Henryk Klawe założycielem i reformatorem polskiej farmacji

Historia rozwoju farmacji w naszym kraju sięga kilku stuleci. Zasadniczą rolę w kształtowaniu tego przemysłu odegrał jednak mgr Henryk Klawe, który stał się prekursorem tej dziedziny w państwie polskim. Do dnia dzisiejszego jego działalność rozpoczętą jeszcze pod koniec XIX wieku kontynuują zakłady Polfy Warszawa, obecnie wchodzące w skład przedsiębiorstwa Polpharmy.

Zabytkowe umeblowanie apteczne, Muzeum Farmacji Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego

Henryk Klawe był jednym z przedstawicieli rodu Klawów wywodzący się z Bawarii, który na początku XIX wieku osiadł w Warszawie. Byli to przedstawiciele klasy średniej, którzy wykonywali zawody rzemieślnicze, poprzez co wnieśli olbrzymi wkład w gospodarczy rozwój Warszawy1.

Pierwszym przedstawicielem, który został odnotowany w źródłach był Ludwik Jan, majster młynarski. Urodził się w 1805 roku we wsi Wągrów w powiecie kaliskim, po czym w latach młodzieńczych przeniósł się do Warszawy, gdzie przy ulicy Marszałkowskiej otworzył piekarnię. Dzięki dobrze prosperującej piekarni Ludwik założył rodzinę. Razem z żoną Józefą doczekał się ośmiorga dzieci2.

Henryk Klawe i jego edukacja

Henryk, o którym mowa w powyższym artykule urodził się w 1832 roku w Warszawie. Był synem Jana Henryka majstra piekarskiego oraz stryjecznym bratem, wspomnianego już, Ludwika Jana. Szkołę średnią Henryk ukończył w Siedlcach, po czym rozpoczął praktykę w aptece w Rawie Mazowieckiej, gdzie przebywał do 1852 roku. Pracując bardzo wiele w różnych składach aptecznych, postanowił w 1854 roku rozpocząć studia na Wydziale Farmaceutycznym Szkoły Głównej Warszawskiej. Po dwóch latach otrzymał stopień prowizora, dzięki któremu Henryk Klawe mógł założyć aptekę i samodzielnie w niej pracować. W 1856 roku przed Radą Lekarską Królestwa Polskiego otrzymał tytuł magistra farmacji, co pozwoliło mu awansować wysoko w aptekarskiej hierarchii3.

Rok 1871 przyniósł kolejny sukces. Nasz bohater znalazł się w gronie Warszawskiego Towarzystwa Farmaceutycznego oraz otrzymał funkcję asesora farmacji w Rzeczpospolitej nadaną przez Warszawski Urząd Lekarski. Henryk Klawe postanowił także rozpocząć działania na polu publicystycznym: zajął się publikowaniem referatów na temat nowych specyfików, które były stosowane w ówczesnej medycynie na łamach „Pamiętnika Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego”.

30 lipca 1869 roku poślubił Emilię Dorotę Grubert. 4 lata później, 15 listopada Henryk Klawe doczekał się pierwszego syna – Kazimierza Leopolda. W sumie państwo Klawe mieli jeszcze trzech synów: Stefana Karola, Wacława i Stanisława Adolfa.

Rozwój polskiej farmaceutyki

Styczeń 1875 roku pozwolił na otwarcie drugiej apteki w mieście mieszczącej się na skrzyżowaniu ulic Marszałkowskiej i Żurawiej. Apteki Henryka Klawe były przedsięwzięciami bardzo dobrze prosperującymi, przez co sam właściciel zaangażował się w liczne akcje społeczne a także rozpoczął działanie na polu publicystycznym. Od 1886 roku w „Wiadomościach Farmaceutycznych” publikował informacje o lekach wytwarzanych w swojej aptece, a także światowych nowościach w dziedzinie farmacji. Jego najważniejszą rozprawą okazał się Skorowidz środków zaradczych w wypadkach otrucia, którą przygotował na specjalne zlecenie dla Sekcji Szpitalnej w 1887 roku w Warszawie. W latach 1900-1901 pełnił także funkcję prezesa Warszawskiego Towarzystwa Farmaceutycznego, po czym w 1912 roku został jego członkiem honorowym4.

