Wizygoci i ich wędrówka. Od zdobycia Rzymu po Królestwo Wizygotów w Hiszpanii

Wizygoci przeszli daleką drogę. Od dorzecza Dniestru poprzez Grecję, Italię i Galię dotarli do Hiszpanii, gdzie przez kilka wieków budowali swoje państwo. W tym czasie zdołali podbić niemal cały Półwysep Iberyjski, wprowadzić swoje kodyfikacje oraz przejść na katolicyzm. Czas ich panowania stanowi ważny okres w historii Hiszpanii.

Dzieje kolonizacji Półwyspu Iberyjskiego można w dużym uproszczeniu podzielić na okres: iberyjski, celtycki, rzymski, wizygocki i arabski. To przedstawiciele tych grup etnicznych przez wieki zasiedlali Hiszpanię1. Szczególnie doniosłe znacznie dla formowania społeczności hiszpańskiej miała wielka wędrówka Wizygotów, którzy na Półwyspie Iberyjskim utworzyli swoje królestwo.

Goci i Hunowie

Migracja Wizygotów

Goci byli jednym z najwięszych plemion wschodniogermańskich. W III w. nastąpił między nimi wyraźny podział. Ostrogoci zajmowali tereny na wschód od Dniestru, a Wizygoci2, osiedlili się w jego zachodnim brzegu. Także w tym stuleciu zaatakowali cesarstwo rzymskie i opanowali ziemie na Półwyspie Bałkańskim. Jednak po kontrataku cesarzy, Klaudiusza II Gockiego i Aureliana, terytorium Wizygotów zostało ograniczone do Dacji3. Tam przyjęli arianizm będący odłamem chrześcijaństwa. Arianie m.in. nie wierzyli w dogmat Trójcy Świętej.

W IV w. koczowniczy lud Hunów najechał Europę, co było jednym z powodów wielkich wędrówek ludów. Wizygoci uciekając przed Hunami pod przywództwem Fritigerna w 377 r. zwrócili się o schronienie do cesarza Walensa. Ten pozwolił się im osiedlić w Tracji4. Cesarz oczywiście liczył na nowego rekruta, ale w zamian zobowiązał się dostarczyć Wizygotom żywność. Jednak cesarz nie wywiązał się z obietnicy. Wizygoci zaczęli głodować. Rozpoczęli wędrówkę po Bałkanach. W 378 r. doszło do spotkania Wizygotów z armią Walensa. Pod Adrianopolem rozegrała się wielka bitwa, w której armia Fritigerna odniosła zdecydowane zwycięstwo. Legł mit niepokonanego cesarstwa, co tylko przyspieszyło wędrówki ludów.

Rzymskie prowincje na Bałkanach. Na fioletowo zaaznaczno Trację

W walce śmierć poniósł Walens. Tron Konstantynopola był przez to nieobsadzony. By zapobiec bezkrólewiu, cesarz zachodniorzymski Gracjan, mianował cesarzem bizantyjskim Flawiusza Teodozjusza, który do historii przeszedł jako Teodozjusz I Wielki. Po latach okaże się ostatnim cesarzem, który rządził w Rzymie i Konstantynopolu.

Pierwszy król Wizygotów. Alaryk I

Zwycięstwa pod Adrianopolem Wizygoci nie wykorzystali. Fritigern nie potrafił trzymać w ryzach wszystkich wodzów. Przez co Wizygoci w sposób konsekwentny, ale nieskoordynowany, rozpoczęli łupienie Bałkanów.

W 382 r. Gracjan zawarł sojusz z Wizygotami. W zamian za obowiązek obrony granic cesarstwa nad dolnym Dunajem, otrzymali ziemie w Mezji. Następnie wspierali cesarza Teodozjusza I w wojnie z uzurpatorem Eugeniuszem. Gdy w 395 r. Teodozjusz I zmarł, Wizygoci zostali odesłani z powrotem do Mezji. Wywołało to sprzeciw Wizygotów, którzy poczuli się wykorzystani w poprzedniej wojnie, gdzie ponieśli duże straty. Wówczas wybrali pierwszego króla Wizygotów. Został nim Alaryk I z rodu Bałtów.

