Co w Warszawie zwiedzić należało a już nie ma? Przewodnik po stolicy z 1932 r.

Przedwojenna Warszawa była miastem o niesamowitym uroku i architekturze. Po wojnie wiele ze zniszczonych budynków odbudowano, ale kilka nadal czeka na swoją kolej. Dwa z nich na liście warszawskich atrakcji umieścił autor Przewodnika po Warszawie z 1932 r.

Przewodnik po przedwojennej Warszawie

Część druga przewodnika, która następuje po części ogólnie opisującej miasto wymienienia najważniejsze miejsca, które w Warszawie zwiedzać należy:

Przewodnik po Warszawie z planem miasta, 1932 r.

Mimo upływu lat lista nadal jest aktualna. Wystarczyłoby ją uzupełnić zaledwie kilkoma nowymi obiektami.

Większość z wymienionych zabytkowych gmachów udało się odbudować. Dwa jednak nadal czekają na rekonstrukcje. Są to Pałac Saski i Pałac Bruhla - dawna siedziba Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Nie ma już też rozebranego w okresie II RP Soboru św. Aleksandra Newskiego. Wszystkie budynki znajdowały się w okolicy dzisiejszego Placu Piłsudskiego. Kilka lat temu wydawało się, że pierwsza z tych budowli powstanie. Lech Kaczyński jako Prezydent Warszawy rozpisał przetarg i wybrał wykonawcę inwestycji. Miała kosztować 200 mln zł. Jednak jego następczyni Hanna Gronkiewicz-Waltz zrezygnowała z tych planów mimo wydanych już 15,6 mln zł. Obecnie odbudowa Pałacu Saskiego nie jest priorytetem władz stolicy.

Niestety, ale przytoczony przewodnik tylko wymienia zabytki. Pozbawionych jest ich opisów. W przeciwieństwie do Przewodnika po Warszawie z 1923 r wydany przez Warszawską Agencję Wydawniczą. To na nim oprę dalszą część artykułu wspomagając się Przewodnikiem po Warszawie, wydanym przez Mieczysława Majchera w 1920 r.

Pałac Saski i ogród

Zdjęcie lotnicze placu Saskiego z 1915 r. Od dołu: ogród Saski; Pałac Saski z widoczną kolumnadą, gdzie mieścił się później Grób Nieznanego Żołnierza; Sobór św. Aleksandra Newskiego w Warszawie i jego dzwonnica

Zalążkiem ogrodu saskiego był ogród przy Pałacu Morsztynów - jego fundamenty i piwnice odkryto w trakcie prac przygotowujących do niezrealizowanej ostatecznie koncepcji odbudowy Pałacu Saskiego - nabytego i przebudowanego przez Augusta II w 1713 r.

Ogród w stylu francuskim został dla publiczności otwarty dopiero w 1727 r. szybko zyskując na popularności wśród warszawian. Od 1816 r. ogród urządzony był na modłę angielską.

„Dziś ogród Saski stanowi jedną z sympatyczniejszych i ładniejszych ozdób Warszawy. Zwracają w nim szczególną uwagę budynek teatru Letniego, główny wodotrysk i wspaniały wodozbiór w kształcie rotundy, duży kompas marmurowy, piękna sadzawka sztuczna z fontanną, liczne posągi kamienne, ładne i miłe aleje etc.”1

Sąsiadujący z nim Pałac siedzibą królów polskich z domu saskiego. Wielokrotnie przebudowywany, ostatni raz po powstaniu listopadowym w stylu klasycystycznym. W okresie międzywojennym znajdował się tam Sztab Generalny Wojska Polskiego. W 1923 r. przed gmachem od strony wschodniej ustawiono pomnik konny księcia Józefa Poniatowskiego2.

W 1925 r. zdecydowano o budowie i wykonano Grób Nieznanego Żołnierza sytuując go pod arkadami Pałacu Saskiego. Dzisiaj z tego grobu-pomnika pozostał tylko fragment kolumnady, gdyż władze PRL nie zdecydowały się na odbudowę Pałacu Saskiego w całości.

Pałac Bruhla

Pałac Bruhla / fot. „Przewodnik po Warszawie: z dokładnemi planami miasta, okolic oraz Teatrów Rządowych”, 1901 r.

W sąsiedztwie Pałacu Saskiego znajduje się Pałac Bruhla wzniesiony przez ministra i faworyta króla Augusta III - Henryka Bruhla. Następnie należał m.in. Jana de Tylli, Kajetana Wilneram, biskupa Masselskiego a następnie do Rzeczpospolitej.

„Bawili się w nim później: marszałek Sapieha, gen. Koller, król Hieronim Westfalski, w. ks. Konstanty, Nowosilcow i Wielopolski.”3

W okresie międzywojennym mieściło się w nim Ministerstwo Spraw Zagranicznych.

Sobór św. Aleksandra Newskiego w Warszawie

Sobór św. Aleksandra Newskiego w Warszawie, 1912 r.

Przewodnik z 1932 r, nie wymienia już monumentalnego Soboru św. Aleksandra Newskiego w Warszawie (zbudowany w latach 1894-1912). Mieszkańcy stolicy uważali go jednak za symbol dominacji rosyjskiej. Po ożywionej dyskusji, w której m.in. głos zabierał Stefan Żeromski proponując utworzenie w nim muzeum martyrologii narodu polskiego  zdecydowano się na rozebranie budowli, czego dokonano w latach 1924-1926 r. W 1915 r. Sobór przekształcono w wojskowy kościół garnizonowy.

„Z zewnątrz  jedyną ozdobą soboru stanowią bardzo artystyczne mozaiki, które zdobią zarówno trzy portale głównego wejścia jak i dwa boczne. Natomiast wnętrze soboru, którego ściany i sklepienia pokrywa wspaniała polichromia, wygląda jak prawdziwa artystyczna galerja nowoczesnego rosyjskiego malarstwa.”4

Na malowidłach autorstwa malarzy rosyjskich m.in. F. Rajlana, N. Koszelewa i M. Sudowskiego widniały sceny z Nowego Testamentu, postacie biblijne oraz święci kościoła wschodniego.

Bibliografia:

1. Przewodnik po Warszawie z planem miasta, 1932 r.
2. Przewodnik po Warszawie, Warszawska Agencja Wydawnicza, 1923.
3. Przewodnik po Warszawie, Mieczysław Majcher, 1920.
4. Przewodnik po Warszawie: z dokładnemi planami miasta, okolic oraz Teatrów Rządowych, 1901 r.

Czytaj także:

1. Przewodnika po Warszawie z 1923 r. [↩]
2. Dziś jego kopia znajduje się przed Pałacem Prezydenckim. [↩]
3. Przewodnika po Warszawie z 1923 r. [↩]
4. Tamże [↩]