„Conversio gentis Pomeranorum. Studium świadectwa o wydarzeniu (XII wiek)” – S. Rosik – recenzja

Konwersja, z języka łacińskiego convertere, oznacza zmianę wyznania w kręgu religii chrześcijańskiej lub też zmianę innej religii na chrześcijańską. Za sprawą działalności chrystianizacyjnej biskupa Bambergu Ottona w XII wieku takiemu procesowi poddało się (dobrowolnie lub pod przymusem) nadbałtyckie plemię Pomorzan, które, w odróżnieniu od Polski, Niemiec czy krajów skandynawskich, oscylowało wokół pogańskiej kultury duchowej.

W 2010 r. nakładem wydawnictwa „Chronicon” pojawiła się na rynku księgarskim książka pióra Stanisława Rosika zatytułowana Conversio gentis Pomeranorum. Studium świadectwa o wydarzeniu (XII wiek). Jest to jak dotąd najobszerniejsza monografia traktująca o zagadnieniu chrystianizacji Pomorzan, a także o Ottonie z Bambergu. W książce podjęto również próbę omówienia w szerszym kontekście narracji źródłowych o wydarzeniach z pierwszej połowy XII wieku. W związku z powyższym mamy do dyspozycji pełen przegląd źródłoznawczy, który odnosi się tylko do samego tematu chrystianizacji, lecz także do zwyczajów religijnych Pomorzan przed pojawieniem się Ottona.

Praca S. Rosika podzielona została na trzy główne rozdziały. Te zaś, zgodnie z potrzebą merytoryczną i metodologiczną, dzielą się na kolejne podrozdziały i części. Książkę otwiera wprowadzenie a następnie prolog pod tytułem Salsae Cholbergiensis Aecclesia. W pierwszym rozdziale autor informuje o zakresie swych badań, określa też które teksty źródłowe wykorzysta do analizy procesu chrystianizacji Pomorzan. Z kolei drugi rozdział, najbardziej rozbudowany i przez to bogaty faktograficznie, dotyczy samych misji: najpierw przygotowań i realizacji, później przebiegu, a na sam koniec skutków tejże działalności. Trzeci rozdział to podsumowanie pracy Ottona z Bambergu wśród Pomorzan. Autor podejmuje się analizy relacji z epoki, które głoszą odwagę zwierzchnika Kościoła z bawarskiego biskupstwa. Po treści głównej możemy zapoznać się ze zwięzłym zakończeniem, a następnie spisem bibliograficznym, spisem skrótów, indeksem osób, a także streszczeniem na język niemiecki oraz spisem treści w tym języku (w wydaniu polskim spis rzeczy jest na początku książki). Całość liczy sobie aż 710 stron.

Dzięki wnikliwej analizie źródłowej otrzymujemy obraz, jakiego nigdy dotąd nie spotkaliśmy w nauce. Jest to pierwszy tego typu projekt badawczy, który działa jak najbardziej na korzyść recenzowanej tutaj książki. Dzięki mozolnej pracy źródłoznawczej, przede wszystkim na utworach hagiograficznych, , nasza wiedza na temat wydarzeń z lat 20. XII w. staje się pełniejsza, co daje nam zachętę do szerszych badań nad zagadnieniem. Całkiem prawdopodobne, że sposób analizy, zaproponowany przez S. Rosika, stanie się też wzorem do naśladowania, który posłuży do badań nad podobnymi wydarzeniami.

Temat chrystianizacji jest naturalnie płaszczyzną szerszej analizy. Podobnie jak postać Ottona z Bambergu. S. Rosik  słusznie zauważa, że działalność Ottona doprowadziła do często spotykanego w średniowieczu  uznania żywej osoby za świętą. W świadomości ludzi żyjących w tamtych czasach waga przedsięwzięcia, którego podjął się biskup bamberski, gwarantowała mu ten zaszczyt. W historiografii zwykło się określać Ottona jako „Apostoła Pomorzan”.

Obszerna praca S. Rosika to dysertacja napisana językiem analitycznym i naukowym, czyli odpowiadającym stylistyce poważnych rozpraw akademickich. Styl ten może być męczący dla niewprawionych czytelników, ale sądzę, że po lekturę sięgną przede wszystkim osoby z wąskiego grona miłośników średniowiecznej historii dzisiejszych ziem polskich, ze szczególnym uwzględnieniem Pomorza. W polskiej literaturze pojawiły się już rozprawy o dziejach tego regionu, ze sztandarową Historią Pomorza w czterech tomach pod redakcją Gerarda Labudy, ale recenzowana tutaj pozycja jest opracowaniem wycinka  jednego stulecia.

Szczególną uwagę zwraca przemyślany, a przez to klarowny układ pracy. Bogactwo materiału źródłowego wręcz zdumiewa, podobnie jak jego wykorzystanie. Wypada wspomnieć, że sam spis bibliograficzny liczy sobie prawie trzydzieści stron, z czego możemy wywnioskować, iż autor dokonał imponującej kwerendy bibliotecznej. Oczywiście spis jest podzielony na źródła historyczne, współczesne opracowania, artykuły oraz hasła w leksykonach. Atutem spisu jest też to, że mamy przegląd praktycznie wszystkich tytułów w języku polskim oraz niemieckim, które dotyczą bezpośrednio i pośrednio tematu książki.

Jedynym rozczarowaniem może być miękka oprawa ze skrzydełkami, która szybko może się zniszczyć, tym bardziej, że słuszne rozmiary pracy z czasem będą powodować deformacje brzegu. Reszta kwestii wydawniczych jest bez zastrzeżeń.

Na zakończenie wypada mi jak najbardziej zachęcić do lektury książki Stanisława Rosika. Jej mocną stroną będzie wartość merytoryczna a także  erudycja autora. Unikatowość pracy,  tematyka oraz sposób jej przedstawienia to chyba najważniejsze plusy. Studium wrocławskiego mediewisty powinno zagościć na półkach niejednego specjalisty, studenta i miłośnika wieków średnich. Z całą pewnością zasługuje na to wyróżnienie.

Plus minus:
Na plus:
+ wartość merytoryczna
+  oryginalna tematyka
+ styl i erudycja autora
+ spis bibliograficzny
+ kompozycja pracy
Na minus:
- miękka oprawa

Tytuł: Conversio gentis Pomeranorum. Studium świadectwa o wydarzeniu (XII wiek)
Autor: Stanisław Rosik
Wydawca: Wydawnictwo „Chronicon”
Rok wydania: 2010
ISBN: 978-83-930654-0-0
Liczba stron: 710
Oprawa: miękka ze skrzydełkami
Cena: 50 zł
Ocena recenzenta: 9.5/10