Alaryk I w Atenach

Nowy władca wyruszył na wyprawę, podczas której złupił prawie całą Grecję, w tym prawdopodobnie Ateny. Kontratak ze strony Rzymu przybył dopiero w 397 r. Wojska cesarskie dowodzone przez Stylichona były bliskie rozbicia Wizygotów, ale przed decydującym ciosem pozwoliły Alarykowi na wycofanie swoich sił. Wydaje się, że Stylichon nie chciał klęski Wizygotów, gdyż chciał ich przekonać do przejścia na swoją stronę. Alaryk porozumiał się wówczas z cesarzem wschodniorzymskim Arkadiuszem, od którego otrzymał tytuł magister mulitum ((Głównodowodzący rzymskiej armii polowej.)) w prowincji Iliria5.

Jednak Wizygoci nie osiadli na stałe w Ilirii. W 401 r. przekroczyli Alpy i ruszyli do Italii, bezskutecznie oblegając Mediolan, w którym schronił się cesarz rzymski Honoriusz. W 402 r. doszło do bitwy pod Polencją, która nie przyniosła rozstrzygnięcia. Podczas walk Wizygoci ponieśli spore straty od oddziałów Stylichona. Wizygoci zobowiązali się do opuszczenia Italii. Ale już rok później kolejny raz ją najechali. Wówczas ponownie Stylichon pokonał Alaryka i znowu odstąpił od całkowitego zniszczenia jego oddziałów.

Następnie zawarto nowe rzymsko-wizygockie porozumienie. Zgodnie z nim Wizygoci otrzymali tereny nad rzeką Sawą6. Oczywiście w zamian Alaryk I zobowiązał się do świadczenia pomocy, po czym został wysłany do wschodniej Ilirii, w celu jej opanowania imieniem cesarza Honoriusza. Alaryk I nie odniósł większych sukcesów, ale mimo to zażądał od Rzymu wysokiej zapłaty za swoje usługi. Wydaje się, że albo szukał powodu do kolejnej akcji zbrojnej, albo liczył na słabość cesarza. Spotkało się to z krytyką opozycji antygermańskiej, która rozpoczęła bunt. Stylichon został zamordowany, a jego los podzieliło wielu barbarzyńców służących w cesarskiej armii.

Zdobycie Rzymu przez Wizygotów

Zdobycie Rzymu przez Wizygotów. Obraz Josepha-Noëla Sylvestre’a

Alaryk I widząc niepokoje w Italii postanowił po raz kolejny zaatakować. Tym razem Stylichon nie stanął Alarykowi na drodze. Król Wizygotów wysunął wobec Honoriusza spore żądania terytorialne, których cesarz nie chciał spełnić. W 410 r. Alaryk rozpoczął oblężenie Rzymu, które zostało zakończone 24 sierpnia. Pochłonięci żądzą bogactwa barbarzyńcy wraz z rzymskimi niewolnikami, rozpoczęli trzydniowe łupienie dosłownie wszystkiego, co wpadło im w ręce. Oszczędzili wyłącznie bazylikę Piotra i Pawła, ze względu na to, że Wizygoci byli wyznawcami chrześcijaństwa. Jednak miasto zostało ogołocone. O ile większość budynków przetrwała, to zostały one pozbawione złoceń, zdobień i elementów z cennych kruszców. Następnie Alaryk I próbował przeprawić się do Afryki Północnej, ale kilkudniowa burza zniszczyła jego okręty. Przeniesienie swojego rodu do Afryki Północnej nie było Alarykowi dane. Umarł jeszcze tego samego roku.

Barbarzyńcy w Hiszpanii

Gdy Wizygoci zajęci byli walkami w Italii, plemiona Wandalów, Swewów i Alanów łupili Galię7. Po czym w 409 r. przekroczyli Pireneje i wkroczyli na Półwysep Iberyjski, który był podzielony na kilka rzymskich prowincji. Barbarzyńcy sprzymierzyli się z rzymskim wodzem Geroncjuszem, który pokonał oddziały Honoriusza. Barbarzyńcy przy pomocy oddziałów wiernych Geroncjuszowi, szybko opanowali Hiszpanię oraz obsadzili kluczowe garnizony.

