Wierzenia i lecznictwo ludowe Żydów

W chrześcijańskich społecznościach wiejskich, tradycyjnych, Żydzi i ich kultura postrzegane były „na opak” jako całkowite przeciwieństwo „swoich” czyli Polaków katolików. W ten sposób powstawała dwoistość świata - krąg dobry i zły, znany i nieznany, życie duchowe, tradycyjne Żydów było nieprzeniknione, tajemnicze.

Ludność żydowska zamieszkująca ziemie polskie, tak różna obyczajowo, wytworzyła specyficzne zwyczaje, które były niezrozumiałe dla polskich chłopów, prze to często z nich szydzono i wyśmiewano „dziwaczne” praktyki. Dziś w racjonalnym świecie, dla ludzie niewtajemniczonych tradycje te ciągle wydają się być osobliwe i niezrozumiałe. Podobnie ma się sprawa ze rozumieniem obyczajowości i wierzeń tradycyjnych polskiego ludu wiejskiego, który przeniknięty był mistycyzmem, wiarą w czary i przesądy.

Postanowiłem przytoczyć tu przykładu wierzeń ludowych Żydów z rejonu Lwowa czyli Galicji wschodniej. Materiał ten zebrał etnolog - B. W. Segel, po czym opublikował go w 1897 roku na łamach czasopisma „Lud. Organ Towarzystwa Ludoznawczego we Lwowie pod redakcją dr Antoniego Kaliny (rocznik III)”. Na potrzeby niniejszego tekstu dokonałem wyboru najciekawszych zwyczajów, w celu dokładnego zapoznania się z artykułem Segla podaję link: http://www.wbc.poznan.pl/publication/105607

Wierzenia ludowe:

1.) Nie należy kłaść na noc pończoch pod głowę, bo nie można zasnąć.

2.) Dziecko, gdy się uczy czytać, niech podczas nauki nie je, albowiem nigdy się czytać nie nauczy.

3.) Na noc nie należy zamiatać pokoju, bo odpędza się tem sen, albo „odcina” się „parassę” (pożywienie, zarobek).

4.) Śmieci nie należy wyrzucać wieczorem, bo można umrzeć.

5.) Gdy ogień pryska, znak, że wrogowie knują jakieś złe zamiary; należy więc nasypać garść soli w ogień, co tak skutkuje, jakby się wrogom do oczu soli nasypało.

6.) Gdy się kot myje, albo gdy iskry z ognia pryskają, albo gdy gorejące polano z pieca wypadnie, należy się gości spodziewać.

7.) Niektórzy mają złą rękę, t. j. nie szczęści się, co z ich ręki pochodzi. Takich ludzi należy się wystrzegać.

8.) Zestrzyżonych włosów z głowy nie należy rozrzucać, tylko starannie zebrać i spalić, bo od tego dostaje się bólu głowy.

9.) Gdy lewe oko świerzbi, będzie smutek, gdy zaś prawe świerzbi, będzie radość.

10.) Gdy nos świerzbi, znak, że będzie kłótnia.

11.) Gdy się zachłyśniesz, znak, że będziesz z gościem mówił.

12.) Żeby się pożar nie zbliżył, wystawia się na oknie rodały (zwoje Tory).

13.) Stołu nie należy ocierać papierem, bo z tego rodzi się kłótnia i niezgoda w domu.

14.) Nowego domu nie zamieszkuje się, dopóty nie wyczyta się w nim całej Tory.

15.) Dziewczęta chcące wkrótce wyjść za mąż, starają się skosztować ze „złotego rosołu” (tłusty, smacznie sporządzony rosół mięsny, który daje się nowożeńcom w wieczór weselny), albo wtykają sobie do włosów panny młodej szpilki.

16.) Żeby mieć przez cały tydzień szczęście, zwilża się kieszenie resztkami kielicha, nad którym odmówiono w sobotę wieczór „hawdalę”, (modlitwę pożegnalną).

