(Nie) idealny średniowieczny rycerz

Przez legendy arturiańskie rycerz powszechnie kojarzony jest z walecznością, siłą, dumą, honorem oraz odwagą. Już w szkole podstawowej poznajemy  dzielnego Zbyszka z Bogdańca, który „dziecięciem będąc, ścisnął gałąź tak mocno, że aż soki trysnęły z rośliny”1. Ten wyidealizowany obraz średniowiecznego rycerstwa upada jednak przy bliższym zapoznaniu się ze źródłami pisanymi, które ukazują rycerzy w zupełnie innym świetle…

Rycerz Albrechta Dürera

Dowodzi tego pismo wydane w 1020 r. przez biskupa Fulberta z Chatres, które zawiera spis obowiązków rycerskich, a także zakaz krzywdzenia i działania na szkodę swojego seniora2. Potwierdza to fakt, iż rycerze wyrządzali liczne szkody ludziom, od których byli zależni. Być może wiąże się to z zamiłowaniem rycerzy do nieustannego poszukiwania wojen lub mniejszych utarczek a także z uzależnieniem potwierdzania swojej dumy.

Inną plamą na honorze rycerskim jest kochliwość średniowiecznych wojowników. Oczywistą rzeczą jest, iż pierwszą sprawą, jaką rycerz miał dokonać po prawnym pasowaniu było zawarcie aranżowanego małżeństwa, co przejawiało się szybkim skonsumowaniem związku. Problem polegał na tym, iż rycerz zazwyczaj nie wzdychał do ukochanej na odległość. Cudzołóstwo było surowo karane przez średniowieczne społeczności (szczególnie jeżeli zdradzała kobieta), jednak trzeba pamiętać, iż flirt był w modzie. Ważną przesłanką jest także, iż zdrada nie plamiła honoru rycerza. Być może jest to związane z faktem, iż rycerz (zazwyczaj nie potrafiący czytać ani pisać) składał śluby bez pokrycia3.

Nie da się także ukryć, iż większość rycerzy była raczej z tych chciwych, napadających i gwałcących. Bardzo często także łupili chrześcijańskie kościoły oraz nie szanowali zatrzymanych zakładników. Około XII i XIII wieku powstaje Consuetudines Feudorum inaczej zwane Libri Feudorum4. Jest to zbiór longobardzkiego prawa lennego, zawierający przykłady występków, jakich dopuszczali się rycerze. Do licznych przykładów zalicza się między innymi opuszczenie seniora podczas bitwy, czynne znieważenie go, stosunek z żoną lub nałożnicą seniora, pohańbienie jego córki, wnuczki, narzeczonej syna lub jego siostry oraz zdrada tajemnic5.

Mitologizowanie postaci rycerzy nabrało wartości dopiero od czasów nowożytnych. To wtedy powstawały liczne poematy, legendy oraz pieśni wychwalające niezłomność rycerzy, które nie miały zbyt wiele wspólnego z rzeczywistym wizerunkiem średniowiecznych wojowników.

1. H. Sienkiewicz, „Krzyżacy”, Warszawa 1988, t. I, s. 99. [↩]
2. M. Ossowska, „ Rycerz w średniowieczu” [w:] „Ethos rycerski i jego odmiany”, Warszawa 1973, s. 24. [↩]
3. S. Markowski, „Edukacja rycerska w średniowieczu. Część I” [w:] Zeszyty Naukowe WSOWL, 2012, s. 47. [↩]
4. A. Backer, „Rycerstwo średniowiecznej Europy”, Warszawa 2004, s. 51. [↩]
5. http://mistrzowskagrupa.blogspot.com/2008/11/rycerz-bohater-czy-awanturnik.html [dostęp online: 25/05/2015] [↩]