Co wydarzyło się w Polsce i na świecie 100, 200, 300, 400 i 500 lat temu?


Rozpoczynający się właśnie rok 2022 to też okazja do spojrzenia w przeszłość i sprawdzenia, jakie wydarzenia zajmowały ludzi dokładnie 100, 200, 300, 400 i 500 lat temu. Wiele z nich miało istotne znaczenie dla późniejszych losów państw i narodów.

1922

Przyłączenie Litwy Środkowej do Polski

Polscy żołnierze na placu Ratuszowym w Wilnie, 1920 r.

Jeśli chodzi o Polskę to 100 lat temu Litwa Środkowa została przyłączona do Polski. W 1920 r. została przeprowadzona operacja wojskowa, która była upozorowana na bunt wobec Piłsudskiego. W istocie na polecenie Piłsudskiego gen. Lucjan Żeligowski zajął Wilno i jego okolice, proklamując tam utworzenie Litwy Środkowej. W rzeczywistości zbrojnie zajęto terytorium, do którego Litwa rościła swoje pretensje. Skutkiem tego wydarzenia było zerwanie przez Litwę stosunków dyplomatycznych z Polską. Te zostały wznowione dopiero 1938 r. i to po wystosowaniu przez Polskę ultimatum. W 1922 r. kontrolowany przez Polaków Sejm Wileński podjął uchwałę o przyłączeniu Litwy Środkowej do Polski. Następnie 6 kwietnia polski Sejm przyjął ustawę O objęciu władzy państwowej nad Ziemią Wileńską. Ostatecznie 18 kwietnia Litwa Środkowa została przyłączona do Polski. Stanowiła obszar 13 490 km2 zamieszkiwany przez ok. 490 tys. ludzi.

Przyłączenie wschodniej części Górnego Śląska do Polski

Wojsko polskie na czele z gen. broni Stanisławem Szeptyckim wkracza do Katowic, 20 czerwca 1922 r.

Także w 1922 Polska objęła we władanie wschodnią część Górnego Śląska przyznaną jej w wyniku III powstania śląskiego. To pozwoliło 22 czerwca wkroczyć Wojsku Polskiemu do Katowic, gdzie żołnierzy witał m.in. Wojciech Korfanty. Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa na Górnym Śląsku oficjalnie przekazała Polsce władzę nad Górnym Śląskiem. Ostatecznie 16 lipca w Katowicach odbyła się uroczystość zjednoczenia, w trakcie której podpisano Akt Objęcia Górnego Śląska przez Polskę. Jako, że województwo śląskie w okresie II RP było autonomiczną jednostką administracyjną, miało odrębny sejm. Pierwsze wybory do niego odbyły się 24 września.

Śmierć Narutowicza

W 1922 r. odbyły się w Polsce także wybory do Sejmu RP I kadencji. Zwyciężył Chrześcijański Związek Jedności Narodowej z 169 mandatami poselskimi. Kolejne miejsca zajęły PSL „Piast” (70 mandatów), Blok Mniejszości Narodowych (66 mandatów), PSL „Wyzwolenie” (49 mandatów) i Polska Partia Socjalistyczna (41 mandatów). Odbyły się także wybory do Senatu RP, gdzie także zwyciężył Chrześcijański Związek Jedności Narodowej (48 mandatów) przed Blokiem Mniejszości Narodowych (22 mandaty) i PSL „Piast” (17 mandatów). Połączone izby parlamentu jako Zgromadzenie Narodowe w grudniu wybrały pierwszego prezydenta. Został nim Gabriel Narutowicz, który pokonał prawicowego kandydata Maurycego Zamoyskiego. Nowo wybrany prezydent został 16 grudnia zastrzelony przez Eligiusza Niewiadomskiego. Toteż konieczny stał się wybór nowej głowy państwa, którą 20 grudnia został Stanisław Wojciechowski.

Józef Stalin sekretarzem Wszechrosyjskiej Partii Komunistycznej

Włodzimierz Lenin i Józef Stalin, 1922 r.

