Che Guevara, Kuba i rewolucja kontynentalna

Ernesto Che Guevara jest równocześnie określany mianem krwawego zbrodniarza i zabójcy, wyzwolicielem, bojownikiem o wolność, ideałem żołnierza. Trwają nieustanne spory co do wyznawanych przez niego ideałów, bodźców podejmowanych działań, prawdziwości zarzutów o dokonywanie masowych egzekucji, bezwzględności oraz stosunku do ZSRR i wzajemnych relacji z Fidelem Castro. Jednocześnie, Guevara znajduje się na liście 100 najbardziej wpływowych postaci XX w. magazynu „Time”.

Młody idealista i buntownik

Guevara w roku 1958 / fot. wikipedia.org

Ernesto Guevara de la Serna urodził się 14 czerwca 1928 r. w Rosario w Argentynie. Jego ojciec, Ernesto Guevara Lynch, pochodził z rodziny arystokratycznej o irlandzkich korzeniach. Matka, Celia de la Serna y Llosa, wywodziła się z kolei z bogatego ziemiaństwa. Prawdopodobnie to ona, jako kobieta o socjalistycznych poglądach i bojowniczka o prawa kobiet, miała największy wpływ na późniejsze poglądy swojego syna.

Jako dziecko Guevara uczęszczał do szkoły publicznej w Alta Gracia. W 1946 r. ukończył szkołę średnią, w rok później rozpoczął studia medyczne na uniwersytecie w Buenos Aires. Złożył egzaminy, nigdy jednak nie rozpoczął praktyki lekarskiej na szerszą skalę. W 1956 r., już po przybyciu do Meksyku i poznaniu Fidela Castro, Guevara wziął ślub z Hildą Gadeą, z którą miał córkę – Hilditę. Para rozwiodła się w 1959 r. Wówczas stało się możliwe zalegalizowanie kolejnego związku – z Aleidą March, jedną z kubańskich działaczek Ruchu 26 Lipca. Z Aleidą Guevara miał czworo dzieci.

Na przełomie lat 1951 i 1952 Guevara odbył podróż po Ameryce Południowej i Florydzie, której pozostałością są spisane przez niego „Dzienniki motocyklowe„. Według biografów Che, wyprawa miała go zapoznać z realiami kontynentu południowoamerykańskiego i wykształcić przeświadczenie o zgubnym wpływie Stanów Zjednoczonych. ”Dzienniki motocyklowe” są niewątpliwie lekturą niezwykłą dla osób, które orientują się w przyszłych losach ich autora. Z kart dziennika wyłania się bowiem postać beztroskiego acz inteligentnego studenta medycyny, interesującego się sposobem życia innych, opowiadającego ze swadą własne przygody.

Podobną rolę miała odegrać podróż do Gwatemali. W 1954 r. Guevara był tam świadkiem, przygotowanego przez CIA, obalenia Jacobo Arbenza, zapoczątkowującego okres zimnej wojny na kontynencie południowoamerykańskim. Wydarzenie to miało ostatecznie doprowadzić do wyklarowania się jego rewolucyjnych i antyimperialistycznych poglądów. W tym samym roku Guevara wyjechał do Meksyku.

 Kuba przed rewolucją

Koniec II wojny światowej można uznać za początek polaryzacji stosunków międzynarodowych. Zimna wojna w najprostszy sposób określana jest jako konflikt interesów Stanów Zjednoczonych i ZSRR. Często jednak pomija się trzeciego, niezwykle ważnego uczestnika, mianowicie kontynent południowoamerykański. W wydanej w 2010 r. pracy Hala Brandsa „Latin America’Cold War”, zimna wojna określana jest już dwojako: jako rzeczywisty okres długiego pokoju (tzn. okres bez użycia wojsk i broni przez bezpośrednio zaangażowane w konflikt państwa) oraz okres długiej wojny na terenie Ameryki Łacińskiej. To przede wszystkim na jej terenie ścierały się interesy bloków kapitalistycznego i komunistycznego.

