„Żołnierze Wyklęci. Wspomnienia i relacje. Tom II” ­– M.A. Koprowski – recenzja

Tom drugi książki Żołnierze Wyklęci Marka Koprowskiego to kolejna odsłona literatury historycznej spisanej pod dyktando bezpośrednich świadków wydarzeń. Najmocniejszą stroną tej pracy jest właśnie jej olbrzymia wartość jako źródła historycznego. Autor wysłuchał relacji bohaterów, a spisane wspomnienia ujął w karby utworu literackiego. Mamy więc równocześnie bogate źródło wspomnieniowe i niesamowicie ważną książkę historyczną.

Autorem recenzowanej pozycji książkowej jest Marek A. Koprowski, polski pisarz, dziennikarz, historyk i podróżnik specjalizujący się w tematyce wschodniej i badaniu polskich losów na Kresach. Efektem jego wielokrotnych podróży po krajach byłego ZSRR są tysiące artykułów i ponad 20 książek. Jest autorem m.in. prac: Za Bajkałem, Przez stepy Kazachstanu, Wołynia dzień dzisiejszy, Inna Ukraina. Zakarpacie i Po obu stronach Uralu. Marek A. Koprowski jest również twórcą serii publikacji o Polakach na Zaolziu i na Wołyniu. Za serię Wołyń. Epopeja polskich losów 1939–2013 otrzymał w 2013 r. Nagrodę im. O. Haleckiego w kategorii „Najlepszej książki popularnonaukowej poświęconej historii Polski w XX wieku” w głosowaniu czytelników. Autor recenzowanej pozycji jest również laureatem nagrody Fundacji Polcul im. Jerzego Bonieckiego za działalność na rzecz utrzymania kultury polskiej na Wschodzie. W dorobku M. Koprowskiego znajduje się także kilkutomowa seria o Żołnierzach Wyklętych, jedną z części tej sagi jest właśnie niniejszy tom.

Recenzowana praca zawiera trzynaście relacji Żołnierzy Wyklętych należących do różnych struktur społecznego oporu wobec sowieckiej okupacji. Na łamach książki znajdują się wspomnienia żołnierzy AK, WiN, NSZ i Konspiracyjnego Wojska Polskiego (KWP). Ale przecież nie układ polityczny czy podległość antykomunistycznych grup jest w tym przypadku najważniejsza. O wiele bardziej istotną sprawę stanowi siła przekazu niniejszej pracy. Bohaterowie sami opowiadają o swojej konspiracji, walce, ucieczkach przed obławami i długiej wegetacji w więziennych celach. Nawet teraz, w czasach kultu Wyklętych, ci bohaterowie żyją najczęściej w cieniu, nie dążąc do sławy i zaszczytów. Ale też bezkompromisowo mówią o bestialskim zezwierzęceniu swoich prześladowców, opisując swe dramatyczne przeżycia i wewnętrzne odczucia z tamtych tragicznych czasów naszej Ojczyzny.

Biorąc do ręki tom drugi wspomnień Żołnierzy Wyklętych, należy mieć świadomość, że to ostatnia chwila, aby móc spotkać się z żyjącymi świadkami wydarzeń czasów wojny i powojennej walki czy ich wysłuchać. W obecnych czasach bohaterowie antykomunistycznego oporu to pokolenie odchodzące, a z szeregów Żołnierzy Wyklętych z dnia na dzień ubywa weteranów. Dlatego trzeba bezwzględnie docenić ogromną pracę Marka Koprowskiego, który spotkał się z tymi ludźmi i spisał (bądź nagrał) ich relacje.

Można powiedzieć, że książka M. Koprowskiego czyta się sama. Opisy „z pierwszej ręki” dotyczące bezpośrednich starć, dramatycznych przeżyć, tajemnic więziennych cel i szczegółów śledztw potęgują zainteresowanie u czytelników. Dla mnie ogromną zaletą pracy jest to, że jest to książka historyczna. Autor przedstawił z imienia i nazwiska swoich bohaterów i ich przydział konspiracyjny bądź oddziałowy. Dla wnikliwych badaczy historii to znakomity materiał, który można jeszcze bardziej rozwinąć poprzez kwerendy w archiwach czy poszukiwania w środowiskach kombatanckich.

Wymieniając pozytywy recenzowanej pozycji książkowej, muszę wspomnieć o wstępie autorstwa Piotra Zychowicza. Znany historyk, publicysta i redaktor naczelny miesięcznika „Historia Do Rzeczy”, ukazując historię Wyklętych i panujące w powojennej Polsce stosunki, znakomicie wprowadza w temat przedstawiony na kartach książki. Pracę Koprowskiego uzupełnia indeks i wkładka ilustracyjna ze zdjęciami, a wszystko zostało solidnie zszyte i oprawione w twardą okładkę z obwolutą. Wysoką ocenę książki oprócz wydania zwiększa również redakcyjna i korektorska praca, niwelująca błędy i literówki.

Jedyne zastrzeżenie, jakie mogę mieć do recenzowanej pozycji, to powielenie wspomnień i relacji zawartych we wcześniejszych książkach M. Koprowskiego: Żołnierze Wyklęci. I znów za kraty oraz Żołnierze Wyklęci. Złapali go i dostał czapę. Można to łatwo sprawdzić, porównując tytuły rozdziałów wszystkich tych książek na stronie wydawcy. W stopce redakcyjnej recenzowanej publikacji podano, iż jest to „Wydanie I w tej edycji”.

Pomimo tego szczerze polecam.

Plus minus:

Na plus:

+ jeszcze jedna książka o Żołnierzach Wyklętych

+ prawdziwe, dramatyczne i często nieznane relacje świadków

+ wartość merytoryczna pracy, wspomnienia jako źródło historyczne

+ styl literacki autora

+ staranne i ładne wydanie

Na minus:

- w recenzowanej książce wykorzystano historie z wcześniejszych prac Koprowskiego

Tytuł: Żołnierze Wyklęci. Wspomnienia i relacje. Tom II

Autor: Marek A. Koprowski

Wydawca: Replika

Rok wydania: 2017

ISBN: 978-83-7674-622-7

Liczba stron: 416

Oprawa: twarda z obwolutą

Cena: 49,90 zł

Ocena recenzenta: 7/10

^{Redakcja merytoryczna: Marcin Petrynko}

^{Korekta językowa: Aleksandra Czyż}