„Lista Wächtera” – M. Ogórek – recenzja

Czy scenografia filmu Koneser może być w jakimś stopniu powiązana z domem syna generała SS? Czy drogi powojennego Watykanu mogą przeplatać się z pogmatwanymi ścieżkami zbrodniarza wojennego? No i najważniejsze – czy istnieją jakiekolwiek przesłanki, że znajdujący się w wiedeńskim muzeum obraz Bruegla Walka karnawału z postem, tak naprawdę został skradziony z Krakowa przez austriackiego nazistę w 1939 r.?

W niezwykłą podróż do kilku równoległych światów zabiera czytelnika autorka – śmiem już teraz twierdzić – wyjątkowej (a może nawet bestsellerowej!) pracy zatytułowanej Lista Wächtera. Generał SS, który ograbił Kraków. Magdalena Ogórek to urodzona w 1979 r. w Rybniku doktor nauk humanistycznych, historyk, patriotka i pasjonatka sztuki. W 2015 r. kandydatka SLD na urząd prezydenta RP (zajęła 5 miejsce, uzyskując 2,38%), aktualnie dziennikarka TVP Info i Polskiego Radia 24. Obok recenzowanej pracy ma na swoim koncie dwie wydane publikacje: Polscy templariusze. Mity i rzeczywistość (2005) oraz Beginki i waldensi na Śląsku i Morawach do końca XIV wieku (praca doktorska opublikowana w 2012 r.). Dzięki jej staraniom w 2017 r. do Polski powróciły trzy obiekty muzealne, wywiezione z Krakowa przez hitlerowców podczas II wojny światowej.

Książka zaczyna się niepozornie. Zamiast spodziewanej brawurowej opowieści naznaczonej wątkami sensacyjnymi o zrabowanych przez nazistów polskich dziełach sztuki, początkowo otrzymuję coś na kształt przewodnika po europejskich muzeach. Równocześnie na kartach książki poznaję przedwojenne losy dwojga, nieistotnych zdawać się może na początku publikacji, ludzi – Charlotty Bleckmann i Otta Wächtera. Razem z Magdaleną Ogórek zwiedzam wspaniałe galerie Europy, podziwiając i poznając przepiękne oraz warte uwagi dzieła sztuki. Autorka omawia najciekawsze eksponaty, a na dłużej zatrzymuje się przy tych najbardziej wyjątkowych. Na współczesnej wystawie wiedeńskiego muzeum razem z autorką mogę zastanawiać się tylko, czy wiedeński Bruegel może być jednocześnie polskim Brueglem (Brueghlem), zrabowanym przez hitlerowców z Muzeum Narodowego w Krakowie. Idąc tym tropem, brnę dalej w przedziwną opowieść, przetkaną mnóstwem tajemnic, zaskakujących zbiegów okoliczności i dziesiątkami splotów nieprzewidzianych wypadków. Wraz z upływem czasu i przeczytanych stron, tempo akcji książki nabiera rozpędu, a treść niesamowicie wciąga, mnożąc znaki zapytania. Jak w bezpośrednim spotkaniu zachowa się syn generała SS i nazistowskiego dygnitarza z Generalnego Gubernatorstwa? Jakie zagadki kryją w sobie trudno dostępne watykańskie archiwa i dokąd zaprowadzi mnie rzymski trop? Na co tak naprawdę umarł generał SS Otto Wächter? Gdzie mogą być dzieła sztuki zrabowane i wywiezione z Polski przez niemieckich oraz austriackich nazistów?

Książka Magdaleny Ogórek jest niewątpliwie kamieniem milowym w dociekaniu prawdy o II wojnie światowej, jeśli chodzi o zrabowane w mojej ojczyźnie dzieła sztuki. Mam jedynie nadzieję, że przetłumaczona praca M. Ogórek pojawi się także za granicą, że znajdą się zagraniczni wydawcy zainteresowani niesamowitą historią Wächterów, skradzionymi Polsce skarbami kultury i sztuki oraz próbami nawiązania kontaktu pomiędzy autorką a synem generała SS. Publikacja na nowo odkrywa polskie straty materialne (w tym przypadku zagrabione i zaginione dzieła sztuki) i przypomina krzywdy wyrządzone Polakom w czasie II wojny światowej. Na początku lektury mierziło mnie trochę nadużywane przez autorkę określenie „naziści„ zamiast ”Niemcy”. Ale w przypadku historii Wächterów zwrot ten jest o tyle adekwatny, że Otto i Lotta byli przecież Austriakami. Zresztą sama autorka później w publikacji wyjaśnia tę kwestię.

Recenzowana książka, za którą stoi wydawnictwo Zona Zero, wizualnie i technicznie prezentuje się wyśmienicie. Śnieżnobiałe kartki zostały zszyte i oprawione w popularną ostatnimi czasy okładkę zintegrowaną (coś pośredniego pomiędzy okładką twardą, a miękką). Do lektury zachęcają ilustracje na okładce – zdjęcie tytułowego esesmana i reprodukcja obrazu Bruegla. Muszę wspomnieć, że praca Magdaleny Ogórek obok głównej treści zawiera jeszcze osobiste listy Otta i Charlotty Wächterów. Publikację dodatkowo uatrakcyjniają zamieszczone w środku kolorowe i czarno-białe zdjęcia, pochodzące m.in. z prywatnych zbiorów syna austriackiego nazisty – Horsta, które znalazły się w książce na specjalnych kredowych wkładkach. A jak na porządną pracę historyka przystało, w Liście Wächtera znajdują się liczne przypisy i bogata bibliografia. Nie mam zastrzeżeń do czcionki (odpowiednia wielkość), pracy redakcji i korekty. Nie znalazłem żadnych błędów czy literówek.

Podsumowując – praca Magdaleny Ogórek to pasjonująca lektura, która wciąga bez reszty, jak najlepsza powieść sensacyjna. To również niesłychanie interesująca historia austriackiego nazisty i jego rodziny w czasie wojny oraz tuż po jej zakończeniu. Wreszcie – to głos oskarżenia, który powinien być słyszalny na całym świecie: naziści (Niemcy, ale również Austriacy) w czasie II wojny światowej zrabowali w Polsce tysiące dzieł sztuki, skarbów kultury, eksponatów muzealnych. Ogromna ich większość nadal pozostaje „zaginiona” (czyli znajduje się gdzieś w prywatnych kolekcjach poza granicami Polski).

Szczerze polecam uwadze recenzowaną książkę.

Plus minus:
Na plus:
+ niesamowita historia austriackiego nazisty, który ograbił Kraków
+ pasjonujące boje autorki o prawdę historyczną dotyczącą zrabowanych dzieł
+ ciekawy wątek spotkań z synem Wächterów
+ częstokroć osobisty charakter snutego opowiadania
+ ważny pośredni głos w sprawie wojennych reparacji i prawdziwego znaczenia określeń: pokrzywdzona, poszkodowana ofiara (Polska) – sprawca, agresor, grabieżca (Niemcy, ale też Austriacy)
Na minus:
-

Tytuł: Lista Wächtera. Generał SS, który ograbił Kraków
Autor: Magdalena Ogórek
Wydawca: Zona Zero
Rok wydania: 2017
ISBN: 978-83-948743-2-2
Liczba stron: 456
Okładka: zintegrowana
Cena: 49,90 zł
Ocena recenzenta: 9,5/10

^{Redakcja merytoryczna: Marcin Tunak
Korekta językowa: Aleksandra Czyż}