„Goci. Rzeczywistość i legenda” - J. Strzelczyk - recenzja

Wznowienia książek wzbudzają wyjątkową ciekawość i zainteresowanie. Kiedy wznawiany jest tzw. klasyk, uczucia te są jeszcze bardziej wyraźne. Słowa te najprawdopodobniej nie będą obce prawdziwemu czytelnikowi. Po ponad 30 latach, nakładem Wydawnictwa Poznańskiego, wznowiona została jedna z najlepszych prac poznańskiego mediewisty, Jerzego Strzelczyka.

Mowa o książce Goci. Rzeczywistość i legenda, która w 1984 roku była pierwszą monografią w języku polskim o zamierzeniach ujęcia dziejów jednego z najbardziej rozpoznawalnych plemion pochodzenia germańskiego, pierwotnie wydaną w Państwowym Instytucie Wydawniczym w słynnej Ceramowskiej serii. „Goci„ Strzelczyka okazali się być prawdziwym strzałem w dziesiątkę, jeśli chodzi o polski rynek wydawniczy lat 80. zeszłego stulecia. Praca napisana w przystępny sposób, charakteryzująca się walorami natury merytorycznej i poznawczej, sprawiała wrażenie najlepszej monografii o plemieniu barbarzyńskim, jaka ukazała się w Polsce i zapoczątkowała serie kolejnych monografii pióra Jerzego Strzelczyka, których bohaterami były szczepy barbarzyńskie. Nie tylko w kraju spotkali się ”Goci” z wyjątkowo pozytywnym odbiorem. Również zagranicą cieszyli się popularnością. Trzeba przy tej okazji zaznaczyć, że był to czas, kiedy w Austrii kilka lat wcześniej oraz na bieżąco wzbogacał wiedzę na temat Gotów, wybitny mediewista Herwig Wolfram. Opublikował on szczególnie ważną pracę pt. Geschichte der Goten. Von den Anfängen bis zur Mitte des sechsten Jahrhunderts. Entwurf einer historischen Ethnographie (1979), która, nie przesadzając w doborze słów, zrewolucjonizowała wiedzę na temat dziejów plemion gockich oraz schyłku antyku i najwcześniejszego średniowiecza w kontekście plemion barbarzyńskich, miała jednocześnie poważny wpływ na autorów z innych krajów, ale też i z Polski. Mimo tego, propozycja Strzelczyka polegająca na ujęciu monograficznym historii Gotów, jak już wspomniano, na długo zbudowała pogląd w naszym kraju na temat funkcjonowania tego plemienia na przestrzeni dziejów. Książka poznańskiego mediewisty stała się podstawową, wręcz wyjściową pozycją, dla wszystkich tych czytelników, którzy interesowali się nie tylko Gotami, co w ogóle plemionami barbarzyńskimi i okresem wielkiej wędrówki ludów.

Mimo ponad 30 lat, jakie minęły od dnia premiery książki, jej układ i podział zupełnie się nie zmieniły. Jedynym tylko dodatkiem jest rzetelne uzupełnienie bibliograficzne jakiego dokonał autor w charakterystyczny dla siebie sposób, a więc w formie pewnego rodzaju eseju. Owo uzupełnienie literatury podzielone zostało na bibliografię zagraniczną i rodzimą, a także na poszczególne hasła, w tym i odpowiednią problematykę wokół Gotów, jaka uchwytna była w lekturze ich dziejów nakreślonych w źródłach historycznych oraz w historiografii. Mankamentem jest tylko wybiórcze potraktowanie literatury zagranicznej o tematyce gockiej, za to literatura polska jest opracowana doskonale. Usprawiedliwieniem, o czym zresztą wspomina sam autor, jest sytuacja, jaka od wielu już lat ma miejsce w kręgach akademickich i w instytucjach naukowych, że z roku na rok publikacji, których tematem są Goci, pojawia się coraz większa liczba. Stąd też nie zobaczymy R. Collinsa, W. Giese czy choćby W.A. Goffarta.

