„Piękna bestia. Zbrodnie SS – Aufseherin Irmy Grese”– D. P. Brown – recenzja

Autentyczna historia dwudziestokilkuletniej niemieckiej dziewczyny z małej wsi, która chciała być pielęgniarką i aktorką. Zamiast w Hollywood, grała główną rolę kobiecą w dramacie, który rozgrywał się każdego dnia na deskach baraków największych obozów koncentracyjnych. Widownią były setki tysięcy więźniów i jej niezliczeni kochankowie. Zamiast pomagać niszczyła, torturowała i zabijała. W imię ideologii nazizmu, która nigdy nie była piękna, czysta ani doskonała.

Nakładem Wydawnictwa Replika w 2010 roku ukazała się polska edycja książki Daniela Patricka Brown’a Piękna Bestia. Zbrodnie SS – Aufseherin Irmy Grese. Licząca ponad dwieście stron pozycja prezentuje postać Irmy Grese, która w czasie II wojny światowej była członkinią personelu pomocniczego SS. Pełniła również funkcję Aufseherin – strażniczki w niemieckich obozach koncentracyjnych takich jak: Auschwitz-Birkenau, Ravensbruck i Bergen-Belsen.

Książka zaczyna się od fragmentu wspomnień Hanny Levy-Haas z 1944 roku. Przeżyła ona piekło nazistowskiego obozu w Belsen. „Szara Mysz” (tj. H. Levy-Haas) opisuje wspomnianą esesmankę podczas codziennej pseudoinspekcji baraków, w których więźniowie tego lagru byli zmuszeni przebywać. Treść nie pozostawia złudzeń, że Irma Grese, bo o niej mowa, była kobietą młodą i niewyróżniającą się, a jednak odrażającą.

Na kolejnych stronach tomu wyczerpująco opisano terminy i określenia użyte w tekście publikacji („Słowniczek został uzupełniony względem oryginału przez redaktora wydania polskiego”1). Sporo miejsca poświęcono także podziękowaniom autora oraz przedmowie doktora Klausa P. Fishera – wieloletniego przyjaciela Daniela Patricka Browna.

Spostrzeżenia doktora Klausa opatrzono czarno-białym szkicem, w którym Adolf Hitler jest lustrzanym odbiciem najważniejszego nordyckiego boga Odyna. Natomiast odzwierciedlenie Walkirii – córy Pana bogów, świata i wojny – to członkini personelu pomocniczego SS – Irma Grese. Równie piękna, co niebezpieczna.

Inną istotną częścią pozycji jest Przedmowa autora. Zaznaczył on w niej między innymi, że:

„Czytelnik winien się przygotować na przerażającą, ale też fascynującą podróż. Jest to zarazem opowieść trudna do poskładania w spójną całość (…). Mimo takich problemów udało się zebrać wystarczające dane, aby wykazać, że mamy przed sobą jeden z najbardziej odrażających życiorysów w annałach ludzkości2.”

W słowie wstępnym twórcy umieszczono dodatkowo dwie archiwalne fotografie Grese. Jawi się ona na nich jako młoda, naturalnie ładna, uśmiechnięta dziewczyna.

Ciekawym uzupełnieniem pozycji jest także Wprowadzenie, w którym Daniel Patrick Brown zapoznaje czytelnika z rolą kobiet w III Rzeszy– w pierwotnym założeniu miały być tylko i aż pobożnymi żonami oraz matkami, strażniczkami domu.

W momencie kiedy III Rzesza zaczęła chylić się ku upadkowi, kobiety niemieckie miały być dozorczyniami w obozach koncentracyjnych. Ich niechlubna, choć ważna dla nazistów rola, była zupełnie inna od początkowej, jednak nadal mniej znacząca.

W części poprzedzającej rozdział – Irma Grese: problem analizy biograficznej – autor pozycji skupił się na zagrożeniu wynikającym z pracy badacza życia esesmanki. Wart uwagi jest następujący fragment wywodu Browna:

„(…)najsmutniejszą częścią pracy biografa Grese jest konieczność opisania serii jej nieopisywalnych aktów okrucieństwa i wyuzdania, nim możliwe będzie zrozumienie kim naprawdę była ta dziwna kobieta3.”

W kolejnych sześciu obszernych (jak na ów tom) rozdziałach poznajemy genezę osobowości Irmy Grese: jej rozwój i relacje z rodziną, doświadczenia oraz struktury organizacji nazistowskich, przez które przeszła zanim stała się jedną z najbardziej okrutnych funkcjonariuszek SS. „Piękna bestia” – tak nazywali ją więźniowie hitlerowskich kacetów. Grese była osobą fanatycznie oddaną ideologii hitleryzmu, złą i zdolną do niewyobrażalnych czynów.

Interesujące, aczkolwiek absurdalne, są tutaj opisy szkolenia dla dozorczyń kacetów. Miały się one opierać głównie na libacjach alkoholowych, seksualnej rozpuście i erotycznych dewiacjach we wszelkich możliwych formach oraz przyjemności czerpania z każdej sadystycznej formy przemocy, skierowanej nie tylko przeciwko więźniom, lecz także wobec samych Aufseherinen – strażniczek.

Jak podkreśla autor, nie szuka on usprawiedliwienia dla czynów Irmy Grese, lecz jedynie zrozumienia dla nieuzasadnionych i skrajnych zachowań tak młodej kobiety, której brak wykształcenia i moralności. Jej perfekcyjny wygląd kontrastował z dokonywanymi przez nią licznymi zbrodniami, seksualnymi zboczeniami i innymi obrzydliwymi zachowaniami.

Oczywiście, celem jest przekazanie nie tylko wiedzy na temat Grese, lecz także całej machiny III Rzeszy i związanej z tym indoktrynacji hitlerowskiej, co powinno pozwolić każdemu czytelnikowi zarówno na subiektywną, jak i obiektywną ocenę tego, czym był nazizm. I dlaczego nigdy nie można pozwolić na jego odrodzenie.

Życiorys Aufseherin Grese kończy Epilog, w którym twórca recenzowanej pozycji między innymi zastanawia się nad tym, jak często nie zauważamy zła i je ignorujemy. Przyrównuje cele stawiane niegdyś przez III Rzeszę, do tych, jakie dziś uznaje się za priorytet, na przykład w USA.

Publikacja Piękna Bestia. Zbrodnie SS – Aufseherin Irmy Grese oddaje atmosferę wydarzeń i udręk, które w czasie II wojny światowej, a dokładnie podczas istnienia obozów koncentracyjnych, stanowiły codzienność setek tysięcy ludzi. Ludzi, których zamiast nazwiskiem, określano numerem.

Książka wbrew pozorom nie zaskakuje coraz to nowszymi, brutalniejszymi wydarzeniami. Dzięki temu, czytelnik zamiast brnąć przez opisy wymyślnych i brutalnych tortur skupia się tylko na analizie osobowości, charakteru i zachowania Irmy Grese. Wnioski wysnute na podstawie jej postępowania całkowicie wystarczą.

Oczywiście, tematyka publikacji sama w sobie jest okropna, nieprzyjemna i niewiarygodna, ale autor przytoczył w niej tylko kilka szczegółowych opisów potwornych zbrodni Irmy Grese.

Jednym z takich szokujących wątków jest fragment, który mówi o tym, jak esesmanka zabiła więźniarkę siekierą. Następnie uderzała w jej martwe ciało tak długo, i z taką furią, dopóki z ofiary nie została dosłownie mokra plama i zaledwie strzępek mięsa.

W aneksie obok emocjonalnej korespondencji zbrodniarki do jej rodziny, wykazie rzeczy osobistych, przekazanych po jej egzekucji, umieszczony został tzw. list otwarty. Jego autorką jest Batshevy Dagan – kobieta ocalała z Holocaustu.

Była więźniarka opisuje zachowania Irmy Grese. Rozpaczliwy, pełen napięcia list do swojej oprawczyni kończy przywołaniem wspomnienia o jednym z aktów poniżenia, tj. przerażającego znęcania się Grese nad wycieńczoną kobietą – przymusowym skazańcem.

Ten fragment najbardziej zapada w pamięć. Po pierwsze: kończy książkę. Po drugie – oburza do tego stopnia, że wywołuje łzy. Jednocześnie stawia pytanie o to, czy śmierć Irmy Grese była sprawiedliwością czy może tylko prawem? Czy kobieta, która katowała innych ludzi tylko dlatego, że akurat miała taką zachciankę, zasługiwała akurat na takie umieranie?