Cesarstwo rzymskie z podziałem na prefektury, diecezje i prowincje ok. 400 r.

Następcą Alaryka I został jego szwagier Ataulf. Nie kontynuował jednak planów swojego teścia, ale skierował się ku Galii. Zawarł porozumienie z cesarzem Honoriuszem, który nadał Wizygotom tereny w południowo-zachodniej części Galii. Sojusz nie trwał długo, gdyż cesarz nie dostarczył obiecanej żywności. Wizygoci wtedy uderzyli na Narbonę8 i ją zajęli. Jednak głód spowodowany wcześniejszymi najazdami barbarzyńców oraz brakiem dostaw z Rzymu, zmusił Wizygotów do udania się na Półwysep Iberyjski. Tam, w Barcelonie, Ataulf został zamordowany przez swojego następcę Sigeryka. Tydzień później zginął także Sigeryk, a jego następcą został Walia.

Królestwo Tuluzańskie

Nowy władca zawarł układ z Honoriuszem. W zamian za dostawy żywności, rozpoczął  walki z Wandalami, Swewami i Alanami. W 416 r. siłom wizygockim udało się pokonać Alanów i Wandalów. Kluczowa w tej kampanii była bitwa stoczona nieopodal Algeciras9. W uznaniu zasług Wizygoci otrzymali ziemię w regionie Tuluzy. Tam też Wizygoci założyli swoje pierwsze państwo. W 418 r. Walia umiera, a jego następcą zostaje Teodoryk I.

Półwysep Iberyjski oraz południowa Galia ok. 418 r. Na czerwono zaznaczono państwo Wizygotów

Najazd Wandalów na Afrykę Północną

W tym czasie rzymskie oddziały rozpoczęły proces przywracania swojego władztwa nad Hiszpanią. Jednak południe wciąż było pod kontrolą Wandalów. W dodatku król Wandalów Gunderyk, porozumiał się z Rzymem i pokonał Swewów, opanowując prawie cały Półwysep Iberyjski. Poza jego władzą ostały się tylko Galicja10, (Swewowie) oraz rzymska prowincja Tarraconensis. W 428 r. Gunderyk umiera, a jego miejsce zajmuje przyrodni brat Genzeryk, który w 429 r. wraz ze swoim ludem przeprawił się do Północnej Afryki. Tam założył swoje państwo. Rzym wysłał korpus ekspedycyjny, by odzyskać te tereny, ale wyprawa zakończyła się niepowodzeniem. Ostatecznie Wandalowie zostali sprzymierzeńcami Rzymu, otrzymując we władanie zdobyte tereny.

Miejsce Wandalów postanowili zająć Swewowie, którzy ruszyli z Galicji na południe. W 441 r. zajęli Sewillę, a następnie w bitwie w dolinie Gwadalkiwiru pokonali siły rzymsko-wizygockie. Efektem tego zwycięstwa było opanowanie Hiszpanii przez Swewów. Z kolei Teodoryk I zginął w 451 r. w bitwie na Polach Katalaunijskich, gdzie jego siły walnie przyczyniły się do pokonania Hunów pod wodzą Atylli. Królem Wizygotów został Toryzmund, ale w wyniku pałacowego spisku został zabity.

