„Przewodnik po powstańczej Warszawie” – J. S. Majewski, T. Urzykowski – recenzja

Bardzo interesującym projektem wydaje się opublikowana w ubiegłym roku przez wydawnictwo Świat Książki (w kooperacji z Muzeum Powstania Warszawskiego), pozycja Przewodnik po powstańczej Warszawie autorstwa Jerzego S. Majewskiego i Tomasza Urzykowskiego. Książka oprócz charakterystycznego dla przewodnika opisu znanych i wyróżniających się zabytków, budynków i miejsc – oczywiście wiążących się w jakimś stopniu z Powstaniem Warszawskim – porównuje także stan obecny, z tym z czasu powstańczych walk.

Książka licząc równo 400 stron zawiera w sobie 12 rozdziałów odpowiadających dzielnicom Warszawy (ale nie tylko). A więc mamy tutaj kolejno: Starówkę, Śródmieście Północne, Śródmieście Południowe, Powiśle, Czerniaków, Mokotów, Ochotę, Wolę, Powązki, Żoliborz, Pragę oraz rozdział zatytułowany „Obrzeża i okolice”. Książkę zamykają: „Kalendarium wojny w Europie” i „Indeks osób”. W każdym rozdziale otrzymujemy informację o konkretnej ulicy lub dokładnym adresie, wspomnienie co w danym miejscu zdarzyło się w 1944 r. podczas Powstania Warszawskiego, oraz jaki jest aktualny stan budynku (miejsca). Przewodnik podkreśla pamiątki po Powstaniu i faktyczne ślady po walkach, jeszcze widoczne na murach czy ogrodzeniach. Całość okraszona została sporą dawką relacji bezpośrednich świadków wydarzeń. Jednakże autorzy nie uważają, aby było to całkowite wyczerpanie tematu. Wręcz przeciwnie, podkreślają niejako pionierski charakter pracy i we wstępie zaznaczają:

„Niniejszy przewodnik nie ma ambicji bycia kompendium wiedzy o Powstaniu Warszawskim. Nie jest też próbą zapisania jego przebiegu. (…) Nasz wybór nie jest kompletny – to przewodnik raczej subiektywny, opowiadający też o losach uczestników Powstania, zarówno jego żołnierzy, jak i cywili. (…) Zdajemy też sobie sprawę, że nie wszystkie pokazane przez nas ślady przetrwają. Za kilkanaście lat niniejsza książka może okazać się zatem ostatnim świadectwem tego, czego już nie ma.”1

Największą zaletą recenzowanej pozycji jest zamieszczony w niej ogrom bardzo interesujących zdjęć. Możemy tutaj znaleźć czarno-białe zdjęcia archiwalne, zdjęcia lotnicze z czasów powstańczych i kolorowe zdjęcia współczesne. Wszystkie fotografie dobrane i zamieszczone w książce są bardzo dobrej jakości. Smaczku dodaje fakt umieszczenia kilku zdjęć archiwalnych autorstwa Eugeniusza Lokajskiego ps. „Brok”, barwionych współcześnie. Książkę uzupełniają mapy z zaznaczonymi miejscami opisanymi w książce.

Niemożliwe jest naturalnie podanie w recenzji wszystkich miejsc wymienionych w książce, ale dla przykładu znajdujemy takie miejsca jak: Kolumna króla Zygmunta, katedra św. Jana, Syrenka Warszawska, Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych, stadion Polonii, kościół i szpital św. Jana Bożego; ulice: Długa i Kilińskiego (wybuch niemieckiego nosiciela ładunków wybuchowych 13 sierpnia 1944 r.), Miodowa (zestrzelony Liberator), Pl. Krasińskich (właz, którym ewakuowała się Starówka), pasaż Simonsa, budynek Prudentialu, kościół św. Krzyża, ogród Saski, PAST-a, Aleje Jerozolimskie, ul. Wilcza (poczta polowa), Aleja na Skarpie 27 (krew zastygła w marmurze), Elektrownia na Powiślu, ul. Wilanowska 1 (ostatni punkt oporu na Czerniakowie), stadion Legii, Kościół św. Jakuba na Ochocie, Hale Mirowskie, ul. Stawki (zdobyte magazyny), ul. Gęsia (zdobycie obozu zwanego „Gęsiówką”), Dworzec Gdański. To tylko niewielki wycinek, miejsc najbardziej znanych (w moim subiektywnym przekonaniu) opisanych w przewodniku.
W ostatnim rozdziale zatytułowanym Obrzeża i okolice są wyszczególnione: Wilanów, Las Kabacki, Podkowa Leśna, Pęcice, Pruszków, Ożarów oraz Jaktorów.