Książka dzieli się na trzy części główne, występuje w niej dwanaście rozdziałów, ponadto aneks. Z całą pewnością pracę Strzelczyka uznać należy za monumentalną. Dowodem na te słowa jest fakt, że autor porusza się głównie aż w dwóch epokach historycznych, a więc w antyku, gdzie mieli korzenie Goci, a także w średniowieczu, w którym odnotowano funkcjonowanie tego szczepu, a także w źródłach pisanych, gdzie często odnoszono się do niego. Dodając do tego nowożytne fakty historyczne, z których dowiedzieć się możemy, że i w tej epoce notowano Gotów, uznać należy, iż treść książki opiera się w zasadzie na trzech epokach. Ponadto Autor oparł swą metodę badawczą plemienia na kilku dziedzinach nauki. Przede wszystkim jest to historia oraz źródłoznawstwo, które jest podstawą prowadzenia badań w takiej tematyce. W pracy uchwycone też zostały dane archeologiczne dotyczące dziejów materialnych Gotów. Co prawda łatwe identyfikowanie plemienia z kulturami archeologicznymi wielbarską i czerniachowską jest na dzień dzisiejszy już coraz rzadziej propagowane, warto jednak docenić pracę badawczą historyka, jako próba zrozumienia problemu przez ten pryzmat naukowy. W książce zauważyć też możemy incydentalnie pojawiające się dziedziny, takie jak antropologia kultury, etnologia, językowznawstwo, czy geografia historyczna.

Strzelczyk w głównej mierze oparł rekonstrukcję dziejów Gotów na napisanej w połowie VI w. pracy Jordanesa pt. Getica. Abstrahując od sytuacji, iż źródło to w niektórych miejscach pozostawia wiele do życzenia, jest to jednocześnie jedyna narracja o Gotach. Ważnym aspektem pracy jest aneks, w którego skład wchodzą wypisy źródłowe tematycznie oscylujące wokół zagadnienia gockiego. Szczególnie wart podkreślenia jest ostatni, dwunasty rozdział książki, w którym Strzelczyk podjął się legendarnego ujęcia dziejów gockich. Jak się okazuje, był to poważny procent, który rzutował na ogólną historię, a także tradycję i pamięć o Gotach, również wśród nie-Gotów. Pracę kończy spis bibliograficzny (stary i nowy), przypisy, spis ilustracji oraz indeksy. Całość to 584 strony, ujęte w twardą oprawę, z odświeżoną szatą graficzną, które powoduje wrażenie schludności i klarowności. W tej wersji nie uświadczymy kolorowej wkładki ze zdjęciami, jak to miało miejsce w 1984 roku.

Na stronie 554, gdzie Autor podjął się stworzenia odświeżonej listy bibliograficznej, odnosi się również do decyzji na wydanie po raz kolejny tej samej książki po ponad 30 latach od premiery. Padają tam takie oto słowa: „Niech więc książka pozostanie w postaci niezmienionej, także jako świadectwo stanu mojej wiedzy z początku lat osiemdziesiątych...„. Dalej pokłada nadzieje we wnikliwą uwagę czytelnika i chęci zapoznania się z dziejami gockimi w szerszym ujęciu i tutaj rozpoczyna swoją ”wyliczankę” najnowszych prac z zagadnienia gockiego. Zabieg ten i słowa wydają się być uczciwe, ale jednak nie da się przejść obojętnie obok niejednego pytania, co np. z bardziej rozwijającą się, szczególnie ostatnimi czasy, archeologią, która również stara się badać wątek gocki? Literatura dotycząca tej dziedziny i problematyka gocka została potraktowana po macoszemu przez Strzelczyka. Podobnie rzecz się ma z dziedzinami historycznymi. Wybitny mediewista z Poznania musi się liczyć ze zmianą kursu, jaką obiera nauka w kontekście zagadnień związanych z Gotami. Zmiany te nadchodzą wielkimi krokami, a niektóre poważnie już naruszyły dotąd lansowane tezy, również i w tej publikacji. Czytając książkę, należy mieć baczenie na ten właśnie stan rzeczy.

Plusy i minusy:

Na plus:

+ miła niespodzianka Wydawnictwa Poznańskiego, że zdecydowało się wznowić pracę J. Strzelczyka

+ wartość merytoryczna i poznawcza

+ erudycja i styl Autora

+ baza bibliograficzna (stara i nowa)

+ aneks

+ schludne wydanie

Na minus:

- część archeologiczna mocno nadgryziona zębem czasu

- nie ma uwzględnionych niektórych, ale ważnych czołowych (dziś) badaczy i ich prac w nowym spisie literatury

Autor: Jerzy Strzelczyk

Tytuł: Goci. Rzeczywistość i legenda

Wydawca: Wydawnictwo Poznańskie

Data wydania: 2015

ISBN: 978-83-7976-277-4

Liczba stron: 584

Oprawa: twarda

Cena: ok. 60 zł

Ocena recenzenta: 8/10