„Bitwy Wyklętych” – S. Nowak - recenzja

W 2016 r. wydawnictwo Fronda opublikowało książkę autorstwa Szymona Nowaka zatytułowaną Bitwy Wyklętych. Znajdziemy w niej barwny opis kilkunastu stoczonych bitew i przeprowadzonych operacji wojskowych w ramach tzw. drugiej konspiracji.

Książka składa się ze wstępu, piętnastu rozdziałów, zakończenia oraz bibliografii. W ramach piętnastu rozdziałów opisane są największe, najważniejsze lub też najciekawsze starcia Żołnierzy Wyklętych z oddziałami komunistycznymi i wojskami sowieckimi. Można by się spodziewać, że opisane będą tylko zwycięskie zmagania, a tymczasem autor podejmuje się również opisu nieudanych operacji, przegranych starć i kontrowersyjnych zdarzeń.

Opowieść o bitwach wyklętych rozpoczęto od opisu straszliwej przegranej pod Surkontami – 21 sierpnia 1944 r. W walce tej zginął legendarny Maciej Kalenkiewicz „Kotwicz„. Myślę, że zarówno ta postać, jak i miejsce (utracone Kresy) stanowią pewien symboliczny początek epopei Żołnierzy Wyklętych. Postać Kotwicza uosabia tragiczne losy polskiego żołnierza w czasie II wojny światowej. Uczestnik kampanii wrześniowej został członkiem pierwszego dużego polskiego oddziału partyzanckiego – majora Hubala. Do dzisiaj pamiętam scenę z filmu o nim, kiedy Henryk Dobrzański, nawiązując do technicznego wykształcenia Kalenkiewicza, stwierdził: ”Ty się jednak naprawdę marnujesz w tych lasach”1. A może było to mrugnięcie okiem do tych, którzy znali prawdziwą historię dzielnego Kotwicza? Po przedarciu się na Zachód został jednym z prekursorów cichociemnych. Zrzucony do kraju jako jeden z nich włączył się w walkę z niemieckim, a następnie radzieckim, okupantem, aby w beznadziejnej walce o Kresy i o pełną wolność „zmarnować się” w lasach…

W kolejnych rozdziałach Szymon Nowak przybliża nam przebieg kilkunastu bitew i akcji, mających na celu opanowanie więzień i oswobodzenie uwięzionych kolegów, oraz innych operacji z lat 1945-1946. Autor nie bał się również poruszyć tak drażliwych tematów, jak postać i działalność Romualda Rajsa „Burego”.

Oprócz plastycznych, fabularnych, aczkolwiek oddających autentyczne wydarzenia, opisów w książce tej znajdziemy informacje o głównych bohaterach wydarzeń – o ich życiu sprzed i w czasie wojny, jak również ich dalsze dzieje, zazwyczaj tragiczne.

Tak jak pierwsza opisywana bitwa, również zakończenie jest symbolicznym zamknięciem pewnej epoki. Krótki opis zabicia ostatniego z Wyklętych, Józefa Franczaka „Lalka”, kończy tragiczne losy niezłomnych żołnierzy Rzeczypospolitej.

Porządne dzieło – zarówno dla tych, którzy interesują się od lat zagadnieniem podziemia niepodległościowego, jak i dla tych, którzy dopiero ten element naszych dziejów chcą poznać. Dla tych drugich to wręcz pozycja obowiązkowa!

Trudno znaleźć słabą stronę tej publikacji. Przy przyjętej przez autora formule – opisie historii à la Wołoszański (co jest zdecydowaną pochwałą, a nie krytyką) – można tylko stwierdzić, że z tej próby literackiej pan Szymon Nowak wyszedł w pełni zwycięsko. Jedyną słabą stroną, jaką mogę wskazać, ale podkreślam, że to już zdecydowanie podchodzi pod krytykanctwo, jest tytuł. Osoba, która nie ma możliwości zapoznania się z zawartością książki przed jej zakupem i lekturą może odnieść wrażenie, że będzie miała do czynienia z leksykonem zawierającym opis lub wykaz bitew i potyczek stoczonych przez żołnierzy podziemia antykomunistycznego. Tego właśnie się spodziewałem sięgając po Bitwy Wyklętych – ale nie rozczarowałem się, znajdując zupełnie inną treść. Wręcz przeciwnie – książka czyta się sama – i to wszędzie: przy posiłku, w podróży czy też w czasie usypiania syna…

Długo by wyliczać mocne strony tej publikacji (najważniejsze wymieniam poniżej). Myślę, że książka ta powinna się znaleźć w bibliotece każdej osoby zainteresowanej dziejami Żołnierzy Wyklętych i szerzej – najnowszą historią Polski. Niezmiernie ciekawa i pouczająca lektura. Panie Szymonie – czekamy na kolejne publikacje!

Plus/minus:

Na plus:

+ wartko i z wielu płaszczyzn opisane zostały zmagania Żołnierzy Wyklętych;

+ autor korzystał przy pisaniu swojej publikacji z różnorodnych źródeł – relacji uczestników walk z obu stron, świadków zajść, oficjalnych dokumentów komunistycznych i in.;

+ dużo dobrych, ciekawych zdjęć (niektóre nie były dotychczas publikowane);

+ czytelne, dobrze przygotowane mapy;

+ brak typowego (niestety) dla większości publikacji dotyczących Żołnierzy Wyklętych języka i porównań wobec strony komunistycznej, które – trzeba to podkreślić – przypominają te, jakim w latach 40. i 50. pisano o podziemiu niepodległościowym… To duży plus – opisywana jest historia, a nie prywatne odniesienia autora do przedstawianych wydarzeń. Oczywiście wiadomym jest, że grają emocje – ale albo pisze się dzieło historyczne, albo subiektywne odczucia autora.

Na minus:

- brak

Tytuł: Bitwy Wyklętych

Autor: Szymon Nowak

Wydawca: Fronda

Rok wydania: 2016

ISBN: 978-83-8079-034-6

Liczba stron: 520

Okładka: miękka

Cena: 44,90 zł

Ocena recenzenta: 9,5/10

^{Redakcja merytoryczna: Malwina Lange}

^{Korekta językowa: Wiktoria Wojtczak}

1. Hubal, B. Poręba, Polska 1973 [online: https://www.youtube.com/watch?v=g5Enua4F8tY, dostęp 10 grudnia 2016 r.]. [↩]