„Mieszko. Książę raciborski i pan Krakowa - dzielnicowy władca Polski (ok. 1142-1211)” - N. Mika - recenzja

Piastowskich książąt panujących w Krakowie w czasach rozbicia dzielnicowego było kilkunastu, niektórzy są znani lepiej, inni gorzej. Do tej drugiej grupy na pewno zalicza się Mieszko – książę raciborski oraz, w ostatnich miesiącach swojego życia, pan Krakowa. W Krakowie panował krótko, jednak jako władca księstwa raciborskiego wywarł znaczny wpływ na kształt polityki piastowskiej w drugiej połowie XII i na początku XIII wieku.

Autorem monografii na temat księcia raciborskiego jest dr Norbert Mika, historyk związany z Raciborzem, zajmujący się m.in. badaniem średniowiecznych dziejów Śląska, Czech, Niemiec i Austrii. Recenzowana książka stanowi uzupełnioną i poprawioną rozprawę doktorską, którą autor obronił w 2006 r. na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Jest ona pierwszą i na razie jedyną pełnoprawną monografią dotyczącą panowania młodszego z synów Władysława II Wygnańca.

Mamy więc do czynienia z pracą ściśle naukową. Zasadniczo ma ona kompozycję chronologiczną, jednak ze względu na bardzo małą ilość źródeł odnoszących się do osoby Mieszka, autor zmuszony jest skupiać się na pewnym problemach, rozpatrując je z perspektywy zarówno wzmianek źródłowych, jak i ustaleń historyków dawniejszych i współczesnych. Chodzi tutaj o najważniejsze zagadnienia związane z życiem i działalnością księcia raciborskiego, które wynikły już w trakcie badań historyków XIX-wiecznych i nie zostały rzeczowo wyjaśnione do dziś. Oczywiście autor niniejszego opracowania musi się posiłkować praktycznie tymi samymi źródłami co jego poprzednicy, stąd nei odkrywa żadnych nowych, nieznanych wcześniej faktów. Jednak baza źródłowa daje duże pole do szerokich interpretacji i stawiania nowatorskich hipotez. Autor w pełni z tego korzysta i stara się jak najściślej uporządkować znane fakty i ułożyć je według odpowiedniej chronologii. Cała książka składa się z siedmiu rozdziałów, w których poruszane są takie zagadnienia, jak: pobyt księcia w cesarstwie, jego działalność polityczna oraz gospodarcza, stosunek do kleru diecezjalnego, działalność fundatorska, stosunki z sąsiadami, a także, już na koniec, recepcja jego postaci w literaturze nowożytnej i współczesnej.

Wspomniałem wcześniej, że wzmianek źródłowych będących w dyspozycji autora jest niedużo (wystarczy powiedzieć, iż nie znamy żadnego dyplomu wystawionego przez Mieszka), jednak Mika, jak się zdaje, wykorzystał niemal wszystkie znane. Mowa tu głównie o kronikach, rocznikach, żywotach, nekrologach, dokumentach, utworach poetyckich, oraz – nade wszystko – zapiskach obituarnych, które porównywane ze sobą dają niezwykle bogatą wiedzę. W ten sposób autor podejmuje się rozstrzygnięcia takich zagadnień, jak: daty urodzenia i śmierci księcia, jego przydomek, wykształcenie, kwestię rodzinnych powiązań jego żony Ludmiły, liczbę potomstwa oraz związek księcia z papieską bullą Significavit nobis. Mika, opierając się na solidnych przesłankach i rzeczowo argumentując swoje wybory, nie waha się stawiać daleko idących hipotez, nierzadko będąc w tej materii w ostrym sporze z innymi historykami, również tymi najbardziej uznanymi, jak np. O. Balzer, K. Jasiński czy B. Zientara.

