Mieszko II Lambert - król Polski, który został księciem (ok. 990-1034)

Mieszko II Lambert, syn Bolesława Chrobrego i Emnildy, był trzecim władcą Polski z dynastii Piastów i drugim koronowanym królem. Urodził się około 990 roku, a jego panowanie przypadło na burzliwy okres, który zakończył okres świetności państwa z czasów Bolesława Chrobrego. Rządy Mieszka II (1025-1031 jako króla i od 1032 do 1034 jako księcia) były naznaczone walką z braćmi, zewnętrznymi najazdami oraz utratą części terytoriów.

Objęcie władzy i koronacja Mieszka II

Mieszko II Lambert

Po śmierci Bolesława Chrobrego w 1025 roku, Mieszko II także został koronowany na króla Polski. Koronacja była kontynuacją polityki uniezależnienia państwa Piastów i utrzymania jego statusu jako królestwa. Mieszko II odziedziczył państwo o rozległych granicach, co niosło ze sobą wiele wyzwań, szczególnie wobec sąsiadów - Niemiec (Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego) na zachodzie oraz Rusi Kijowskiej na wschodzie.

Jednocześnie w kraju narastały napięcia wewnętrzne. Bracia Mieszka II - Bezprym i Otto - rościli sobie prawo do tronu, co szybko prowadziło do konfliktów dynastycznych. Bezprym, najstarszy syn Bolesława Chrobrego z nieudokumentowanego małżeństwa (prawdopodobnie z Węgierką), został pominięty w sukcesji na rzecz młodszego Mieszka, co wywołało jego otwartą opozycję. Otto, najmłodszy z braci, również walczył o swoje miejsce w strukturach władzy.

Najazdy, zdrada Bezpryma i utrata korony

Bezprym na rycinie z XVII w.

W 1031 roku Polska została zaatakowana jednocześnie z dwóch stron. Cesarz Konrad II uderzył na zachodnie terytoria Polski, zajmując Łużyce i Milsko, natomiast Jarosław Mądry przeprowadził kampanię na wschodzie, przejmując Grody Czerwieńskie. Było to pierwszy, ale nie ostatni raz w historii, gdy sojuszu niemiecko-ruski (rosyjski) doprowadza do upadku polskie państwo.

W obliczu tych wydarzeń Bezprym, wspierany bezpośrednio przez Ruś Kijowską, przyłączył się do działań wymierzonych przeciw Mieszkowi II, niektórzy historycy uważają, że to on mógł być inicjatorem tej koalicji, montując sojusz przeciwko swojemu przyrodniemu bratu.

Bezprym, po wygnaniu Mieszka z kraju, przejął władzę w Polsce. Jego panowanie, choć krótkie (1031-1032), było wyjątkowo brutalne. Bezprym stosował represje wobec możnowładców i duchowieństwa, którzy wspierali Mieszka, co zraziło do niego większość elit. W symbolicznym geście Bezprym przesłał insygnia królewskie cesarzowi Konradowi II, rezygnując z tytułu królewskiego i sprowadzając Polskę do statusu państwa zależnego od Cesarstwa. Jego rządy zakończyły się zamachem - Bezprym został zamordowany w 1032 roku, prawdopodobnie z inspiracji opozycji wewnętrznej, w tym być może Ottona.

Powrót Mieszka II na tron i zjazd w Merseburgu

Cesarz Konrad II

Po śmierci Bezpryma w 1032 roku Mieszko II powrócił do Polski. Jego powrót nie oznaczał jednak odzyskania pełnej władzy. Cesarz Konrad II w 1032 roku zwołał zjazd w Merseburgu, na którym wymusił podział państwa Piastów. Ziemie polskie zostały podzielone na trzy części: Mieszko II otrzymał Małopolskę i Mazowsze, Otton przejął kontrolę nad Śląskiem, a Dytryk, kuzyn Mieszka, objął Wielkopolskę. Aczkolwiek część historyków uważa, że Wielkopolskę otrzymał Mieszko II, a resztę ziem jego bracia. Dodatkowo Mieszko musiał złożyć hołd cesarzowi i zrzec się królewskiej korony.

W Rocznikach Kwedlinburskich zachował się taki opis zjazdu w Merseburgu:

Tenże rozumiejąc powody swej niestosownej zuchwałości, z jaką w latach poprzednich występował (…) wyprawił swoich posłów do cesarza i prosił o wyznaczenie czasu celem stawienia się i dania godnego zadośćuczynienia. I potem za zgodą cesarza w dniu 7 lipca przybył do Marseburga i sam poddał się władzy cesarskiej, zapomniawszy mianowicie korony i całego wystroju królewskiego. Którego cesarz łaskawiej niż ów sam przyjąwszy, przydzielił jemu i jego bratankowi, niejakiemu Thiedrykowi, królestwo tj. państwo, jakie sam przedtem posiadał

Dytryk

Dytryk był wnukiem Mieszka I i niemieckiej księżniczki Ody, co czyniło go członkiem bocznej linii Piastów. Większość swojego życia spędził w Niemczech, gdzie utrzymywał bliskie związki z dworem cesarskim (stąd zapewne otrzymał Wielkopolskę, jako bezpośrednio sąsiadującą z ziemiami niemieckimi). Jego nominacja na współwładcę Polski mogła być częścią polityki Konrada II, mającej na celu osłabienie polskiego państwa i utrzymanie jego zależności od cesarstwa. Podzielonym na trzy części, słabym państwem łatwiej manipulować niż jednolitą organizacją.