W stosunku do Ameryki Południowej Stany Zjednoczone prowadziły w omawianym okresie politykę silnej kontroli ruchów o charakterze lewicowym – Biały Dom pojmował je jako potencjalne zagrożenie półkuli zachodniej komunizmem. Wobec tego Stany Zjednoczone wspierały ruchy prawicowe, niezależnie od tego w jaki sposób była przez nie sprawowana władza. Niezadowolenie społeczne traktowano w takich przypadkach jako sztuczny twór propagandy komunistycznej. Rządom lewicowym odmawiano pomocy finansowej, gospodarczej i militarnej, co w efekcie prowadziło do paradoksalnych skutków ich faktycznego zwracania się ku ZSRR.

Na Kubie w 1940 r. doszło do uchwalenia nowej, postępowej konstytucji. W wyborach prezydenckich, odbywających się w tym samym roku, stanowisko najwyższej głowy w państwie objął związany z armią Fulgencio Batista. Jego rządy przypadły jednak na okres II wojny światowej. Wobec silnych problemów gospodarczych w wyborach z 1944 r. zwycięstwo odniósł Grau San Martin i na kolejnych osiem lat władzę w państwie przejęła grupa Auténticos. Szybko porzuciła ona głoszone wcześniej hasła antyimperializmu, zamieniając je na współpracę ze Stanami Zjednoczonymi. Przyjęto też wówczas silny nurt antykomunistyczny.

Wobec silnej deprawacji środowiska rządzącego 10 marca 1952 r. doszło do bezkrwawego zamachu stanu, zorganizowanego przez Batistę. 27 marca zmiana władzy została zaakceptowana przez Stany Zjednoczone. Na Kubie rozpoczął się okres dyktatury – uznawanie korupcji, cenzura, powiększanie się różnic społecznych, krwawe tłumienie strajków i demonstracji oraz – szczególnie ważne z perspektywy stosunków ze Stanami, zwalczanie działaczy partii komunistycznej.

Pierwsze próby obalenia dyktatury podjęto już w 1953 r. Inicjator zamachu – Fidel Castro, został aresztowany i osadzony w więzieniu na dwa lata. Po jego opuszczeniu w 1955 r. udał się, razem z bratem Raulem i kilkoma rewolucjonistami, do Meksyku, gdzie utworzył, opozycyjny wobec władz kubańskich - Ruch 26 Lipca. Tam też nastąpiło pierwsze spotkanie Castro z Guevarą. Dokładna data tego zdarzenia nie jest znana, jednak z reguły sytuuje się je w okolicach lipca/sierpnia tegoż roku. Che w pamiętniku zapisał: „Spotkałem go [Castro] podczas jednej z […] nocy i pamiętam, że nasza pierwsza dyskusja dotyczyła polityki światowej. Po kilku godzinach […] byłem już jednym z członków przyszłej ekspedycji”.Guevara nie odgrywał jednak większej roli w kształtowaniu się wcześniej wymienionego ruchu, szerzej w dyskusjach nad jego założeniami zaczął uczestniczyć dopiero w 1957 r.

Rewolucja!

Na początku grudnia 1956 r. Che znalazł się w grupie osiemdziesięciu jeden rewolucjonistów, którzy na pokładzie jachtu „Granma” przybyli na Kubę. Większość z nich została tuż po wyjściu na ląd zabita bądź schwytana przez żołnierzy kubańskich. Guevara, razem z Fidelem i Raulem Castro, schronił się w górach Sierra Maestra na wschodzie wyspy. Tam rozpoczęto formowanie oddziału partyzanckiego. Pod koniec 1958 r. partyzanci zdecydowanie nasilili prowadzone akcje dywersyjne – zasadzki na oddziały armii oraz ataki na miasta. Ich działania wspierały autonomiczne grupki rewolucjonistów, działających w ośrodkach miejskich.

Sam Guevara od 1957 r. posiadał stopień comandante. W okresie walk pełnił funkcję lekarza oddziału partyzanckiego oraz dowódcy drugiej kolumny Armii Powstańczej, liczącej początkowo siedemdziesiąt pięć osób (w późniejszym okresie nawet ponad dwieście). Dowodził m.in. bitwami pod El Bueycito, El Hombrito, Pino del Agua. Na zajmowanych przez siebie terenach zakładał szkoły i przychodnie lekarskie. W celu karania nieposłusznych podwładnych wymyślił wówczas metodę polegającą na pozorowanej egzekucji – skazani byli przekonani o prawdziwości wyroku śmierci, aż do momentu stanięcia przed plutonem egzekucyjnym.

