Wystawa „Obcy i niemili”. Antysemickie rysunki z prasy polskiej 1919–1939

Dziś w Żydowskim Instytucie Historycznym będzie otworzona wystawa „Obcy i niemili. Antysemickie rysunki z prasy polskiej 1919–1939”. Zaprezentowanych zostanie ponad 300 prac publikowanych w prasie polskiej w latach 1919–1939.

Karykatury – towarzyszące antysemickim artykułom – stanowiły istotny czynnik kształtowania wizerunku Żyda, a tym samym wpływały na nastroje i poglądy na „kwestię żydowską”. Wystawie towarzyszyć będzie pokaz filmu o mowie nienawiści, w którym głos zabiorą m.in. prof. Jerzy Bralczyk, prof. Michał Głowiński, prof. Irena Kamińska-Szmaj, Piotr Forecki i Bożena Keff. Organizatorem wystawy jest Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie.

Karykatury antysemickie zaskakują różnorodnością, jednak mają wspólny mianownik: wszystkie podżegają do nienawiści. W prosty i zrozumiały dla widza sposób ukazują one Żyda jako intruza i wroga. Podkreśla się w nich m.in. stereotypowe żydowskie cechy rasowe, fizyczne i mentalne.

„Wizerunek Żyda, który wyłania się w rysunkach z prasy polskiej 1919–1939 jest przerażający i nie mieści się w ludzkim wyobrażeniu” – mówi Teresa Śmiechowska, kierownik Działu Sztuki Żydowskiego Instytutu Historycznego im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie.

W antysemickich pracach przedstawiano symboliczny obraz Żyda dążącego do dominacji nad Polską i Polakami. Miał być on sprawcą wszelkiego zła w kraju. Sugerowano równocześnie sposoby rozwiązania „kwestii żydowskiej”, m.in. poprzez popularyzowanie idei walki ekonomicznej, getta ławkowego, paragrafu aryjskiego, wysiedlenia. Zdarzały się i takie prace, w których wyrażano aprobatę dla antyżydowskich działań w hitlerowskich Niemczech i faszystowskich Włoszech.

„Obraz Żyda zaprezentowany w ilustracjach prasowych jawi się jako kreatura odpychająca swą fizycznością i mentalnością, tak inna, obca i przerażająca, jak może być tylko demon, monstrum lub budzące abominację zwierzę. W prezentowanych rysunkach Żyd został odczłowieczony, zdepersonalizowany, sprowadzony do anonimowego, typowego przedstawiciela »rasy żydowskiej«” - mówi Dariusz Konstantynow, kurator wystawy.

Zaprezentowane na wystawie prace były publikowane w okresie międzywojennym na łamach m.in.: „Kuriera Poznańskiego„, „Dziennika Bydgoskiego„, „ABC-Nowin Codziennych„, „Wieczoru Warszawskiego”, „Podbipięty”, „Prosto z mostu”, „Szczutka”, „Szopki”, „Muchy”, „Żółtej Muchy”, „Szarży”, ”Pokrzyw” i ”Szabes-Kuriera”. Autorzy rysunków – to zarówno znani artyści profesjonalni (m.in. Jerzy Zaruba, Kamil Mackiewicz, Włodzimierz Bartoszewicz, Włodzimierz Łukasik, Jerzy Srokowski, Kazimierz Grus i Maja Berezowska), jak i anonimowi, ukryci pod monogramami i pseudonimami.