Bardzo wysoko oceniam całość wydania, głównie stronę graficzną recenzowanej pozycji oraz pracę korektorów i redaktorów. Mnogość i dobór zdjęć są naprawdę pozytywnie powalające. Za sam pomysł i finalne dzieło wiele ciepłych słów należy się autorom.

Uwagi

Największym minusem książki moim zdaniem jest brak umieszczonego na końcu, alfabetycznego indeksu ulic Warszawy, o których jest mowa w treści. Taki indeks bez wątpienia w znacznym stopniu ułatwiłby znalezienie każdej konkretnej ulicy na stronach książki.

Można znaleźć także kilka mało istotnych drobnych błędów, np.: przy opisie powstańczej epopei batalionu „Zośka” można znaleźć taki fragment:

„Później walczyli wspólnie z desantem „berlingowców„ na Przyczółku Czerniakowskim, w rejonie ulic Wilanowska, Zagórna i Okrąg. Po 23 sierpnia część „zośkowców” przeszła kanałami na Mokotów, aby po jego upadku przedostać się do Śródmieścia i dopiero wraz z kapitulacją zakończyć swój powstańczy szlak.”2

Błąd tkwi tutaj w dacie 23 sierpnia. Z Czerniakowa część żołnierzy „Zośki„ z 19 na 20 września przeszła kanałami wraz z płk. „Radosławem„ J. Mazurkiewiczem na Mokotów. Jednak większość pozostała wraz z dowódcą baonu – kpt. ”Jerzym” R. Białousem na Czerniakowie i dopiero w nocy z 22 na 23 września podjęto próbę przekradnięcia się do Śródmieścia. Jednak udało się to tylko kilku osobom, także dowódcy. Część powstańców przepłynęła Wisłę i dostała się na Pragę, część została wzięta do niewoli przez Niemców, którzy 23 września zajęli Czerniaków. Inna część wyszła z tej dzielnicy wraz z ludnością cywilną.

Już nie jako minus, ale przydałaby się dodana do książki duża mapa przedstawiająca całą Warszawę z zaznaczonymi punktami wyszczególnionymi w pracy.

Podsumowanie

Książkę autorów: Jerzego S. Majewskiego i Tomasza Urzykowskiego polecam przede wszystkim Czytelnikom interesującym się II wojną światową, historią polskiej stolicy i ogólnie zainteresowanym dziejami Polski. Recenzowana książka obowiązkowo powinna się znaleźć na półce każdego zainteresowanego Powstaniem Warszawskim.
Polecam.

Na zakończenia chciałbym zauważyć, że niemiecka firma Weltbild (właściciel wydawnictwa Świat Książki) wycofuje się z polskiego rynku. W związku z czym nie wiadomo jaka przyszłość czeka wydawnictwo, które stoi za recenzowaną publikacją.

Plus minus:
Na plus:
+ temat książki w skrócie: „kamienie mówią”
+ ogromna liczba zdjęć archiwalnych i współczesnych
+ umiejętnie wplecione relacje świadków
+ podział książki na rozdziały odpowiadające dzielnicom Warszawy
+ niektóre miejsca związane z Powstaniem spoza Warszawy
Na minus:
- brak alfabetycznego indeksu ulic
- drobne błędy

Tytuł: Przewodnik po powstańczej Warszawie
Autor: Jerzy S. Majewski, Tomasz Urzykowski
Wydawca: Świat Książki / Muzeum Powstania Warszawskiego
Data wydania: 2012
ISBN: 978-83-273-0091-1
Strony: 400
Oprawa: Miękka ze skrzydełkami
Cena: ok. 39,90 zł
Ocena recenzenta: 8/10

1. J.S.Majewski, T.Urzykowski, Przewodnik…, s.7. [↩]
2. J.S.Majewski, T.Urzykowski, Przewodnik…, s.208. [↩]