Bardzo ważne w życiu Henryka stały się akcje charytatywne i społeczne. Jego działania skupiały się przede wszystkim na nadzorowaniu Szpitala Ewangelickiego przy ulicy Karmelickiej 10 w Warszawie, a także stan higieny wśród uczniów zwłaszcza szkół elementarnych prowadzonych przez zbór warszawski. Oprócz tego wspierał i pomagał uczniom ze Szkoły Kupieckiej Zgromadzenia Kupców, gdzie każdego roku Henryk Klawe wybierany był na członka Komitetu Opiekuńczego tej placówki.

Laboratorium z upływem czasu zostało przekształcone w fabrykę pod nazwą „ Laboratorium Chemiczno-Farmaceutyczne Mgr. Klawe”. Przez cały czas trwały prace nad produkcją coraz to nowszych preparatów, których w 1914 roku liczba przekroczyła 25 pozycji. Henryk Klawe jako pierwszy farmaceuta założył w Królestwie Polskim Bibliotekę Terapeutyczną, w której gromadzone były dokumenty dotyczące produkowanego każdego preparatu przez Laboratorium Chemiczno-Farmaceutyczne Mgr. Klawe5.

Istotną rolę w życiu Henryka odgrywała także rodzina. Wszyscy synowie Henryka i Emilii otrzymali staranne wykształcenie, początkowo kończąc gimnazjum w Mittawie, a następnie udając się na studia za granicę. Kazimierz Leopold i Stanisław Adolf poszli w ślady swojego ojca kończąc farmację, pozostali Stefan i Wacław zdobyli stopnie inżynierów z zakresu technologii. Najstarszy syn Kazimierz przystąpił do pracy w zakładzie ojca, jednakże zmarł 20 września 1904 roku.

Po stracie ukochanego syna, Henryk razem z innymi warszawskimi aptekarzami Edwardem Gessnerem, Zdzisławem Rylem i Kazimierzem Wendą założyli Towarzystwo Akcyjne Przemysłu Farmaceutycznego „Motor”. Celem towarzystwa miała stać się produkcja leków, które wytwarzane przez jedną aptekę byłyby ekonomicznie nieopłacalne.

Przejęcie zakładów przez syna Stanisława

Rok 1906 upłynął pod znakiem przejęcia nadzoru nad apteką i laboratorium przez Stanisława Adolfa Klawe, któremu z pomocą przyszli obaj bracia inżynierowie. Wówczas rozpoczęła się produkcja specyfików pochodzenia zwierzęcego, surowic oraz materiałów opatrunkowych, które przydatne były dla wojska. Przed wybuchem I wojny światowej zaczęto reklamować szczepionki: przeciwcholeryczną, przeciwtyfusową, a także przeciw ospie. Czas wojny wpłynął pozytywnie na pracę apteki i laboratorium, która pracowała nieprzerwanie zarówno pod rządami carskimi jak i niemieckimi.

W 1920 roku rozpoczęto produkcję preparatów otrzymywanych z narządów zwierzęcych: medulogen ze szpiku kostnego, lienogen ze śledziony, glandulogen z gruczołów, pancreogon z trzustki, hepatogen z wątroby, renogen z nerki oraz cerebrogen z mózgu.

24 lutego 1926 roku zmarł Henryk Klawe, który do końca swojego życia mieszkał w domu nad założoną przez siebie apteką przy placu Trzech Krzyży 10. Nazwano go wówczas seniorem polskich farmaceutów6.

