Imperium Osmańskie w czasach sułtanki Kösem

Sułtanat kobiet, rozpoczęty przez sułtankę Hürrem, swój szczyt osiągnął za czasów sułtanki Kösem. Ta ambitna kobieta przez ponad 40 lat dzierżyła władzę w Imperium Osmańskim. Mimo iż jej rządy były czasem chaosu i destabilizacji finansów państwa, cieszyła się ona szacunkiem poddanych ze względu na swoją działalność charytatywną.

Imperium Osmańskie na przełomie XVI/XVII w.

Sułtanka Kösem / licencja CC BY-SA 4.0, źródło: cs.wikipedia.org

Po śmierci sułtana Sulejmana, Imperium Osmańskie przeżywało swój kryzys. Następcom wybitnego władcy nie udało się utrzymać zdobytych przez niego zdobyczy terytorialnych. Imperium Osmańskie pomału stawało się kolosem na glinianych nogach. Nadmierna ekspansja doprowadziła do fatalnej sytuacji finansowej państwa. Dodatkowym problemem byli janczarzy, którzy coraz bardziej zaniedbywali zasady, które leżały u podstaw ich korpusu. Po śmierci sułtana Mehmeda III w 1603 r. władzę objął jego syn Ahmed I (1603-1617). Podczas panowania tego słabego i chorowitego władcy nastąpił dalszy rozkład władzy z powodu licznych buntów. Wśród nich należy wymienić powstanie księcia Druzów (w Libanie) Fahreddina. Kolejnym poważnym problemem z jakim musiał zmierzyć się sułtan było powstanie Celali (1603-1606), które ostatecznie zostało stłumione. Właśnie z osobą tego władcy jest związana postać Anastazji, późniejszej sułtanki Kösem. Urodziła się ona około 1589 r. na jednej z wysp greckich. W wieku 15 lat została kupiona i wysłana do haremu sułtana Ahmeda. Bardzo szybko osiągnęła tam wysoką pozycję, co było związane z małym autorytetem panującej matki sułtana (Valide Sultan) sułtanki Handan. Prawdopodobnie to właśnie Kösem namówiła Ahmeda na to, aby oszczędził życie swojemu młodszemu bratu Mustafie. Zapewne chciała w ten sposób ocalić swoje dzieci, gdyż najstarszym synem Ahmeda był Osman - syn sułtanki Mahfiruze. Inne wersje podają, że wpływ na uratowanie księcia Mustafy miała matka sułtana Handan oraz słaby stan zdrowia sułtana, który na początku swojego panowania zachorował na ospę. Zasada senioratu wprowadzona przez Ahmeda I zapoczątkowała proces umieszczania książąt w złotych klatkach znajdujących się na terenie haremu. Książęta umieszczeni w tym luksusowym więzieniu obawiali się o swoje życie, co doprowadzało ich niejednokrotnie do choroby umysłowej. Prawdopodobnie po śmierci Handan (ok. 1605 r.) Kösem zyskała władzę w haremie. Urodziła sułtanowi dwanaścioro dzieci, z których Mehmed i Ibrahim zostali sułtanami.

Kösem w starym pałacu

Osman II

Po śmierci Ahmeda I w 1617 r. zgodnie z prowadzonym przez niego porządkiem władzę w państwie przejął jego brat Mustafa I Szalony (1592-1639). Kösem natomiast musiała przenieść się do starego pałacu, gdzie przebywały wszystkie sułtanki lub konkubiny, które straciły swoje wpływy. Bardzo szybko okazało się, że nowy władca jest nie zdolny do sprawowania władzy i mimo starań jego matki, sułtanki Halime, został odsunięty od władzy. Po nim władzę objął najstarszy syn Ahmeda I, Osman II Młody (1618-1622), który od samego początku dążył do przywrócenia świetności imperium.  Osman postanowił wyprawić się przeciwko Polsce. Miała być to kara za ingerowanie Rzeczypospolitej w sprawy mołdawskie oraz za napady kozackie na ziemie tureckie. Siły polskie zostały pokonane w bitwie pod Cecorą 1620 r. Szala zwycięstwa przesunęła się jednak na stronę Polską, bowiem dowodzone przez Jana Karola Chodkiewicza oddziały pokonały Osmanów w bitwie pod Chocimiem w 1621 r. Wracający z wojny młody sułtan postanowił zreformować korpus janczarów, którzy w tym czasie byli zdemoralizowani i niezdyscyplinowani. Kiedy tylko sułtan postanowił wyjechać na hadżdż do Mekki, janczarzy uznali to za nieprzyjazny gest. Uważali, że sułtan będzie próbował zebrać armię, aby ostatecznie pozbyć się janczarów. Matka Mustafy, Halime, przy pomocy Davuda Paszy i Kilindira doprowadzili do obalenia a następnie zamordowania młodego padyszacha. Nie wiadomo jaki wpływ na to miała Kösem. Prawdą jest, że Osman zabił jej syna Mehmeda jeszcze przed wyprawą na Polskę. Prawdopodobnie wspierała Halime w jej działaniach jednak nie jest oczywiste czy dążyła do jego śmierci. Jak podają teksty źródłowe Osman nienawidził swojej matki, Mahfiruze. Szanował natomiast Kösem, z która łączyły go przyjazne relacje.