Kryzys monarchii wczesnopiastowskiej

Przeniesienie szczątków biskupa Wojciecha do Pragi po najeździe Brzetysława na Polskę

W 1033 roku Otto zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach, co umożliwiło Mieszkowi II rozpoczęcie działań na rzecz ponownego zjednoczenia ziem polskich. Dytryk, który do tej pory zarządzał zachodnimi terenami, najprawdopodobniej został zmuszony do opuszczenia Polski. Choć brak jednoznacznych informacji o jego dalszych losach, prawdopodobne jest, że wycofał się na tereny Niemiec i zniknął z kart historii. W tym czasie Mieszko II starał się odbudować struktury władzy, jednak jego rządy były już zdominowane przez kryzys, który nie pozwalał na pełne przywrócenie stabilności. W efekcie śmierć Mieszka II w 1034 roku spowodowała kolejną falę anarchii, której towarzyszyły wystąpienia ludowe przeciwko chrześcijańskiej religii oraz bunty możnowładców.

W 1038 roku Polska została zaatakowana przez Brzetysława I, księcia czeskiego, który wykorzystał słabość państwa Piastów. Brzetysław zaatakował Wielkopolskę, złupił Gniezno, wywiózł relikwie św. Wojciecha i zdobył Śląsk, który przeszedł pod jego władzę. Najazd ten miał nie tylko wymiar militarny, ale również symboliczny - zabrane relikwie św. Wojciecha były dla Polski istotnym symbolem chrześcijaństwa. Przejęcie Śląska przez Czechy stanowiło poważny cios dla osłabionego państwa Piastów.

Powrót Kazimierza Odnowiciela w 1039 roku

Powrót Kazimierza I Odnowiciela do Polski, obraz Wojciecha Gersona

Po śmierci Mieszka II Polska pogrążyła się w chaosie. Państwo zostało dotknięte wieloma kryzysami: anarchią, zewnętrznymi najazdami, a także wewnętrznymi buntami przeciwko władzy książęcej oraz chrześcijaństwu. W tej sytuacji, w 1039 roku, na tron powrócił Kazimierz I Odnowiciel, syn Mieszka II, który przez kilka lat przebywał na Węgrzech i w Niemczech. Dzięki wsparciu cesarza oraz pomocy militarnej księcia ruskiego, Jarosława Mądrego, Kazimierz rozpoczął odbudowę zrujnowanego państwa.

Kalendarium panowania Mieszka II

• ok. 990 - narodziny Mieszka II.
• 1025 - koronacja na króla Polski po śmierci Bolesława Chrobrego.
• 1031 - najazdy cesarza Konrada II i Jarosława Mądrego; utrata Łużyc, Milska i Grodów Czerwieńskich; wygnanie Mieszka II przez Bezpryma.
• 1032 - śmierć Bezpryma; zjazd w Merseburgu; podział Polski na trzy części między Mieszka II, Ottona i Dytryka.
• 1033 - śmierć Ottona; ponowne zjednoczenie ziem polskich przez Mieszka II; usunięcie Dytryka z zachodnich rubieży.
• 1034 - śmierć Mieszka II; początek anarchii i reakcji pogańskiej w Polsce.
• 1038 - najazd Brzetysława I na Polskę; złupienie Gniezna i utrata Śląska na rzecz Czech.
• 1039 - powrót Kazimierza I Odnowiciela; początek odbudowy państwa Piastów.

Kluczowe postacie i miejsca podczas panowania Mieszka II

• Mieszko II Lambert - drugi koronowany król Polski, którego rządy zakończyły się wygnaniem, utratą terytoriów i kryzysem państwa.
• Bezprym - przyrodni brat Mieszka II, który wygnawszy go z kraju, przejął władzę na krótko (1031-1032), lecz został zamordowany w wyniku spisku.
• Otto - młodszy brat Mieszka II, współwładca Polski po zjeździe w Merseburgu, zmarł w 1033 roku.
• Dytryk - kuzyn Mieszka II, wnuk Mieszka I i Ody, który przez krótki czas zarządzał zachodnimi rubieżami Polski po zjeździe w Merseburgu.
• Konrad II - cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego, który pokonał Mieszka II, a później wymusił podział Polski w 1032 roku.
• Jarosław Mądry - książę kijowski, sojusznik Bezpryma i uczestnik najazdu na Polskę w 1031 roku, w wyniku którego przejął Grody Czerwieńskie, później wspierał Kazimierza Odnowiciela.
• Brzetysław I - książę czeski, który w 1038 roku najechał Wielkopolskę, złupił Gniezno i wywiózł relikwie św. Wojciecha.
• Kazimierz I Odnowiciel - syn Mieszka II, który po powrocie do Polski w 1039 roku rozpoczął odbudowę państwa po okresie anarchii.
• Merseburg - miasto, w którym w 1032 roku odbył się zjazd, na którym cesarz Konrad II wymusił podział Polski.

Wybrane artykuły związane z panowaniem Mieszka II

• Mieszko II i kryzys monarchii wczesnopiastowskiej
• Najazd Brzetysława, czyli jeden z najbardziej wyniszczających w historii ataków na Polskę
• Bezprym. Okrutny i zapomniany pierwszy zdrajca Polski

Bibliografia:

1. R. Grodecki, S. Zachorowski, J. Dąbrowski, Dzieje Polski średniowiecznej, J. Wyrozumski (oprac.), Kraków 1995.
2. T. Jurek, E. Kizik, Historia Polski do 1572, Warszawa 2019.
3. S. Szczur, Historia Polski. Średniowiecze, Kraków 2002.
4. J. Wyrozumski, Dzieje Polski piastowskiej, Kraków 1999.
5. A. Garlicki (pod red.), Poczet królów i książąt polskich, Warszawa 1998.