Niestety, na te pytania, i wiele innych, nie znajdziemy jednoznacznych odpowiedzi. Sam Daniel Patrick Brown nie jest w stanie na nie odpowiedzieć. Przykładem może być chociażby fakt, że nie udało mu się dokładnie zrekonstruować relacji panujących między ojcem Irmy Grese a nią samą, co niewątpliwie miało znaczący wpływ na to, kim była ta kobieta. Ten brak wynikał z trudności, na jakie natrafił autor w badaniu życiorysu „pięknej bestii”.

Publikacja opiera się między innymi na relacjach mieszkańców wsi Wrechen, z której pochodziła Irma Grese. Często jednak przekazy ustne wykluczały się wzajemnie lub nie zgadzały się z faktami, potwierdzonymi za pomocą choćby zachowanych dokumentów.

Autor, ograniczony objętością tomu i zasobami fotografii Grese, świadomie wybrał tylko kilka archiwalnych zdjęć, które najlepiej oddają aparycję esesmanki i jej pozorną łagodność, ale taka właśnie była Irma Grese – nieprzewidywalna, porywcza, jak najprawdziwsza bestia.

Książka powstała w oparciu o bogatą bibliografię, w której znajdują się między innymi: oświadczenia pod przysięgą, wywiady, listy, rozkazy, akta osobowe, opracowania, inne publikacje, artykuły naukowe, filmy dokumentalne, referaty czy wystawy. Uzupełnieniem jest także literatura w języku polskim, w skład której wchodzi ponad piętnaście pozycji.

Tak liczna literatura oraz wykaz instytucji i osób, dzięki którym uzyskano fotografie i dokumentację, jednoznacznie wskazują, jak dużo wiedzy autor chciał przekazać czytelnikom. Przypisy i odwołania są bardzo obszerne i wyczerpujące, co dodatkowo wzbogaca recenzowaną pozycję. Książka zawiera także indeks osób, który ułatwia korzystanie z tomu.

Publikacja Piękna Bestia. Zbrodnie SS – Aufseherin Irmy Grese jest kolejną pozycją poszerzającą wiedzę o nazizmie w czasie II wojny światowej. Ten zasób wiadomości, przekazany w przystępny sposób, mimo tematyki i niechlubnej postaci samej bohaterki, cechuje obiektywizm i rzetelność.

Autor przytacza znane opinie na temat Irmy Grese. Na przykład te, dotyczące jej absolutnie nienagannego wyglądu. Gwoli potwierdzenia odwołuje się do relacji byłych więźniów dręczonych przez Grese, członków jej rodziny, mieszkańców Wrechen, badaczy jej życia i innych.

Za zakończeniem tej recenzji posłuży fragment Przedmowy wymienionego już w tym tekście, doktora Klausa:

„Pionierska książka Browna rzuca światło na aspekt zła, którego raczej nie chcielibyśmy poznawać szczegółowo i dowiadywać się jak to w ogóle możliwe, iż kobiety, którym sami naziści przypisywali idealne cechy matek wychowujących nowe pokolenie Niemców, uczestniczyły w masowych morderstwach. Skrupulatne badania i zestawienie nowych informacji czynią piękną bestię ważnym krokiem na drodze do wyjaśnienia roli kobiet w nazistowskich Niemczech. Dlatego też ta książka zasługuje na jak najszersze rozpowszechnienie4.”

Plus minus:
Na plus:
+ archiwalne fotografie, dokumenty, bogata bibliografia
+ nowatorskie i wyczerpujące ujęcie tematu
+ mała liczba szczegółowych, drastycznych opisów
+ wydanie książki (poza oprawą)
Na minus:
- oprawa, która szybko niszczy się przy czytaniu
- momentami język naukowy, nieużywany na co dzień

Tytuł: Piękna bestia. Zbrodnie SS – Aufseherin Irmy Grese
Autor: Daniel Patrick Brown
Wydawnictwo: Wydawnictwo Replika
Rok wydania: 2010
ISBN: 978-83-7674-047-8
Liczba stron: 212
Oprawa: miękka, lakierowana, z obwolutą
Cena: 29,90 zł
Ocena recenzenta: 10/10

1. D.P. Brown, Piękna Bestia. Zbrodnie SS – Aufseherin Irmy Grese, s. 18. [↩]
2. Tamże, s. 41. [↩]
3. Tamże, s. 54. [↩]
4. Tamże, s. 28. [↩]