Po śmierci Osmana, na krótki czas władzę objął Mustafa (1622-1623), która jednak była dla niego przekleństwem. Ostatecznie jednak postanowił zrzec siętronu na rzecz swojego bratanka Murada.

Kösem jako valide sultan. Szczyt władzy Kösem. Upadek sułtanki

Murad IV

Gdy Murad IV (1623-1640) objął władzę w państwie był nieletni. Oficjalną regentką, po raz pierwszy w historii Osmanów, została Kösem. Czasy jej rządów to nieustanny wpływ haremu, jego urzędników, eunuchów na sprawy państwowe. Był to czas destabilizacji sytuacji finansowej oraz klęsk na frontach wojennych. Jeszcze w 1622 r. Persja wznowiła działania wojenne zajmując Bagdad. Po osiągnięciu pełnoletności, Murad postanowił skupić władzę w swoich rękach, bowiem obawiał się buntów janczarów. Jego radykalne reformy na krótko przywróciły świetność państwa. Skonfiskował wielkie fortuny, zakazał picia wina, palenia tytoniu oraz włóczenia się nocą po ulicy. Dzięki sprawnej polityce zagranicznej doprowadził do odzyskania Bagdadu, Mosulu i wschodniej Anatolii. Za jego czasów stosunki z Rzeczpospolitą były zadrażnione, próbował zawrzeć nawet antypolską koalicję, która nigdy nie doszła do skutku. Na łożu śmierci zarządził egzekucję swojego brata Ibrahmia, której jednak nie wykonano w obawie przed chaosem jaki mógł wywołać upadek dynastii.  Po jego śmierci władzę objął chory psychicznie brat Ibrahim I (1640-1648). Po raz drugi Kösem odzyskała wpływ na to co działo się w państwie. Czasy panowania Ibrahima to okres olbrzymiego chaosu. On sam z powodu swojego okrucieństwa i wyuzdania seksualnego został znienawidzony przez naród. Tak samo Kösem, mimo swojej działalności dobroczynnej przestała być już kochana przez naród. Ostatecznie Ibrahim został obalony, a następnie zamordowany przez janczarów. Po jego śmierci władzę objął jego syn Mehmed IV (1648-1687). Kolejny raz Kösem została regentka tym razem w imieniu swojego wnuka. Jednak trudno jej było utrzymać pozycję, ponieważ matka Mehmeda, Turhan, chciała mieć wpływ na rządy w państwie. Ostatecznie jednak Kösem została uduszona w 1651 r. przez własną synową, kiedy ta dowiedziała się o jej planach obalenia Mehmeda IV. 

Serial Wspaniałe stulecie: Sułtanka Kösem

Historia sułtanki Kösem posłużyła, jako scenariusz niezwykle popularnego w Polsce tureckiego serialu Wspaniałe stulecie. Jej losy są kontynuacją poprzednich sezonów produkcji, które opowiadały o czasach panowania Sulejmana Wspaniałego i jego ulubienicy Hürrem.

Bibliografia:

1. Inalcik H., Imperium osmańskie. Epoka klasyczna 1300-1600, Kraków 1973.
2. Reychman J., Historia Turcji, Warszawa 1973.

Czytaj także:

• Roksolana (Hürrem). Słowiańska ulubienica sułtana Sulejmana Wspaniałego
• Sulejman Wspaniały. Zagroził chrześcijaństwu i był twórcą potęgi Imperium Osmańskiego
• 10 faktów o sułtance Kösem
• Kösem. Wielka miłość sułtana
• Mihrimah – słońce i księżyc sułtana Sulejmana
• Valide Sultan – najwybitniejsze sułtanki
• Władza w Imperium Osmańskim
• „Złota klatka” – narzędzie do produkcji szalonych sułtanów
• 10 ciekawostek o Muradzie IV

* * *

Podoba Ci się nasz artykuł? Zostań naszym fanem na Facebooku - to codzienna dawka historii na Twojej tablicy: