„Mazowsze i Podlasie w ogniu 1944–1956. Powiat Ostrów Mazowiecka w pierwszej dekadzie rządów komunistycznych” – pod red. K. Krajewskiego – recenzja

Praca Powiat Ostrów Mazowiecka w pierwszej dekadzie rządów komunistycznych to już szósty tom większej serii zatytułowanej Mazowsze i Podlasie w ogniu 1944–1956. We wszystkich wydanych dotychczas książkach tego cyklu autorzy podjęli ogromną pracę, aby zbadać i zaprezentować szerszemu gronu odbiorców walkę Żołnierzy Wyklętych na terenie Mazowsza i Podlasia. Podobnie jest w przypadku omawianej publikacji, ale tym razem historycy postanowili zająć się tylko i wyłącznie powiatem Ostrów Mazowiecka.

Autorami tekstów zamieszczonych w publikacji IPN są znani i cenieni historycy: Kazimierz Krajewski, Tomasz Łabuszewski, Mariusz Bechta, Waldemar Brenda i Krzysztof Kacprzak.

Postacie K. Krajewskiego i T. Łabuszewskiego przedstawiałem niedawno przy okazji recenzji publikacji IPN Wyklęci 1944–19631. Mariusz Bechta jest historykiem, wydawcą, doktorem nauk humanistycznych w zakresie historii, pracownikiem naukowym OBEP IPN w Warszawie. Zajmuje się historią polityczną Polski w XX w. ze szczególnym uwzględnieniem obszaru Podlasia. Jest autorem lub redaktorem prac: Narodowe Siły Zbrojne na Podlasiu t. 1–3 (1997, 1998 i 2003), Rewolucja, mit, bandytyzm. Komuniści na Podlasiu w latach 1939–1944 (2000), W matni. Z dziejów podziemia niepodległościowego na Podlasiu w latach 1939–1956 (2008), Między Bolszewią a Niemcami. Konspiracja polityczna i wojskowa Polskiego Obozu Narodowego na Podlasiu w latach 1939–1952 (2008 i 2009) oraz Pogrom czy odwet? Akcja zbrojna Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” w Parczewie 5 lutego 1946 r. (2014). Waldemar Brenda jest historykiem, doktorem nauk humanistycznych i Naczelnikiem Delegatury IPN w Olsztynie, autorem wielu publikacji naukowych i popularnonaukowych opisujących dzieje powojennego podziemia niepodległościowego w Polsce północno-wschodniej. Był dyrektorem Muzeum Ziemi Piskiej w Piszu, a od 2001 r. jest redaktorem rocznika „Znad Pisy”. Krzysztof Kacprzak to historyk, doktor nauk humanistycznych, regionalista i członek Zarządu Towarzystwa Miłośników Ziemi Ciechanowskiej. Jest autorem pracy Podziemie zbrojne na Mazowszu Północnym w walce z systemem komunistycznym 1945–1952 (2011).

W recenzowanej książce znalazło się pięć esejów omawiających walkę żołnierzy drugiej konspiracji i przeciwdziałanie komunistycznych struktur UB, MO i KBW. W pierwszej odsłonie pracy Kazimierz Krajewski przedstawił zagadnienia dotyczące podziemia niepodległościowego działającego na tym konkretnym obszarze. Ramy czasowe omawiane przez autora to lata 1944–1952 i dlatego w pierwszych rozdziałach można zapoznać się ze specyfiką terenu, strukturą i działalnością AK pod koniec okupacji niemieckiej oraz akcją „Burza„ zorganizowaną na obszarze powiatu. W dalszej części tekstu zaprezentował struktury poakowskie (AKO i WiN) działające już po tzw. ”wyzwoleniu” oraz zręby podziemia wojskowego struktur narodowych (NSZ, NZW) w rejonie Ostrowi Mazowieckiej. Nie mniej interesujące są kolejne rozdziały opowiadające m.in. o amnestii 1947 r. oraz ostatnich leśnych z Puszczy Białej. Znakomitym uzupełnieniem materiału K. Krajewskiego jest opracowane przez niego kalendarium akcji podziemia z terenu powiatu.

