Re-premiera filmu „Rok 1863” Edwarda Puchalskiego z 1922 r.

W dniach 5 – 7 kwietnia w warszawskim kinie Iluzjon – Muzeum Sztuki Filmowej odbędzie się wyjątkowa re-premiera filmu „Rok 1863„ (1922) w reżyserii Edwarda Puchalskiego z muzyką na żywo autorstwa Michała Lorenca. Obchodzona w tym roku 150. rocznica powstania styczniowego to niepowtarzalna okazja do zaprezentowania szerokiej publiczności zrekonstruowanej i zdigitalizowanej, pierwszej adaptacji ”Wiernej rzeki” Stefana Żeromskiego.

Po niemal dwóch latach intensywnych prac w ramach projektu NITROFILM – Konserwacja i digitalizacja przedwojennych filmów fabularnych w Filmotece Narodowej w Warszawie, finansowanego przez UE, udało się skompletować całość materiałów związanych z tym najstarszym zabytkiem polskiej kinematografii, będącym ekranizacją dzieła literackiego. Wiele wskazuje na to, że kopia została zrekonstruowana w jej pierwotnym kształcie – również jeśli chodzi o oryginalny, piękny wiraż. „Rok 1863„ został jednocześnie wytypowany jako czwarty z kolei tytuł, który pojawi się na płycie DVD w serii Kino Polskie okresu ”Wielkiego Niemowy”, wydawanej przez Filmotekę Narodową.

Autorem muzyki do „Roku 1863” jest Michał Lorenc, jeden z najwybitniejszych współczesnych kompozytorów muzyki filmowej. Lorenc napisał muzykę do ponad 175 filmów, seriali telewizyjnych, filmów dokumentalnych oraz spektakli teatralnych. Współpracował z najlepszymi reżyserami z Polski, Czech, Wielkiej Brytanii i USA. Nagrywał muzykę z najlepszymi polskimi orkiestrami (jak chociażby Sinfonia Varsovia). Jest laureatem wielu prestiżowych nagród, m.in. nagrody im. Stanisława Wyspiańskiego, nagrody za najlepszą muzykę filmową na FPFF w Gdyni, Poznańskich Koziołków, specjalnej nagrody za muzykę na festiwalu Camerimage czy prestiżowej głównej nagrody na Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Filmowej i Medialnej w Bonn.

Muzyka autorstwa Michała Lorenca zabrzmi na żywo w wykonaniu zespołu DesOrient, podczas uroczystej re-premiery filmu zaplanowanej na 5 kwietna. Dwa pokazy filmu uzupełnią liczne wydarzenia towarzyszące – dyskusje panelowe, wystawy, pokazy edukacyjne oraz projekcje filmów związanych z powstaniem styczniowym (w tym m.in. „Huraganu” Józefa Lejtesa).

O kopii filmu

Jest kilka powodów, dla których adaptację Puchalskiego należy uznać za bardzo ważny dla polskiego kina zabytek filmowy. Jednym z najistotniejszych jest fakt sfilmowania przez reżysera autentycznych powstańców styczniowych – siwobrodych, czcigodnych starców, którzy w jednej ze scen filmu uczestniczą w uroczystym nabożeństwie. Z historycznego punktu widzenia jest to materiał bezcenny.

W zbiorach Filmoteki Narodowej przechowywane były dwie kopie filmu pt.: „Rok 1863”. W ramach projektu NITROFILM zostały one zeskanowane oraz przeanalizowane pod kątem merytorycznym. Dotychczas udostępniana, niekompletna kopia okazała się wersją wyprodukowaną w 1932 roku. Druga z kopii zapisana została na taśmie Agfa przed rokiem 1924 i niewątpliwie jest pierwotną wersją filmu (jak również prawie kompletną). Obie różnią się od siebie w stopniu na tyle znaczącym, że należy uznać je za dwa warianty tego samego filmu. Procesom digitalizacji i restauracji został poddany materiał pierwotny, uzupełniony o brakujące fragmenty filmu zarejestrowane na kopii z 1932 roku.