Siedziba Spółki w Warszawie

Towarzystwo Chemiczno-Farmaceutyczne d. Mgr. Klawe SA w 1930 roku powiększyło swoje tereny kupując od Wacława Kleinadla fabryczną kolonię „Słoneczna”. Ukierunkowana specjalistycznie produkcja oraz praca z najlepszymi specjalistami w dziedzinie farmacji, chemii i biologii spowodowało, że zakład rodu Klawe stał się jednym z najważniejszych producentów w Europie. Oprócz tego został także eksporterem na rynki Kanady oraz krajów Bliskiego Wschodu.

Działalność wydawnicza Laboratorium

Towarzystwo zajęło się także wydawaniem trzech własnych czasopism dla lekarzy medycyny, weterynarii i farmaceutów: „Medycyna Współczesna”, „Medycyna Weterynaryjna”, oraz „Farmacja„. W każdym numerze zamieszczano firmowe wkładki reklamowe, w których informowano o nowościach produkcyjnych. ”Farmacja” była czasopismem referatowym poświęconym zagranicznemu piśmiennictwu farmaceutycznemu. Każdy z numerów składał się z n
astępujących działów: chemia farmaceutyczna, farmacja galenowa, technologia farmaceutyczna, receptura, uprawa roślin ekologicznych, środki spożywcze, używki, farmakologia, a także chemia toksykologiczna7. Wśród referatów, można było odnaleźć teksty z następujących światowych czasopism: amerykańskie – „Journal of the American Pharmaceutical Association”, angielskie – „Endocrinology”, austriackie – „Scientia pharmaceutica”, belgijskie – „Journal de Pharmacie de Belgique”, francuskie – „Annales de Medecine Legale”, holenderskie – „Pharmaceutisch Weekbald”, niemieckie – „Augewandte Chemie”, jugosłowiańskie – „Apotekarski Vjesnik”, rosyjskie – „Problemy Endokrynołogii”, szwajcarskie – „Pharmaceutica Acta Helvetica”, a także włoskie – „Il farmacista Italiana”8.

Oczywiście oprócz nowinek farmaceutycznych w czasopiśmie pojawiały się także preparaty wytwarzane przez Towarzystwo Chemiczno-Farmaceutyczne d. Mgr Klawe SA. Do najważniejszych z nich w 1937 roku można było zaliczyć: Calcium bromatur, Calcium gluconicum, Caseinum parum, Chinocril, Ferrum Mangano- Sacchar, Magnesium bromatum i Pepsinum. Bardzo ważnym preparatem produkowanym przez mgr Klawe był także Peritosan nazywany surowicą, który pomagał w zapalenie otrzewnej oraz wyrostka robaczkowego9.

Spółka w czasach II wojny światowej

Wybuch II wojny światowej spowodował krótkotrwałe wstrzymanie produkcji. W maju 1940 roku pojawili się przedstawiciele władz okupacyjnych z rozkazem odstąpienia laboratorium firmie  (GmbH) z siedzibą w Królewcu. Dwa miesiące później bracia Klawowie Stanisław i Wacław zostali usunięci z firmy.

Powstanie Warszawskie przyczyniło się do ucieczki członków niemieckiego zarządu byłego Towarzystwa Chemiczno-Farmaceutycznego d. Mgr Klawe SA. Rok później Stanisław Adolf Klawe reaktywował spółkę. Wystąpiono wówczas do Sądu Handlowego dla miasta stołecznego Warszawy z wnioskiem o unieważnienie przejęcia rodzinnej firmy przez niemiecką firmę Asid. Decyzja pojawiła się w styczniu 1946 roku, kiedy to władze komunistyczne wydały decyzję o znacjonalizowaniu wszystkich gałęzi gospodarski w państwie polskim. Pojawił się wówczas następujący wpis w rejestrze handlowym zakładów: „Przedsiębiorstwo spółki znajduje się pod zarządem Ministerstwa Przemysłu, Centralnego Zarządu Przemysłu Chemicznego. Tymczasowym kierownikiem przedsiębiorstwa jest dr Stanisław Klawe”. Rządy Stanisława nie trwały jednak długo, bowiem już w 1948 roku Minister Przemysłu i Handlu ogłosił przejęcie przez państwo fabryki w dniu 14 lutego10.