Józef Stalin 3 kwietnia 1922 r. objął urząd sekretarza generalnego Wszechrosyjskiej Partii Komunistycznej (bolszewików) – (RKP(b)). Stanowisko wykorzystał do umocnienia swoich wpływów w partii, a także rozprawy z politycznymi przeciwnikami. Toteż gdy w 1925 r. został sekretarzem Wszechzwiązkowej Partii Komunistycznej (bolszewików) – (WKP(b)), co umożliwiło mu pozbycie się Lwa Trockiego, z którym po śmierci Lenina toczył spór o władzę nad państwem.

Układ w Rapallo. Niemcy i ZSRR rozpoczynają współpracę

Podpisanie 16 kwietnia 1922 r. układu w Rapallo między Niemcami (wówczas jako Rzesza Niemiecka) a ZSRR (wówczas jeszcze jako FSRR) jest uznawany za pierwszy etap we współpracy obu państw, którego ukoronowaniem był pakt Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia 1939 r. Zgodnie z postanowieniami układu oba państwa przywracały stosunki dyplomatyczne, a także rezygnowały z wzajemnych roszczeń związanych z I wojną światową. Jednakże bardziej doniosła była umowa o współpracy wojskowej. Tutaj oba państwa na nim znacząco korzystały. Niemcy uzyskiwały dostęp do radzieckich poligonów wojskowych, gdzie mogły testować swoją broń. Traktat Wersalski im tego zakazywał, ale dostęp do tych poligonów pozwalał Niemcom obejść tę regulację. Natomiast ZSRR zyskiwało gwarancję zaopatrzenia w broń, amunicję i technologię. Dodatkowo oba kraje wymieniły między sobą wybitnych wykładowców sztuki wojennej.

Mussolini obejmuje władzę we Włoszech

Spotkanie z Adolfem Hitlerem w Monachium, 1938 r.

Także we Włoszech doszło do wydarzeń, które zaciążyły na historii i miały istotny wpływ na przebieg późniejszej II wojny światowej. W październiku 1922 r. doszło w Italii do zamachu stanu zwanego marszem na Rzym. W jego następstwie władzę we Włoszech objął Benito Mussolini, późniejszy sojusznik Niemiec i Japonii.

1822

Romantyzm w Polsce

Walenty Wańkowicz, Portret Adama Mickiewicza na Judahu skale, 1827–1828

W 1822 r. w Wilnie zostały wydane Ballady i romanse, będące zbiorem ballad Adama Mickiewicza. Współcześnie są uważane za manifest i początek polskiego romantyzmu. Do najsłynniejszych utworów z Ballad i romansów należą Pierwiosnek, Romantyczność, Świteź, Świtezianka i Powrót taty.

Grecja ogłasza niepodległość

Greckie Zgromadzenie Narodowe 1 stycznia 1822 r. proklamowały niepodległość Grecji. Było to zaledwie preludium w trwającej w latach 1821-1832 r. wojny o niepodległość tego państwa. Grecy i inne ludy zamieszkujące Grecję toczyły ją z Imperium Osmańskim. Ostatecznie Grecja dzięki pomocy  Francji, Wielkiej Brytanii i Rosji utrzymała niepodległość, a na jej terytorium w 1832 r. utworzono Królestwo Grecji. Królem został Otton I Wittelsbach, syn króla Bawarii.

Papież zezwala na publikację prac o nieruchomości Słońca i ruchu Ziemi

Watykańska Kongregacja Indeksu odpowiedzialna za cenzurę publikacji i redagowanie Indeksu ksiąg zakazanych 11 września ogłosiła, że druk i publikacja prac traktujących o ruchu Ziemi i nieruchomości Słońca, zgodnie z powszechną opinią współczesnych astronomów, są dozwolone. Tym samym z Indeksu usunięto dzieło Mikołaja Kopernika O obrotach sfer niebieskich i uznano, że może być rozpowszechniane. Papież Pius VII 25 września zatwierdził dekret.

