z przebiegiem kampanii polskiej 1939 r. w okolicach Bełchatowa i pobliskich miejscowości. Zawarto w niej także informacje dotyczące aktualnych wydarzeń, związanych z powstawaniem wspomnianej wyżej trasy pieszo-rowerowej. Dość problematycznie prezentuje się fakt zamieszczenia w niniejszej pracy kilku tekstów związanych z tematem, lecz w całości zapożyczonych, które stanowią de facto zasadniczą treść książki. Autorzy oczywiście umieścili stosowne informacje o ich twórcach i pierwotnych miejscach publikacji. Jednak w tym kontekście, a także biorąc pod uwagę pozostałe fragmenty pracy, można mieć wątpliwości co do używanego i podkreślonego już przez autorów we wstępie (s. 5) określenia tego wydawnictwa jako „książki”. Piszący te słowa nie neguje tego (wszak w publikacji zaznaczono, że twórcy nie są historykami, s. 5), chce jednak zauważyć, iż przygotowanie merytoryczne treści pracy w postaci autorskiego wkładu jest niewielkie i sprowadza się do kompilacji gotowych tekstów wraz z - bezsprzecznie autorskimi - opisami poszczególnych obiektów i kilkoma innymi informacjami i ciekawostkami.

Kontynuując, największą zaletą pracy jest niezwykle dokładne przedstawienie wszystkich 17 schronów, ich lokalizacji (w tym typowych zwłaszcza dla najnowszych przewodników turystycznych współrzędnych GPS) oraz cech lekko wyróżniających je, zarówno od schematu, jak i od siebie nawzajem. Poza opisami służą temu wspaniałe, czytelne fotografie, których w publikacji zamieszczono mnóstwo. Dzięki nim praca posiada cechy albumu, również ze względu na swój format oraz dobrej jakości papier, na którym została wydana. Opublikowane zdjęcia prezentują ogólne poglądowe wizerunki obiektów, jak i najważniejsze ich detale, charakterystyczne dla danego schronu. Zaznaczyć należy, że odbiorcy nie będący szczególnymi pasjonatami fortyfikacji, mogą stwierdzić po przejrzeniu publikacji, iż „wszystkie zdjęcia przedstawiają to samo”. Oczywiście autor recenzji nie zgadza się z przytoczonym stwierdzeniem, doceniając wartość owych fotografii w dokumentacji ikonograficznej obecnego stanu polskich umocnień.

Pozostały materiał ilustracyjny stanowią podstawowe schematy schronów oraz kilka rysunków, fotografii rekonstrukcji historycznych, zdjęć nagrobków żołnierzy września 1939 r., zniszczonych miejscowości oraz dokumentacji fotograficznej prac związanych z odnawianiem polskich umocnień.

Wiele stwierdzeń i różnego rodzaju błędów w publikacji o charakterze popularyzatorskim można wybaczyć, sygnalizując jedynie ich obecność. Autorzy przejawiają w pracy nieco zbyt emocjonalny stosunek do prezentowanych zagadnień, zwłaszcza wydarzeń z kampanii polskiej 1939 r. W publikacji nadużywana jest pisownia niektórych wyrazów wielką literą; pojawiają się też błędy ortograficzne (np. „przeżedzony”, „ekschumacja”), ogólnie niestety wiele jest również błędów graficznych. Co ciekawe, kilkukrotnie w tekście wyraz „niemcy” pojawia się tak jak podano, tj. pisany małą literą. Niezrozumiałą kwestią może być także zamieszczone na początku pracy (s. 1) motto, zaczerpnięte z przemówienia J. Becka z 5 V 1939 r., w którym wyraz „honor” zastąpiono słowem „wolność”1. Jednocześnie nie odwołano się do wspomnianej przemowy polskiego ministra spraw zagranicznych.

Na wyróżnienie zasługuje poprawność zastosowanej w pracy terminologii wojskowej i fortyfikacyjnej. Poza kilkoma potknięciami uderza zwłaszcza konsekwentne zastosowanie (w tekście autorskim) poprawnego terminu „schron” zamiast niepoprawnego pojęcia „bunkier”, niezwykle często stosowanego szczególnie, choć nie tylko, w publikacjach nienaukowych.

Praca nie zawiera bibliografii, co nie powinno dziwić; zamieszczono natomiast pewną liczbę przypisów objaśniających i odciążających tekst główny. Przy cytowaniu źródeł (wspomnień i relacji żołnierskich) powołano się na ich pochodzenie, podając także odwołania bibliograficzne.

Schrony bojowe Wojska Polskiego w okolicach Bełchatowa to pozycja popularyzująca lokalną historię omawianego regionu i w tym kontekście należy ją oceniać. Z założenia spełnia więc swoją rolę. Mimo wszystko na uwadze należy mieć także wszelkie jej niedobory pod względem merytorycznym. Jeśli chodzi o cenę, publikacja z pewnością jest warta 30 zł, choćby ze względu na graficzną jakość wydania, natomiast w przypadku wyższych kwot... Ostatecznie decyzję kupna i tak podejmują czytelnicy.

Plus minus:
Na plus:
+ dokładne opisy poszczególnych schronów i ich lokalizacji
+ czytelne fotografie obiektów wraz z charakterystycznymi detalami
+ graficzna jakość wydania (cechy albumowe publikacji)
Na minus:
- znaczną część publikacji stanowi kompilacja różnych tekstów nieautorskich
- błędy graficzne, ortograficzne
- inne potknięcia

Tytuł: Schrony bojowe Wojska Polskiego w okolicach Bełchatowa
Autorzy: Maciek Kuszneruk, Krzysztof Ciszewski
Wydawca: Agencja Wydawniczo-Reklamowa „Mistral”
Data wydania: 2011
ISBN/EAN: 978-83-930749-4-5
Liczba stron: 144
Oprawa: miękka
Cena: ok. 30-38 zł
Ocena recenzenta: 7.5/10

1.  http://www.uroczystosci.udskior.gov.pl/index.php?ids=84 [dostęp z dnia: 11.11.2011 r.]. [↩]