Teodoryk I

Euryk i zwycięstwa Wizygotów w Hiszpanii

Jego następca Teodoryk II w 456 r. wkroczył do Hiszpanii i pokonał Swewów w bitwie pod Orbigo. Podczas tej wyprawy Wizygoci zabili króla Swewów i splądrowali ich stolicę w Bradze. Jednak państwo Swewów przetrwało w Galicji. Wizygoci wówczas pod swoim panowaniem posiadali obszary na Półwyspie Iberyjskim oraz w Galii, gdzie mieli swoją stolicę. W ich posiadaniu znalazła się Narbona oraz region środkowej Loary. Teodoryk podzielił los wielu wcześniejszych królów Wizygotów i został zamordowany przez następcę, którym został jego brat Euryk. Prowadził politykę antyrzymską, zawierając sojusz z Wandalami i Swewami. Jednak zgoda nie trwała długo i w 469 r. pokonał Swewów, opanowując większość Hiszpanii. Swewowie zatrzymali jedynie północno-zachodnią część Półwyspu Iberyjskiego. Wówczas państwo Wizygotów rozciągało się od Gibraltaru po Loarę. Tak duże terytorium wymagało kodyfikacji prawnych. Kodeks Euryka był pierwszym zbiorem prawa zwyczajowego Wizygotów.

Półwysep Iberyjski oraz południowa Galia ok. 418 r. Na czerwono zaznaczono państwo Wizygotów

Walki z Frankami

Pod koniec V w. coraz mocniejszą pozycję w Galii budowali Frankowie, którzy stali się zagrożeniem dla Wizygotów. Po śmierci Euryka królem został Alaryk II. Dla ochrony swoich włości, Wizygoci zawarli sojusz z Ostrogotami i Burgundami. Mimo tego sojuszu ponieśli klęskę z królem Franków Klodwigiem, który w 507 r. rozbił Wizygotów w bitwie pod Youille. Podczas boju zginął Alaryk II. Sojusze odwróciły się kolejny raz, gdy Burgundowie także ruszyli przeciw Wizygotom, którym groziło unicestwienie. Wówczas z pomocą przybyli pobratymcy z plemienia Ostrogów, które wówczas władało Italią. Posiłki jednak przybyły zbyt późno i nie zapobiegły upadkowi państwa tuluzańskiego.

Skutkiem wojny była konieczność wycofania się Wizygotów z Galii, która znalazła się pod panowaniem Franków. Na północ od Pirenejów Wizygoci zachowali jedynie Septymanię, a ciężar swojego królestwa musieli przenieść do Hiszpanii.

Frankowie w starciu z Wizygotami

Następca Alaryka II, Gezalek, za stolicę obrał Narbonę. Jednak nie było mu dane długie sprawowanie rządów. W 511 r. został zamordowany, a tron objął małoletni Amalaryk. Jednak faktycznym władcą Wizygotów stał się władca Ostrogotów, Teodoryk Wielki. Zatem do śmierci Teodoryka, państwo Wizygotów w Hiszpanii i państwo Ostrogotów w Italii łączyła unia personalna.

Po śmierci Teodoryka, już jako samodzielny władca, Amalaryk chciał zawiązać sojusz z Frankami, który miał zostać scalony poprzez jego małżeństwo z Klotyldą, córką króla Franków Klodwiga.

To jednak nie zabezpieczyło Almaryka przed najazdem Franków, którzy w 531 r. pokonali Wizygotów pod Narboną. Miasto trafiło pod władanie Franków. Almaryk wycofał się wtedy do Barcelony. Tam został zabity przez swoich współplemieńców. Tron wówczas objął Ostrogot Teudis, który był opiekunem Almaryka. Udało mu się odeprzeć atak Franków na Barcelonę, z której uczynił swoją stolicę. Jest czasem uznawany za pierwszego wizygockiego króla Hiszpanii. Jednocześnie było to pierwsze zwycięstwo Wizygotów nad Frankami.

Jednak w 548 r. Teudis i jego następca w 549 r. Teudegizel zostali zamordowani. Wówczas tron ponownie objął przedstawiciel Wizygotów. Był nim Agila I.