Odczytanie hieroglifów

Jean-François Champollion

Francuski językoznawca, archeolog i egiptolog Jean-François Champollion poinformował o odczytaniu egipskich hieroglifów wyrytych na Kamieniu z Rosetty. Udało mu się zauważyć, że znaki pisma hieroglificznego są znakami fonetycznymi, a nie symbolicznymi. Swoje wnioski przedstawił w artykule List do Pana Dacier dotyczący alfabetu hieroglifów fonetycznych. Był to kamień milowy umożliwiający badanie historii starożytnego Egiptu na podstawie źródeł egipskich.

1722

Odkrycie Wyspy Wielkanocnej

Jacob Roggeveen analizujący posąg Moai, rycina z XVIII w.

Mimo, że w XVIII w. było już dawno po okresie wielkich odkryć geograficznych to nadal podróżnikom dane było odkrywać nowe lądy. Jednym z nich był holenderski admirał i podróżnik Jacob Roggeveen, który 5 kwietnia 1722 r. odkrył Wyspę Wielkanocną na Pacyfiku. Było to dokładnie w Wielkanoc, stąd jej nazwa. Leży ona w odległości 2078 km od najbliższej zamieszkanej wyspy i aż 3600 km od wybrzeży Chile. Jest przez to jedną z najbardziej izolowanych zamieszkanych wysp świata. Znajdują się na niej monumentalne kamienne figury moai.

1622

Rozejm w Mitawie

Od końca XVI w. Polska i Szwecja prowadziły wojny o dominację nad Bałtykiem. W 1622 r. od roku trwała już czwarta z kolei wojna. Została na chwilę przerwana w 1622 r. podpisaniem rozejmu w Mitawie. Na jego mocy przy Polsce pozostawało lenno kurlandzkie oraz południowo-wschodnie Inflanty wraz z Dyneburgiem. Natomiast Szwecja zatrzymywała pozostałą część Inflant. Rozejm został przerwany kolejnym szwedzkim atakiem i wybuchem kolejnej V wojny polsko-szwedzkiej, która zakończyła się podpisaniem rozejmu altmarskiego z 26 września 1629 r.

1522

Kopernik pisze traktat o monetach

Mikołaj Kopernik

Słynny polski astronom Mikołaj Kopernik nie tylko zajmował się badaniem ruchu planet, ale także był ekonomistą. W 1522 r. na zlecenie króla Zygmunta Starego napisał traktat Monetae cudendae ratio (O sposobie bicia monety lub Sposób bicia monety). Sformułował w nim prawo o wypieraniu lepszej monety przez gorszą, a także wczesną wersję ilościowej teorii pieniądza. Opisana zasada mówi o tym, że jeśli istnieją jednocześnie dwa pełnoprawne rodzaje pieniądza, to jeśli jeden z nich zacznie być postrzegany jako lepszy, to zacznie być gromadzony, a drugi stanie się pieniądzem obiegowym. Upraszając Kopernik sformułował zasadę, że gorszy pieniądz wypiera (z obiegu) lepszy.

Do Hiszpanii powróciła ekspedycja Magellana

Magellan w cieśninie swego imienia

Ferdynand Magellan był dowódcą wyprawy, która jako pierwsza opłynęła świat dookoła. W rejs w sierpniu 1519 r. z Sevilli wypłynęło pięć okrętów „Trinidad”, „San Antonio”, „Concepcion”, „Victoria” i „Santiago”. Kapitan najpierw dopłynął do Wysp Kanaryjskich, a następnie na Wyspy Zielonego Przylądka, by obrać kurs na Przylądek św. Augustyna, znajdujący się w Brazylii. W styczniu następnego roku statki dopłynęły nad Río de la Plata. Wyprawa 21 października osiągnęła Cabo Vírgenes, która jest przylądkiem u wylotu cieśniny łączącej Ocean Atlantycki z Oceanem Spokojnym. Ekspedycja 28 listopada, po przepłynięciu 372 mil, dotarła do drugiej strony Ameryki Południowej. Przejście między oceanami zostało znalezione. Magellan nazwał cieśninę Cieśniną Wszystkich Świętych, ale dzisiaj nosi nazwę Cieśniny Magellana.