Pod koniec 1958 r. miała miejsce największa bitwa wojny – o miasto Santa Clara, stolicę prowincji Las Villas. Siłami opozycyjnymi dowodził Guevara. W wyniku zajęcia miasta przez partyzantów, dezorganizacji armii oraz rosnących napięć społecznych Batista 1 stycznia 1959 r. zrezygnował z urzędu. Tydzień później do Hawany wkroczył oddział Castro. Przy wjeździe towarzyszył mu Che. Po przejęciu stolicy rozpoczęto przeprowadzanie egzekucji zwolenników Batisty. Do ich nadzorowania został wyznaczony Guevara. Dane o liczbie zamordowanych wówczas osób pozostają rozbieżne. Według źródeł amerykańskich stracono ok. pięciuset osób, podobną liczbę podał w kilka lat po egzekucjach Fidel Castro. Historycy skłaniają się jednak ku jej zwiększeniu.

Egzekucje w La Cabana są jednym z wielu epizodów życia Guevary silnie krytykowanym przez ówczesny świat zachodni jak i zdecydowaną większość współczesnych historyków. Obecnie rzadko już można spotkać pogląd, który swego czasu był rozpowszechniony, jakoby „Che” przeciwstawiał się wykonywaniu wyroków śmierci. Z pozostawionej przez niego spuścizny wynika, że dla dopięcia obranego celu, w tym przypadku obalenia Batisty, można przedsięwziąć wszelkie środki, a sama rewolucja jest wartością nadrzędną w stosunku do jakiejkolwiek innej.

W kwietniu tego roku doszło do spotkania Castro z wiceprezydentem Stanów Zjednoczonych Nixonem, po którym Kuba ostatecznie przybrała proradziecki kierunek. Rozpoczęto akcję antyamerykańską, polegającą na konfiskacie dóbr firm amerykańskich bez wypłaty odszkodowania. Za podstawę takiej decyzji przyjęto sześćdziesięcioletnią penetrację rynku Kuby przez jej północnego sąsiada. Stany Zjednoczone jeszcze w 1959 r. nałożyły embargo na handel z państwem kubańskim, a w 1961 r. całkowicie zerwały z nim stosunki.

Wielka polityka

W tym czasie Che przebywał, z powodu złego stanu zdrowia, w nadmorskiej willi w Tarara pod Hawaną. Od lat 80. zaczęły pojawiać się informacje o tajnie odbywanych tam spotkaniach (tzw. Grupa Tarara), podczas których opracowywano plany budowy państwowego aparatu bezpieczeństwa, wzniecenia ogólnoświatowej rewolucji oraz reformy rolnej. Dyskusja nad tą ostatnią doprowadziła w połowie 1959 r. do przetasowań wśród rządzących elit. Ostatecznie do dymisji podał się ówczesny prezydent Manuel Urrutia a kilku liberałów zostało odsuniętych od władzy. Castro przejął pełnię władzy wykonawczej. Stanowisko kierownika Departamentu Przemysłu objął wówczas Ernesto Guevara. We wrześniu otrzymał ponadto stanowisko kierownika Narodowego Banku Kuby. Pozostawał na nim przez czternaście miesięcy, prowadząc politykę cięcia płac, rezygnacji z udziału w obradach Międzynarodowego Funduszu Walutowego i zwiększania rezerw walutowych. W lutym 1961 r. objął urząd ministra przemysłu. Jednocześnie Guevara rozpoczął prace nad modernizacją armii kubańskiej. Wychodził z założenia, że konieczne jest podwyższenie jej poziomu edukacyjnego. Stworzono w tym celu specjalne kursy dla oficerów i żołnierzy, podczas których przeprowadzano utrzymane w duchu marksistowsko-rewolucyjnym szkolenia.

W 1961 r. w wyborach prezydenckich w Stanach Zjednoczonych zwyciężył John F. Kennedy. Po swoim poprzedniku przejął on plan operacji „Pluto”, mającej na celu obalenie rządu Castro. Od 1960 r. na terenie Gwatemali Stany Zjednoczone przygotowywały w tym celu oddziały tzw. batistianos – zwolenników Batisty. Operacja „Pluto” rozpoczęła się 15 kwietnia 1961 r. zbombardowaniem części kubańskich sił lotniczych. Dwa dni później rozpoczęto inwazję w Zatoce Świń. Nikłe wsparcie udzielone batistianos przez siły amerykańskie przyczyniły się ostatecznie do niepowodzenia interwencji.