Autorzy dwóch następnych felietonów wyczerpująco zbadali temat Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Ostrowi Mazowieckiej. T. Łabuszewski przedstawił działania operacyjne PUBP, natomiast Mariusz Bechta zajął się wątkiem metod działania i ludzi tworzących struktury tamtejszej bezpieki. Według mnie to bardzo ciekawy temat – prześwietlenie życiorysów funkcjonariuszy UB i dróg ich kariery. Dopiero po tej lekturze można uzmysłowić sobie, jacy ludzie tworzyli służby specjalne i policję polityczną w komunistycznej Polsce. W kolejnych odsłonach publikacji Waldemar Brenda przedstawił wątek Polskiej Partii Robotniczej i stosunków politycznych na terenie powiatu, a Krzysztof Kacprzak postarał się precyzyjnie obliczyć i przedstawić straty osobowe powiatu Ostrów Mazowiecka. Na koniec w aneksach K. Krajewski opracował najciekawsze dokumenty dotyczące prezentowanego zagadnienia, podzielone tematycznie na trzy bloki: 1) AK–AKO–WiN, 2) NSZ–NZW i 3) UB, MO, KBW. Książkę zamykają niezbędne w pracy historycznej bibliografia, wykaz skrótów oraz indeks nazwisk, a mocną zaletą tej pracy są liczne i wyczerpujące przypisy.

Muszę przyznać, że recenzowana publikacja jest nowatorską pracą (jeśli chodzi o opisywany obszar), wyczerpującą poruszany wątek historyczny. Warto podkreślić, iż ma charakter typowo naukowy, a ze względu na objętość, używany język i poruszane wątki może być dla niektórych dość ciężka w odbiorze. Pomimo tego ja ze swej strony gorąco polecam i zachęcam do jej przeczytania. To naprawdę kawałek świetnie wykonanej pracy badawczej i naukowej. Podziękowania należy kierować zarówno do autorów publikacji, jak i wydawnictwa. Trzeba również wspomnieć o znakomitym i trwałym wydaniu woluminu – śnieżnobiałe kartki zostały zszyte i oprawione w twardą okładkę, a tekst został uzupełniony archiwalnymi fotografiami zamieszczonymi na 32-stronicowej wkładce ilustracyjnej. Zdjęcia przedstawiają bohaterów książki, zarówno tych z podziemia niepodległościowego, jak i ze strony przeciwnej – funkcjonariuszy i żołnierzy UB, MO i KBW. Nie mam żadnych zastrzeżeń do pracy redakcyjnej i korekty, ponieważ w książce nie znalazłem błędów.

Jednym słowem – polecam, z zastrzeżeniem, iż jest to praca naukowa, ale dla mnie osobiście stanowi to wielki plus.

Plus minus:

Na plus:

+ temat książki i przedstawienie dwóch stron konfliktu

+ wąski zakres przedstawionego zagadnienia, jeśli chodzi o obszar

+ wartość merytoryczna pracy i naukowe podejście do tematu

+ autorzy i ich dotychczasowy dorobek

+ wydanie książki

Na minus:

- brak

Tytuł: Mazowsze i Podlasie w ogniu 1944–1956. Powiat Ostrów Mazowiecka w pierwszej dekadzie rządów komunistycznych. 

Autor: red. Kazimierz Krajewski

Wydawca: IPN

Rok wydania: 2016

ISBN: 978-83-8098-082-2

Liczba stron: 752 + 32 str. wkładki ze zdjęciami

Okładka: twarda

Cena: 48 zł

Ocena recenzenta: 8/10

^{Redakcja merytoryczna: Malwina Lange}

^{Korekta językowa: Aleksandra Czyż}

1. „Wyklęci 1944–1963. Żołnierze podziemia niepodległościowego w latach 1944–1963” – pod red. K. Krajewskiego i T. Łabuszewskiego – recenzja, „Historia.org.pl” z 17 kwietnia 2017 r., https://historia.org.pl/2017/04/17/wykleci-1944-1963-zolnierze-podziemia-niepodleglosciowego-w-latach-1944-1963-pod-red-k-krajewskiego-i-t-labuszewskiego-recenzja (dostęp 23 kwietnia 2017 r.). [↩]