Granice Cesarstwa Bizantyńskiego w 550 r. / fot. CC-BY-SA 3.0

W okresie rządów Agili I, cesarz wschodniorzymski (bizantyjski) Justynian I Wielki, rozpoczął okres swoich podbojów. Pokonał Wandali w Afryce Północnej oraz Ostrogotów w Italii. Jego armia opanowała także Baleary. W Ceucie zorganizował bazę, z której z łatwością mógłby się przeprawić do nieodległej Hiszpanii. Na domiar tego Agila I musiał zmierzyć się z buntem, jaki wybuchł w Kordobie, a następnie, pod wodzą Atanagilda, w Sewilli. Ten, po początkowych sukcesach, stracił inicjatywę i zdecydował się porozumieć z Bizantyjczykami. Ci w 552 r. wkroczyli na Półwysep Iberyjski i zajęli jego południową część.

Półwysep Iberyjski oraz południowa Galia ok. 560 r. Na czerwono zaznaczono państwo Wizygotów

Wówczas w 554 r. w obliczu zagrożenia ze strony Bizancjum, ponownie zamordowano wizygockiego króla. Jego miejsce zajął Atanagild, który był popierany przez Justyniana I. Nowy król odbił Sewillę, ale znaczna część południa nadal była w rękach Bizancjum. Dlatego Atanagild szukał porozumienia z Frankami, by nie być zmuszonym do toczenia wojen na dwóch frontach. Dodatkowo inny sąsiad Wizygotów, czyli Swewowie, przeszli na katolicyzm, co tylko pogłębiło różnice między tymi ludami. W 568 r. Atanagild zmarł, a jego miejsce zajął Liuwa I. Jednak już w 569 r. oddał władzę swojemu bratu Leowigildowi.

Leowigild. Wielki król Wizygotów

Leowigild

Leowigild nie zachował neutralności wobec Bizancjum i odzyskał część oddanych wcześniej ziem. Ogromnym sukcesem tego władcy było odzyskanie Kordoby oraz podbicie Sabarii.

Przeciwko Leowigildowi wystąpił jego syn Hermenegild, który przeszedł na katolicyzm i zyskał poparcie Swewów i Bizancjum. Mimo, iż Leowigild musiał walczyć przeciwko sojuszowi trzech przeciwników, to odniósł zwycięstwo. Swojego syna pojmał i zamordował, gdy ten odmówił przyjęcia komunii z rąk ariańskiego biskupa. Bowiem Wizygoci wciąż wyznawali arianizm. Hermenegild w XVII w. został świętym. Jego rebelia miała jednak charakter czysto polityczny, a nie była bezpośrednim skutkiem przejścia na katolicyzm

Złota moneta bita przez Leogiwilda / fot. CC-BY-SA 3.0

By wyrównać rachunki ze Swewami, Leowigild zorganizował wyprawę, podczas której pokonał ich i włączył Królestwo Swewów do swojego, co nie tylko wzmocniło jego autorytet, ale także było dużym nabytkiem terytorialnym wizygockiego królestwa. Był także pierwszym królem Wizygotów, który przybrał królewskie szaty i wprowadził królewski ceremoniał. Zaczął także bić złote monety z wizerunkiem cesarza Justyna II. Dokonał także kodyfikacji prawa w formie Codex revisus. Także jemu przypisuje się przeniesienie stolicy Wizygotów do Toledo.

Leowigild z pewnością zasłużył na miano wielkiego budowniczego państwa Wizygotów. Mimo wielu niesprzyjających okoliczności udało mu się zachować tron i rozpocząć udanie proces tworzenia się wizygockiego społeczeństwa w Hiszpanii.

Królestwo Toledańskie. Przyjęcie katolicyzmu przez Wizygotów

Konwersja katolicka Rekkareda I (Antonio Muñoz Degrain, Pałac Senatu w Madrycie)

Po śmierci Leogiwilda rządy objął jego syn Rekkared I. Swoje panowanie rozpoczął od świetnego zwycięstwa nad Frankami, którzy kolejny raz próbowali podbić wizygockie włości znajdujące się na północ od Pirenejów. W historii Rekkared I zapisze się jako władca, który dokonał konwersji katolickiej. Najpierw zarządził wspólne spotkanie biskupów ariańskich i katolickich, by ostatecznie uznać, że to katolicyzm jest religią prawdziwą. Konwersja nie obyła się bez rekacji. Spiskowcy planowali nawet zabójstwo władcy, ale zostali wykryci. Nastroje zostały uspokojone dopiero w 589 r. w trakcie III synodu toledańskiego. Podczas niego biskupi ariańscy przeszli na katolicyzm. Jednocześnie król poparł pewne antyżydowskie postanowienia, jak te przewidujące karę za nakłonienie chrześcijańskiego niewolnika do przejścia na judaizm.