Próba założenia nowej spółki

Dr Stanisław Klawe razem z żoną Janiną, synem Zdzisławem oraz przyjacielem rodziny Tadeuszem Kozłowskim utworzyli nową spółkę pod nazwą Laboratorium Dr. Stanisława Klawe. Nowa fabryka rozpoczęła produkcję m.in.: Cardiohormu, Choleparu, Ovearii, Pigułek Azjatyckich, oraz wód mineralnych w tabletkach. W 1951 roku nowo powstała spółka została przejęta przez zakłady Dr. Farm. K. Wendy. Tym o to sposobem laboratorium utworzono przez Stanisława Klawe przestało istnieć.

Zakłady farmaceutyczne działające przy ulicy Karolkowej od 1949 roku były pod kuratelą Polfy. Początkowo lata powojenne upłynęły na odbudowie oraz powiększaniu powierzchni lokalowych. W latach 60. rozpoczęła się mechanizacja i automatyzacja produkcji. Głównymi wytworami zakładów Polfy stały się tabletki, leki w ampułkach i flakonach. Zaczęto eksportować swoje towary do 31 krajów świata, w tym do Mongolii czy Wietnamu.

Największy okres zmian nastąpił w latach 90., kiedy to doprowadzono do licznych modernizacji związanych z regułami obowiązującymi w Unii Europejskiej11.

Obecna działalność Polfy Warszawa

Warszawskie Zakłady Farmaceutyczne Polfa jako kontynuator działań rodu Klawe cały czas zajmowały się produkcją leków jak najwyższej jakości dostępnych dla każdego pacjenta. Polfa Warszawa także szeroko działała na polu charytatywnym, patronując różne przedsięwzięcia z udziałem młodzieży i osób niepełnosprawnych. W 2003 roku fabryka leków sfinansowała także odrestaurowanie grobu Henryka Klawe.

W 2012 roku zakłady Polfy Warszawy SA zostały zakupione przez Polpharme. Jednakże przez cały czas jest to bardzo nowoczesny zakład, który spełnia wszystkie światowe standardy w produkcji leków. Henryk Klawe z całą pewnością byłby bardzo szczęśliwy wiedząc, że firma, która kontynuuje jego działalność, jest dziś producentem leków okulistycznych, ampułkowych i kropli do nosa. O jak najwyższej randze przedsiębiorstwa świadczą nagrody przyznawane przez środowisko medyczne, jak i samych pacjentów. Hasłem Polfy Warszawa stało się powiedzenie: „Tradycja gwarancją jakości”12.

Bibliografia:

1. Farmacja, nr 2 (1937).
2. Farmacja, nr 6 (1938).
3. Świątek T. W., Rody warszawskie, Warszawa 2007.
4. http://madein.waw.pl.
5. http://www.sciezkimniejszosci.waw.pl.

1. T. W. Piątek, Rody warszawskie, Warszawa 2007, s. 285. [↩]
2. Ibidem, s. 287. [↩]
3. http://www.sciezkimniejszosci.waw.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=46:towarzystwo-chemiczno-farmaceutyczne-d-mgr-klawe-sa&catid=3:cieka-niemiecka&Itemid=24 [ dostęp: 21.07.2014 r.]. [↩]
4. http://madein.waw.pl/wola/index.php?option=com_content&view=article&id=78&Itemid=98 [dostęp: 20.07.2014r.]. [↩]
5. Ibidem. [↩]
6. T. W. Świątek, op.cit., s. 301. [↩]
7. „Farmacja”, nr 2 (1937), s. 8. [↩]
8. „Farmacja”, nr 6 (1938), s. IX-X. [↩]
9. Ibidem, s. 516 [↩]
10. http://madein.waw.pl/wola/index.php?option=com_content&view=article&id=78&Itemid=98 [dostęp:22.07.2014r.]. [↩]
11. T. W. Świątek, op.cit., s. 310. [↩]
12. Ibidem, s. 315. [↩]