O filmie

Edward Puchalski, reżyser „Roku 1863”, zaczął karierę filmową w czasie I wojny światowej, odnosząc wielkie sukcesy na terenie Cesarstwa Rosyjskiego. Po powrocie do Polski stał się jednym z najbardziej znanych reżyserów i scenarzystów filmowych. Film powstał we wczesnym okresie funkcjonowania młodej kinematografii odradzającego się państwa polskiego. Tym bardziej należy docenić jego stronę realizacyjną, niepozbawioną jednak istotnych mankamentów, dostrzeżonych już przez recenzentów w okresie pojawił się na ekranach.

W roli rannego księcia Odrowąża wystąpił popularny w pierwszej połowie lat 20. aktor Ryszard Sobiszewski. Ten znakomity tancerz i pedagog, urodzony w 1888 roku (uczył tańca jeszcze w latach 60.), musiał zrezygnować z kariery filmowej z powodu choroby oczu. W filmie wystąpili także znani i utalentowani aktorzy teatralni, których przygoda z filmem zakończyła się udziałem w kilku produkcjach pierwszej połowy lat 20. Stąd właśnie niepowtarzalna okazja obejrzenia w „ROKU 1863” zapomnianych aktorek – Stanisławy Chrzanowskiej czy Heleny Marcello-Palińskiej. W rolę Salomei wcieliła się natomiast Maria Hryniewiczówna.

Treść filmu

Trwa powstanie styczniowe. W bitwie pod Małogoszczem książę Józef Odrowąż odnosi poważne i rozległe rany. Cudem udaje mu się dotrzeć do dworu w Niezdołach. Panna Salomea Brynicka, krewna właścicieli majątku, z narażeniem własnego życia udziela mu schronienia. W opiece nad rannym pomaga jej wierny sługa Szczepan, nieprzychylny, jak większość chłopstwa, powstańcom. Odrowąż ukrywany przed licznymi rewizjami, przenoszony w przygotowane wcześniej kryjówki, wielokrotnie jest bliski śmierci. Oddanie i poświęcenie Salomei, sprawią jednak, że jego stan stopniowo się poprawia. Wkrótce młodzi zakochują się w sobie. Do dworu wracają państwo Rudeccy, właściciele majątku. Pan Rudecki nie mogąc znieść straty dwóch synów, którzy zginęli w powstaniu, patrząc na ruinę swej ojcowizny, wkrótce umiera. Do dworu przybywa księżna Odrowążowa. Mimo wdzięczności, jaką żywi dla Salomei nie jest w stanie zaakceptować uczucia łączącego jej jedynaka ze zubożałą szlachcianką. Wywozi syna za granicę, pozostawiając samotną i zbolałą Salomeę własnemu losowi. Niemym świadkiem wszystkich tych dramatycznych wydarzeń jest tytułowa „wierna rzeka”.

„Rok 1863”

Reż.: Edward Puchalski; zdjęcia.: Albert Wywerka; Pierwowzór literacki: powieść Stefana Żeromskiego „Wierna rzeka”; wyk.: Ryszard Sobiszewski (książę Odrowąż), Stanisława Chrzanowska (księżna Odrowążyna), Helena Marcello-Palińska (Rudecka), Antoni Bednarczyk (Rudecki), Henryk Rydzewski (oficer), Mieczysław Gielniewski, Maria Hryniewiczówna (Salomea Brynicka), Aleksander Zelwerowicz (margrabia Aleksander Wielopolski ), Kazimierz Lasocki (Szczepan Podkurek) i inni. Prod.: Phos, Polska 1922. Premiera: 7 lipca 1922

Projekt został zrealizowany przez Filmotekę Narodową w koprodukcji z Orange Polska. Finansowego wsparcia udzieliło Narodowe Centrum Kultury.