Akcja amerykańska doprowadziła za to do wzmocnienia pozycji Castro w państwie. W maju Kuba została ogłoszona państwem socjalistycznym, a od połowy roku rozpoczęła stałą,opatrzoną pomocą finansowo-militarną, współpracę z ZSRR. Jednocześnie w kraju przeprowadzono konfiskatę części majątków klas średniej i wyższej, przejęto kontrolę nad 85% gospodarki, tworzono rolnicze gospodarstwa spółdzielcze. Doprowadziło to do względnego zrównania statusu materialnego Kubańczyków i skorelowania gospodarki państwa z blokiem radzieckim.

Głównym twórcą współpracy z ZSRR na polu ekonomicznym był Guevara, starający się możliwie jak najbardziej uniezależnić Kubę od Stanów Zjednoczonych. O niechęci Che do północnego sąsiada świadczyło już jego negatywne stanowisko wobec propozycji podpisania tzw. Paktu z Miami, zakładającego mediację Stanów Zjednoczonych w kubańskiej wojnie domowej i wysunięcia kandydatury umiarkowanego Felipe Pazosa – ekonomisty i byłego dyrektora banku centralnego – na prezydenta okresu przejściowego. Wyrazem próby odcięcia się od wpływu Stanów Zjednoczonych była także reforma rolna, przeprowadzająca likwidację latyfundiów i wprowadzająca własność spółdzielczą ziemi. Jej głównym twórcą był Guevara.

Wracając jednak do gospodarki, szczególne znaczenie w tym okresie miało podpisanie przez Guevarę w 1960 r. umów z ZSRR na dostawy ropy dla wyspy i eksport cukru do krajów bloku radzieckiego. Umowy eksportowe nawiązano także z Chinami i Niemiecką Republiką Demokratyczną. Mimo tego, nadmierne dążenie do rozwoju przemysłu, silna centralizacja, rozbudowana biurokracja i wysokie wydatki na instytucje użyteczności publicznej, doprowadziły w ciągu kilku najbliższych lat do regresu gospodarczego.

Rewolucja światowa?

Stany Zjednoczone po zwycięstwie rewolucji kubańskiej obawiały się rozszerzenia wrzenia rewolucyjnego na inne kraje Ameryki Łacińskiej. W związku z tym prezydent Kennedy zapoczątkował w 1961 r. tzw. Program Sojusz dla Postępu, dzięki realizacji którego – poprzez dofinansowywanie rządów państw południowoamerykańskich, miano zapobiec powstawaniu na ich terytorium ognisk komunistycznych.

W tym samym czasie Kuba zaczęła coraz silniej dążyć do wywołania rewolucji latynoamerykańskiej, zgodnie z tzw. strategią kontynentalną. W lutym 1962 r. władze przyjęły „II Deklarację hawańską„, określaną niekiedy mianem ”Manifestu Komunistycznego XX wieku”, w której pojawił się zapis o obowiązku wszczęcia rewolucji przez każdego rewolucjonistę. Stanowisko to było zgodne z koncepcją Guevary – focoguerrillero, zakładającej tworzenie ognisk partyzanckich, gotowych w każdej chwili wykorzystać odpowiednią sytuację społeczną do rozpoczęcia rewolty. Ich wykładnia została zawarta w pracy „Wojna partyzancka jako metoda walki”. Pierwsze próby wzniecenia rewolucji poza granicami Kuby podjęto już w 1959 r., w wyniku prac tzw. Grupy z Tarara. Zaangażowano się w działania partyzanckie na terenie Dominikany, Haiti, Nikaragui i Panamy. Nad ich przebiegiem czuwał Guevara.

Napięte stosunki między Kubą a Stanami Zjednoczonymi, wzmożone jeszcze przez wskazaną wcześniej inwazję w Zatoce Świn i plany kontynentalne Castro, skłoniły pierwsze z państw do szukania pomocy militarnej w Rosji Radzieckiej. Rozmowom ze strony kubańskiej przewodniczył Guevara. Politycy radzieccy zdecydowali się ostatecznie na umieszczenie na wyspie, bez podawania informacji do zachodniej opinii publicznej, rakiet średniego zasięgu z głowicami atomowymi. Wykrycie tajnego porozumienia przez wywiad amerykański doprowadziło do międzynarodowego kryzysu (tzw. kryzys kubański), w wyniku którego doszło do rezygnacji ZSRR z prowadzenia polityki wpływów w Ameryce Łacińskiej, a tym samym, ograniczenia związków z Kubą.