Oczywiście książka na temat księcia raciborskiego niczego nie wyjaśnia w sposób ostateczny, mimo to bardzo zbliża nas do prawdy o życiu i działalności Mieszka, a z niektórymi ustaleniami historyka należy się powszechnie zgodzić, np. z zaprzestaniem używania przydomka Plątonogi jako niezgodnego ze źródłami albo z chronologicznym przebiegiem wydarzeń na Śląsku po 1162 r., który nie zawsze jest poprawnie przedstawiany w opracowaniach i artykułach. Reasumując, recenzowana pozycja wnosi bardzo wiele do współczesnego stanu badań nad osobą Mieszka oraz nad początkami księstwa raciborskiego. Jednak jest też coś, czego mi brakuje, i stanowi to mój zarzut wobec większości tego typu biografii. Jak wspomniałem wcześniej, mamy tutaj do czynienia z rozprawą doktorską i sporządzanie takowej pracy ma oczywiście swoje sztywne reguły, jednak publikacja w wydawnictwie już niekoniecznie. Dlatego uważam, że autor powinien rozbudować swoje dzieło tak, aby objąć szersze spektrum spraw związanych z epoką, w której żył książę raciborski. Ideałami są dla mnie w tym względzie chociażby dzieła S. Smolki o Mieszku Starym i B. Zientary o Henryku Brodatym. Wydaje mi się, że w ten sposób można zainteresować tematem większą grupę osób.

Trzeba zwrócić uwagę, iż mówimy tutaj o pracy, która została wydana w ramach popularnego cyklu monografii władców piastowskich (i nie tylko) wydawnictwa Avalon. Jest więc ujęta w ryzy pewnego schematu, i trzeba powiedzieć, stanowi to schemat poprawny, bowiem nie zauważyłem żadnych błędów natury edytorskiej. Wszystko jest jak najbardziej poprawne. Spośród spraw, o których warto jeszcze wspomnieć, warto wskazać również, iż książka posiada aneks zawierający tłumaczenie falsyfikatu dokumentu wystawionego przez Mieszka w 1165 w Opawie. Nie ma on jednak praktycznie żadnego znaczenia w odniesieniu do treści samej publikacji i trudno go nawet łączyć z osobą księcia raciborskiego. Natomiast autor zdecydował się go zamieścić chyba tylko jako ciekawostkę, ponieważ w sposób dowcipny opowiada on o rzekomych prawach opawskich mieszczanek. Drugim elementem dodanym jest wklejka z kolorowymi zdjęciami ukazującymi elementy związane z Mieszkiem raciborskim, tzn. fragmenty kodeksów i dokumentów, miniatury, monety itp. Tym czego chyba najbardziej brakuje to indeks, który stanowi standard w tego typu publikacjach, lecz tutaj go nie ma. Nie utrudnia to czytania, ale zapewne jego obecności ułatwiłaby prace podczas sporządzania własnych tekstów czy podczas chęci odnalezienia jakiejś informacji.

W podsumowaniu powiem tylko tyle, iż książka Miki jest znakomitą pracą naukową, pełną ciekawych i nowatorskich spostrzeżeń. Wydana została w sposób bardzo dobry, bez większych błędów, zaś dodatki są interesujące. Brakuje jej jednak czegoś, co mogłoby zainteresować większe grono czytelników, czyli przede wszystkim szerszego potraktowania tematu, ukazania tła, czyli w tym przypadku XII- i XIII-wiecznej Polski oraz tego co dziś nazywamy Górnym Śląskiem. Tego mi brakowało w tej skądinąd bardzo dobrej publikacji.

Plus minus:
Na plus:
+ bardzo bogata bibliografia
+ oparta o szeroką bazę źródłową
+ wiele ciekawych hipotez i ustaleń
+ zawiera wiele tez polemicznych wobec ustaleń innych historyków
+ ciekawy aneks
Na minus:
- brak ukazania szerszego tła politycznego, społecznego, kulturalnego i gospodarczego
- niezbyt solidna oprawa
- brak indeksu

Tytuł: Mieszko. Książę raciborski i pan Krakowa - dzielnicowy władca Polski (ok. 1142-1211)
Autor: Norbert Mika
Rok wydania: 2013
Wydawca: Avalon
ISBN: 978-83-7730-092-3
Liczba stron: 288
Oprawa: miękka
Cena: ok. 29 zł
Ocena recenzenta: 7/10