Następnie kursem na północ Magellan dotarł 6 marca 1521 r. do wysp Guam Rota, a 16 maca do wyspy Homonhon w Archipelagu Filipińskim. Kolejnym celem wyprawy była wyspa Cebu. Magellan zawarł traktaty handlowe z przywódcami wysp w pobliżu Cebu. Jednak jeden z nich zbuntował się. Był nim Mactanu, z którym kapitan postanowił samodzielnie się rozprawić, odrzucając wsparcie od władcy Cebu. Zgubiło to Magellana, który podczas walki z Mactanem zginął 27 kwietnia 1521 roku.

Wobec śmierci Magellana pozostałe trzy statki (jeden rozbił się na Cieśninie Magellana, a drugi zdezerterował z wyprawy) popłynęły do Brunei, do której dotarły 12 czerwca. Do Wysp Korzennych Hiszpanie dotarli 8 listopada. Zawarli traktat z tamtejszym sułtanem Tidore, który był wrogiem Portugalii. Tam Hiszpanie załadowali na okręty drogocenne przyprawy. Spalili jednak jeden z okrętów, gdyż świdraki kompletnie go zniszczyły. Z dwóch okrętów jednak tylko jeden dotarł z powrotem do Hiszpanii, gdyż drugi został przechwycony przez Portugalczyków. Ostatni z nich „Victoria”, dowodzona przez Juana Sebastiána Elcaño, do brzegów Hiszpanii dotarła 6 września 1522 roku. Elcaño był pierwszym kapitanem, który opłynął świat. Za swoje zasługi otrzymał od króla Hiszpanii Karola V szlachectwo i wysoką pensję.

Hernan Cortés gubernatorem Nowej Hiszpanii

Hernan Cortés

Hernan Cortés w 1519 r. wylądował na wybrzeżu Meksyku i zawarł kontakty z władcą Azteków Montezumą II. Była to misja, którą powierzył mu zarządca Kuby, Diego Velázquez de Cuéllar. Jednakże Cortés szybko poróżnił się z Velázquezem, który nakazał mu powrót. Ten jednak nie posłuchał i rozpoczął samowolną konkwistę amerykańskich terenów. W 1521 r. po długiej kampanii udało mu się zdobyć miasto Tenochtitlán i tym samym podbić państwo Azteków. W nagrodę król Karol V mianował go gubernatorem Nowej Hiszpanii w 1522 r. Była to hiszpańska posiadłość kolonialna założona w 1521 r. po podbiciu Meksyku.

Bibliografia:

  1. A. Chwalba, Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2021.
  2. A. Kaczmarek, Historia Polski 1914-1989, Warszawa 2014.
  3. K. Mikulski, J. Wijaczka, Historia powszechna. Wiek XVI-XVIII, Warszawa 2012.
  4. T. Miłkowski, P. Machcewicz, Historia Hiszpanii, Wrocław 1998.
  5. A.H. de Oliveira Marques, Historia Portugalii, Warszawa 1987.
  6. E. Rostworowski, Historia powszechna. Wiek XVIII, Warszawa 1984.
  7. W. Roszkowski, Historia Polski 1914-2015, Warszawa 2017.
  8. M. Tunon de Lara, J. Valdeon Baruque, A. Dominguez Ortiz, Historia Hiszpanii, Kraków 2012.

Te artykuły również mogą Cię zainteresować:
Znajdujące się w portalu artykuły nie zawsze prezentują opinie zgodne ze stanowiskiem całej redakcji. Zachęcamy do dyskusji nad treścią przeczytanych artykułów, by to zrobić wystarczy podać swój nick i wysłać komentarz. O naszych artykułach możesz także porozmawiać na naszym forum. Możesz także napisać własny artykuł i wysłać go na adres naszej redakcji.

Zostaw własny komentarz