17.) Gdy kichniesz mówiąc o umarłym, pociągnij się za ucho, żeby cię umarły nie wołał.

18.) Kluczy nigdy nie należy położyć na stół, gdyż to przynosi niezgodę.

19.) Gdy się za kimś (kroczącym ku drzwiom) pokój zamiata, tenże może wkrótce umrzeć.

20.) Każdy człowiek ma swoją gwiazdę na niebie, której jaśniejsze czy ciemniejsze światło, oznacza jego większe lub mniejsze szczęście. „Spadanie gwiazda” oznacza zawsze bliską śmierć czyjąś. Widząc to zjawisko, należy wyrzec trzy razy: „nie moja! nie moja! nie moja!”

21.) Stołu nie omiatać miotłą, gdyż to może przynieść śmierć jednej z osób.

22.) Gdy o kimś rozchodzi się fałszywa pogłoska, że umarł, ten długo będzie żył.

23.) Gdy się kogoś mówiącego przez sen ujmie za najmniejszy palec, wygada wszystko, co od niego chcą wywabić, ale roku nie wyżyje.

24.) Kto rano ubrał suknię przypadkiem na lewą stronę, upije się w ciągu dnia.

25.) W sobotę wieczór kobiety nie powinny szyć, gdyż umarli przychodzą i każą sobie naprawić swe szaty.

26.) Fałszywa przysięga spowoduje śmierć jeszcze w tym samym roku.

27.) Kto w obliczu świecącego księżyca wodę puszcza (oddaje mocz), staje się lunatykiem.

28.) Kobiety nie powinny skosztować z kielicha hawdali (ceremonia pożegnania szabatu), bo inaczej broda im wyrośnie.

29.) Kto sypia na pierzach od kur, będzie miał ciężkie konanie.

30.) Pieniądze pochodzące z spadku, od złego człowieka, wygrane na loterii, w ogóle lekko zarobione nie przynoszą szczęścia.

Medycyna ludowa:

1.) Siedząc w tyle jakiego człowieka, nie należy ani jeść, ani śmiać się, gdyż tem pozbawić go można zdrowia.

2.) Gdy panuje jakaś choroba nagminna, pisze się na bramach domów: Tu już panowała cholera, tyfus itp., a dotycząca choroba nie będzie miała wstępu.

3.) Ciężko chorym przynoszą stare kobiety lekarstwo z „gaueden” (raj), tj. chodzą na cmentarz, kładą ją pod poduszkę chorego.

4.) Na ból oczu przykłada się do ócz gotowane białko.

5.) Gdy czujesz kłucie w boku, kłuj nożem lekko zbolałe miejsce.

6.) Na ból zębów, dobrze palić jakby cygaro zwój papieru napełniony makiem, albo zjeść jabłko pieczone przy ogniu na kocu „hosza-ny” (siódmy dzień żydowskiego święta Sukkot [21 dzień miesiąca Tiszri], podczas którego procesja chodzi siedem razy wokół synagogi, po czym uderza gałązkami o ziemię).

7.) Na zatrzymanie moczu należy pić wodę, w której gotowano owies, łupinę z jaja i pietruszkę.

8.) Gdy kobieta podczas puszczania wody (oddawania moczu) czuje palenie w macicy, niech urynuje na starą miotłę i tę porzuci daleko.

9.) Na krosty w kącikach ust, dobrze posmarować śliną, którą się rozcierało między dwoma garnkami, albo pociera się krosty warkoczem dziewczyny, albo obciera się usta siedem razy krańcem koszuli.

10.) Żeby zatamować krew cieknącą z nosa, należy do karku przyłożyć klucz.

11.) Na ból serca, przykłada się do pępka pół centa.

12.) Bladaczki dostaje się, gdy się nogą podepce wesz.

13.) Chory na febrę niech pije mocz, zmieszany z kwaśną wodą.

14.) Chory na febrę niech plunie na cudzą klamkę trzy razy; wtenczas choroba się przeniesie do tamtego domu.