Rekkared I umarł w 601 r. Dopiero jego następcom udało się wyprzeć Bizantyjczyków z Półwyspu Iberyjskiego. Stało się to za panowania Swintila, który dokonał tego w 625 r. Tym samym Swintilla był pierwszym królem, który panował nad całą Hiszpanią.

Arabski podbój Hiszpanii

Królestwo Wizygotów ok. 700 r.

Kres Królestwu Wizygotów przyniósł muzułmański najazd z początku VIII w. Arabowie wykorzystując ówczesną słabość państwa Wizygotów pokonali ich króla oraz w dużej mierze wybili miejscową arystokrację. Z czasem Arabowie opanowali niemal cały Półwysep Iberyjski, budują tam swoje państwo, nazywane Al-Andalus. Tym samym do ludności wizygockiej zaczęła napływać ludność arabska. Tak było do XIV w., gdy Arabowie w wyniku rekonkwisty zostali ostatecznie wyparci z Hiszpanii.

Czytaj także → Arabski podbój Hiszpanii. Al-Andalus na Półwyspie Iberyjskim

* * *

Władcy Wizygotów

• Alaryk 395-410
• Ataulf 410-415
• Sigeryk 415
• Walia 415-419
• Teodoryk I 419-451
• Toryzmund 451-453
• Teodoryk II 453-466
• Euryk 466-484
• Alaryk II 484-507
• Gezalek 507-511
• Teodoryk Wielki 511-526
• Amalaryk 526-531
• Teudis 531-548
• Teudegizel 548-549
• Agila I 549-554
• Atanagild 554-567
• Liuwa I 567-568
• Leowigild 568-586
• Rekkared I 586-601
• Liuwa II 601-603
• Witeryk 603-610
• Gundemar 610-612
• Sisebut 612-621
• Rekkared II 621
• Swintila621-631
• Sisenand 631-636
• Chintila 636-639
• Tulga 639-642
• Chindaswint 642-653
• Recceswint 653-672
• Wamba 672-680
• Erwig 680-687
• Egika 687-702
• Wittiza 702-710
• Roderyk 710-711
• Agila II 711-714
• Ardo 714-721

Bibliografia:

1. T. Miłkowski, P. Machcewicz, Historia Hiszpanii, Wrocław 1998.
2. B. Strzelczyk, Goci. Rzeczywistość i legenda, Poznań 2015.
3. M. Tunon de Lara, J. Valdeon Baruque, A. Dominguez Ortiz, Historia Hiszpanii, Kraków 2012.
4. H. Wolfram, Historia Gotów, Warszawa-Gdańsk 2003.
5. B. Zientara, Historia powszechna średniowiecza, Warszawa 1973.

Więcej o historii Hiszpanii przeczytasz klikając na poniższą grafikę:

1. Hiszpania w artykule oznacza terytoria na Półwyspie Iberyjskim, które współcześnie zajmuje Portugalia i Hiszpania. [↩]
2. Nazwa w tłumaczeniu oznacza „mieszkańców lasu”. [↩]
3. Dzisiaj jest to terytorium Rumunii. [↩]
4. Dziś na terenie Tracji swoje granice mają Bułgaria, Turcja i Grecja. [↩]
5. Dzisiaj są tereny wschodniego Adriatyku. [↩]
6. Płynie przez teren współczesnej Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny oraz Serbii. [↩]
7. Dzisiejsza Francja. [↩]
8. Region Galli położony nad Morzem Śródziemnomorskim. [↩]
9. Miasto w południowej Hiszpanii. [↩]
10. Północno-zachodnia część Półwyspu Iberyjskiego. [↩]