Wobec tego państwo kubańskie rozpoczęło prowadzenie bardziej niezależnej polityki, ponownie powracając do koncepcji rewolucji kontynentalnej. Rozpoczęto poszukiwanie terenu dogodnego do guerrillamadre, czyli bazy wyjściowej rewolucji. Już w 1963 r. Guevara starał się o stworzenie ogniska partyzanckiego w rodzinnej Argentynie. Wspierana przez Kubę kampania, prowadzona przez dziennikarza Masettiego, zakończyła się jednak fiaskiem wraz z wyborem na prezydenta prodemokratycznego Artura Illii. Nie zarzucając idei kontynentalnej Guevara wyjechał w 1965 r. do afrykańskiego Konga, zrzekając się jednocześnie wszelkich pełnionych w rządzie funkcji oraz obywatelstwa kubańskiego, a uznając za swój jedyny obowiązek walkę z imperializmem. Misja kongijska także się nie powiodła.

W 1967 r. Guevara przystąpił do partyzanckiej Armii Wyzwolenia Narodowego w Boliwii. Do dziś historykom trudno jest ustalić, dlaczego Guevara zdecydował się akurat na to państwo jako na miejsce swojej kolejnej działalności. Wśród biografów spotyka się koncepcje próby odsunięcia Che od wpływu na sytuację na Kubie przez Fidela Castro. Bardziej prawdopodobne wydaje się jednak, że wyjazd do Boliwii miał być próbą uratowania koncepcji rewolucji kontynentalnej. Środkowe położenie państwa oraz niedawno zakończona tam rewolucja mogły stać się potencjalnymi zapalnikami.

Działania rewolucyjne Guevary w Boliwii były krótkotrwałe. 20 marca 1967 r. doszło do pierwszego starcia wojsk partyzanckich, a już 8 października dowodzony przez Che oddział został wzięty do niewoli pod La Higuera, a on sam zabity. 10 października tegoż roku zwłoki Guevary zostały wystawione na widok publiczny w tamtejszej pralni. Fotografia dokumentująca to wydarzenie była później często wykorzystywana w kulcie Che. Ukazuje ona bowiem rewolucjonistę w sposób nasuwający skojarzenia ze zdjętym z krzyża Chrystusem. W 1997 r. odnaleziono i zidentyfikowano szczątki Guevary. Pogrzeb z honorami odbył się w Santa Clara. W miejscu śmierci Che postawiono pomnik ku jego czci.

Przyczyn klęski operacji boliwijskiej upatrywać można w nikłym zainteresowaniu walką wśród chłopstwa, przyłączającego się raczej do sił przeciwnych Guevarze oraz braku zaangażowania górników – głównej siły opozycyjnej wśród tamtejszego społeczeństwa.

Portret ideologiczny

Castro wspominał, że Guevara pod względem „rewolucyjnego rozwoju był bardziej zaawansowany w sensie ideologicznym niż ja [Castro]„. Bezsprzecznie już od połowy lat 50. Che należał do grona sympatyków Związku Radzieckiego. Popierał interwencję ZSRR na Węgrzech w 1956 r., a informacje na temat treści referatu Chruszczowa, wygłoszonego podczas XX Zjazdu KPZR, uważał za spreparowane przez propagandę imperialistyczną. Podczas krótkotrwałego zatrzymania przez policję w Meksyku w 1956 r., oficjalnie przyznał się do swoich marksistowsko-leninowskich poglądów. Z kolei w okresie rewolucji nawiązał i zacieśnił stosunki z komunizującą Partią Ludowo-Socjalistyczną (PSP), z której później pochodziła znaczna część jego współpracowników. Według noty ambasady amerykańskiej z 1959 r. Guevara ”[…] nawet jeśli nie jest komunistą w pełnym tego słowa znaczeniu, jest tak ściśle zorientowany w stronę doktryny komunistycznej, że właściwie trudno go odróżnić od komunisty”.