15.) Na febrę jest także dobrym środkiem tabaka pita w wódce.

16.) Chory nim go choroba zwykła napadać, niech odejdzie z domu i napisze na drzwiach: N. N. nie ma w domu.

17.) Czary miłosne: Spalić obręcz, a popiół posypać dookoła ukochanej osoby, gdy ta stoi albo siedzi, a pozyska się jej wzajemność.

18.) Albo nosi się przez dziewięć dni kawałek cukru pod pachą, który się potem podaje ukochanej osobie w napoju, albo jadle.

19.) Choremu na padaczkę wcisnąć do zaciśniętej pięści jakiś przedmiot za stali, np. nóż.

Pielęgnowanie dzieci:

1.) Dziecku, nie mogącemu w nocy sypiać, kładzie się pod poduszkę niewyprany motek (kłębek) lnu.

2.) Na zatrzymanie moczu u dzieci, dobrze przyłożyć do członka delikatną wewnętrzną błonę od cebuli.

3.) Przeciw konwulsjom u dzieci, wywraca się nad dziecięciem niecki i rzuca o nie garnek, aż się roztłucze.

4.) Albo, ująć dziecko za głowę, i uderzyć kilkakrotnie nóżkami o drzwi.

5.) Jako środek przeciwko powrotowi choroby, służy nieużywany kluczyk, zawieszony na szyi dziecka.

6.) Gdy dziecko upada na ziemię, należy polać wodę na ziemię na miejsce, które dziecko dotknęło, a ból ustanie.

7.) Dziecku, które nocą w łóżku mocz puszcza, dać do spożycia jajo zgotowane w wapnie gaszonym.

8.) Jeżeli po pierwszym porodzie, matka chce mieć chłopca, należy  tzw. „łożysko” rzucić na pożarcie psu, jeżeli dziewczynę, to suce. (Skuteczny ale bezbożny środek, tłumaczyła mi stara Żydówka, którą wybadałem o tę sprawę, gdyż według zwyczaju żydowskiego, nie wolno tak zbezczeszczać części ciała ludzkiego; owszem „łożysko” należy starannie na okopisku [ludowe określenie cmentarza żydowskiego] zakopać).

9.) Kobiety bezpłodne, ilekroć kąpią się w „mikweh” (żydowska rytualna kąpiel, także nazwa łaźni religijnej), niech się dziewięć razy zanurzą, a będą miały dzieci.

10.) Albo, starają się też kąpać razem z panną młodą, gdy ta przed nocą ślubną odbywa przepisaną rytuałem kąpiel.

11.)   Niektóre bezpłodne kobiety kładą swe koszule, zbroczone krwią miesięczną, na rozstajne drogi.

12.) Gdy ciężarna kobieta stąpa po rąbanym drzewie, dziecko dostaje rozpłatanej wargi.

13.) Inny środek: kobieta winna w dziewiątym miesiącu zachować ten sam obrządek wstrzemięźliwości, i brać taką samą ilość rytualnych kąpieli, jak gdyby miała miesiączkę.

14.) Kobiety, jako też niezamężne panny, wzbraniają się łatać odzież pożartą przez myszy, boby później nie miały mleka dostatkiem dla karmienia dzieci.

15.) W pokoju położnej zawiesza się miotłę i siekierę w kominie.

16.) Wstawszy z łóżka matka, ciągle nosi przy sobie przez cztery tygodnie nóż.

Dodatkowe:

1.) Gdy się czyjeś odpadki obsypie żarzącymi węglami i zarzewiem, dotycząca osoba dostanie trądu.

2.) Kto rano widzi, jak gwiazda znika (zachodzi), ten roku nie wyżyje.

3.) Chorzy na padaczkę, niech puszczą mocz na marchew.

4.) Pierwszą koszulkę szyje się dziewczynce przez siedem dni, żeby ją okraszały „siedmiokrotne powaby”.