„Lekarze Hitlera. Zbrodnicza medycyna” – M. Moros Peña – recenzja

Eksperymenty pseudomedyczne i zbrodnicza eugenika to filary postrzegania nauki III Rzeszy. Powszechnie kojarzonymi z tymi praktykami miejscami były obozy koncentracyjne, a także zakłady psychiatryczne. Któż nie słyszał sloganu o „życiu nie wartym życia”? Jednak działania niemieckich naukowców zostały swego czasu oderwane od ogólnoświatowego trendu eugenicznego, któremu od XIX w. hołdowało wielu wybitnych badaczy.

Manuel Moros Peña, który wcześniej zasłynął książką Historia natural del canibalismo, w swojej następnej pracy sięga do tematu wydawałoby się omówionego i przeciągniętego w literaturze w tę i we w tę. Jednak jako pierwszy wychodzi poza schemat lat 1933-1945 i ukazuje eugenikę od jej zarania.

Może się wydawać, że eugenika związana jest tylko i wyłącznie z III Rzeszą. Jednak zagłębienie się w historię medycyny i biologii doprowadza nas do odkrycia, że ojcem tego kierunku nauki jest kuzyn Karola Darwina Francis Galton. W swojej pracy Hereditary genius w 1869 r. przedstawił przekonanie, że zdolności intelektualne oraz ograniczenia umysłowe są dziedziczne i nie podlegają zmianom. W skrócie można powiedzieć, że jeśli nie miało się inteligentnych przodków, to nie ma co się łudzić, że sami błyśniemy geniuszem. Sam Galton nie ograniczał się tylko do teoretycznych rozważań, ale postulował posunięcia praktyczne. Zaliczał do nich m.in. zniechęcanie lub uniemożliwianie prokreacji osobom o słabszych możliwościach intelektualnych, w tym ograniczeniach umysłowych. Brzmi to troszkę jak zapis dokumentu opracowanego na Tiergartenstrasse 4 w Berlinie w latach 30. ubiegłego stulecia.

Eugenika nie była również obca „ostoi demokracji”, czyli Stanom Zjednoczonym Ameryki Północnej. Miała się także bardzo dobrze w Niemczech już od czasów Żelaznego Kanclerza – Ottona von Bismarcka, a także Republice Weimarskiej. W każdym z tych miejsc działania eugeniczne miały służyć powszechnemu zdrowiu narodu i utrzymywaniu go w doskonałej kondycji.

Choć praca Peñy jest pod wieloma względami, dotyczącymi dziejów eugeniki, dość odkrywcza w kontekście omawiania zbrodni III Rzeszy, to jednak odrobinę rozczarowuje w swoim clou. W bibliografii próżno znaleźć powszechnie znane opracowania dotyczące eksperymentów pseudomedycznych prowadzonych w niemieckich nazistowskich obozach koncentracyjnych czy też przeprowadzania Aktion T4. Można wspomnieć, że wiedzę o KL Buchenwald autor czerpie między innymi z pracy Flinta Witlocka Bestie z Buchenwaldu, która nie jest zbyt dobrym źródłem. Brak natomiast odniesienia między innymi do pracy Ernsta Klee Auschwitz. Medycyna III Rzeszy i jej ofiary czy Hermanna Langbeina Ludzie w Auschwitz.

Pomimo tych niedoskonałości po książkę warto sięgnąć, aby poszerzyć swój pogląd na medycynę III Rzeszy i umiejscowić ją w szerszym kontekście czasów. Smutno również wygląda na tym tle norymberski proces drugiego stopnia znany jako sprawa lekarzy. Wszak alianci (zarówno zachodni, jak i ZSRS) mieli na swoim sumieniu podobne działania i teorie lecz być może (jeśli chodzi o Zachód) na mniejszą skalę, nie wspominając już o wykorzystaniu dorobku nazistowskich naukowców do własnych celów.

Plus minus:

Na plus:

+ szersze spojrzenie na eugeniką

+ podanie źródeł zwulgaryzowanej niemieckiej teorii ras

Na minus:

- dość skąpy wybór źródeł

- brak odniesienia do podstawowych opracowań dotyczących eksperymentów przeprowadzanych w obozach koncentracyjnych

Tytuł: Lekarze Hitlera. Zbrodnicza medycyna

Autor: Maneul Moros Peña

Wydawca: RM

Rok wydania: 2016

ISBN: 978-83-7773-459-9

Liczba stron: 392

Okładka: miękka

Cena: 39,99 zł

Ocena recenzenta: 6/10

^{Redakcja merytoryczna: Adrianna Szczepaniak}

^{Korekta: Łukasz Konopko}