Wizja państwa Guevary opierała się na zasadzie równości społeczeństwa. Władza miała być sprawowana przez partię, realizującą potrzeby najbardziej licznej grupy – robotników. Do klasycznej teorii marksistowskiej Guevara dodał trockistowską rewolucję permanentną, z leninizmu przejście od państwa postfeudalnego do komunizmu (czyli bez etapu kapitalizmu). Jednostka miała – docelowo, traktować cel wspólny (czyli państwa) jako swój cel indywidualny; miała być samodzielna i twórcza, żyjąc jednocześnie w komunie. W życie jednostki wpisana została przez Che rewolucja, tworząca człowieka na nowo, a prowadząca do stworzenia społeczeństwa komunistycznego. Według Guevary działań rewolucyjnych nie można było zamknąć w obrębie jednego państwa, ale trzeba było przenieść je także poza granice. Rolę nośnika przemian na całą Amerykę Łacińską wzięła na siebie Kuba.

Do wyzwolenia krajów południowoamerykańskich (później dołączono do koncepcji także kraje afrykańskie i azjatyckie, znajdujące się pod wpływem silniejszych państw) spod zgubnego wpływu imperializmu miały doprowadzić działania partyzanckie. Trzeba przy tym jednak zaznaczyć odmienność powszechnego rozumienia tego typu walki od koncepcji Guevary. Wojna partyzancka w jego pismach była odpowiednikiem wojny ludowej, czyli generalnie wojny prowadzonej przez społeczeństwo przeciw stosowanemu przez aparat państwowy uciskowi. Z czasem stworzone oddziały miały przekształcać się w armię regularną, gotową już w pełni zwyciężać.  Sami przywódcy rewolucji kubańskiej, w tym Guevara, przedstawiali się, w sensie ideologicznym, jako wyzwoliciele, których przeznaczeniem było doprowadzenie do wyzwolenia całego kontynentu spod imperialistycznej władzy Stanów Zjednoczonych.

Wydaje się, że najlepszym podsumowaniem dążeń Guevary i streszczeniem jego poglądów są słowa z 1967 r., zawarte w Orędziu do Trzech Kontynentów: „Niech rozwinie się prawdziwy internacjonalizm proletariacki, niech powstaną międzynarodowe armie proletariackie, a sztandar, pod którym się walczy, niech stanie się świętą sprawą odkupienia ludzkości, niech śmierć pod flagą Wietnamu, Wenezueli, Gwatemali, Laosu […] będzie równie chwalebna i pociągająca dla Amerykanina, Azjaty, Afrykanina, a nawet Europejczyka”.

„Che” jako ikona popkultury

Koniec lat 60. był w Stanach Zjednoczonych i na terenie Europy Zachodniej okresem licznych demonstracji antywojennych (wojna w Wietnamie) i rewolt studenckich, dążących do zmiany ówczesnego, uznawanego za skostniały, systemu politycznego. W ten splot wydarzeń wpisywał się także proces wykształcania się tzw. nowej lewicy, zainicjowany przez niemiecką Szkołę Frankfurcką. Ikoną młodych ludzi i symbolem walki o idee socjalistyczne stał się wówczas „Che”.

Podobiznę Guevary już wówczas zaczęto nosić na koszulkach, malować na murach, zawieszać na ścianach w formie plakatu. Uproszczony obraz twarzy rewolucjonisty został stworzony w oparciu o zdjęcie wykonane w 1960 r. przez kubańskiego fotografa – Alberto Kordę. Po śmierci Guevary utrwalony wówczas wizerunek został wykorzystany przez jednego z włoskich wydawców do stworzenia plakatu.

Zapoczątkowany w końcu lat 60. trend funkcjonuje z powodzeniem do dziś. W niektórych kręgach, przede wszystkim młodych ludzi, odbierany jest już jednak nie jako wyraz przekonań czy sprzeciwu, ale jako element image’u. Socjologowie coraz częściej obserwują zjawisko braku wiedzy na temat osoby, której wizerunek istnieje na noszonych gadżetach. „Che” stał się rodzajem marki, notabene jednej z najlepiej rozpoznawanych na świecie.

Postać Guevary zrobiła także karierę w show-biznesie. Wystarczy tu chociażby wymienić filmy „Dzienniki motocyklowe„ Waltera Sallesa i „Che„ Stevena Soderbergha z Benicio del Toro w roli głównej, piosenkę ”Hasta siempre, Comandante” (wykonywaną m.in. przez zespół Buena Vista Social Club), skecze Monthy’egoPythona oraz gry komputerowe. 

Podsumowanie

Według amerykańskiego magazynu „Time„ Che miał być mózgiem kubańskiej rewolucji, Fidel Castro sercem, a Raul pięścią. W tym samym artykule, z którego pochodzą wskazane określenia, napisano też, że Guevara ”ze swoim słodko melancholijnym uśmiechem [...] steruje Kubą z zimnym wyrachowaniem, ogromną kompetencją, niezwykłą inteligencją i wielkim poczuciem humoru”.

Wydaje się jednak, że Guevara nie posiadał tak wielkiego wpływu na państwo kubańskie, jak zostało to ujęte przez Amerykanów. Po przestudiowaniu kolejnych artykułów i prac na temat Che można dojść do kilku wniosków na ten temat. Przede wszystkim Guevara, mimo piastowanych przez siebie wysokich urzędów państwowych nie wydawał się być zainteresowany zwiększeniem zakresu swoich kompetencji. Co więcej, w 1965 r., przed wyjazdem do Konga, dobrowolnie zrezygnował ze stanowiska ministerialnego. Stąd najpewniej największe znaczenie miała dla niego nie władza, ale idea rewolucji.

Niektórzy badacze uważają, że wysokie zaangażowanie Guevary w idee dotyczące społeczeństwa mogło budować pewną niechęć do niego Fidela Castro, obawiającego się o nadmierny wpływ Argentyńczyka na ludność. Wydaje się jednak, że Castro raczej cenił niż bał się możliwości, jakie Che był w stanie wykorzystać. Powierzył mu w końcu zadanie doszkalania armii w zakresie wiedzy ogólnej, zezwalając też na wykorzystywanie elementów marksizmu i leninizmu. Prawdą jednak pozostaje, że Castro nie protestował przeciwko wyjazdowi Che do Konga.

Guevara był oddany idei rewolucyjnej. Stworzona przez niego koncepcja wywołania wrzenia na terenie całej Ameryki Południowej wydawała się być priorytetem w jego działaniach. Nie można przy tym zaprzeczyć, że w celu jej realizacji był w stanie do dokonywania czynów amoralnych, co położyło się wyraźnym cieniem na postrzeganiu jego osoby. Wobec tego jednoznaczna ocena postaci Che Guevary nie jest możliwa. Niewątpliwie musiał być idealistą, wierząc, że zasada równości społecznej jest możliwa do zrealizowania i utrzymania. Niewątpliwie jednak był też zbrodniarzem. Należy sobie w takim wypadku zadać pytanie, na ile warunkowały to ówczesne kubańskie warunki, imperialistyczna polityka Stanów Zjednoczonych i okres rewolucyjny. Wszak rewolucje z reguły są krwawe.

Bibliografia:

1. Anderson Jon Lee, CheGueara, Warszawa 2008.
2. Bloch Natalia, Gawrycki Marcin, Kuba, Warszawa 2010.
3. Brands Hal, Latin America’s Cold War, Cambridge, Massachusetts, London 2010.
4. Castaneda Jorge G., Che Guevara, Warszawa 2007.
5. Cormier Jean, Che Guevara, Warszawa 2004.
6. Eakin Marshall C., Historia Ameryki Łacińskiej. Zderzenie kultur, Kraków 2009.
7. Gawrycki Marcin Florian, Kuba i rewolucja w Ameryce Łacińskiej, Toruń 2004.
8. Gawrycki Marcin F., Polityka zagraniczna Kuby, [w:] Polityka zagraniczna państw Ameryki Łacińskiej, pod red. Marcina F. Gawryckiego, Warszawa 2006, s. 310-331.
9. Guevara Che, Dzienniki motocyklowe, wyd. 2, Izabelin 2005.
10. Kula Marcin, Anatomia rewolucji narodowej (Boliwia w XX wieku), Wrocław 1999.
11. Michałek Krzysztof, Amerykańskie stulecie. Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki 1900-2001, Warszawa 2004.
12. Walecka-Rynduch Agnieszka, Róg Rudiego Dutschke i Axel-Springer-Strasse. Nowa Lewica w Niemczech, Kraków 2010.