Puyi. Ostatni chiński cesarz

Objął tron jako dwu i pół letnie dziecko w 1908 r. Polityczne zawirowania sprawiły, że niewiele ponad 3 lata później stracił władzę, stając się zwykłym człowiekiem. Historia cesarza, który z niemal świętego władcy stał się dla rodaków zbrodniarzem wojennym. Mowa o Puyi (Pu Yi), ostatnim cesarzu Chin.

Dzieciństwo

Aisin Gioro Puyi - ostatni cesarz Chin

Koronacja chłopca odbyła się w iście zimowych warunkach. W napisanej po latach autobiografii Puyi wspominał przytaczane mu przez bliskich relacje. Sam nie pamiętał dnia, w którym po raz pierwszy zasiadł na tronie. Przerażony malec nie chciał zachowywać się jak przystało na koronowaną głowę. Płakał, uciekał w ramiona swojej opiekunki, trząsł się z zimna panującego wówczas w Sali Najwyższej Harmonii, miejsca w którym odbywała się niecodzienna uroczystość.

Od tego dnia cały świat małego cesarza ograniczał się wyłącznie do Zakazanego Miasta. Cała armia służących wykonujących za niego najbardziej błahe czynności odbierała mu chwile prywatności. Noszony w lektyce powoli zapominał o tym, czym jest spacer, dworska etykieta zastąpiła Puyi beztroskie dzieciństwo. Na szczęście nie musiał podejmować ważnych decyzji- władzę sprawował w jego imieniu regent.

Abdykacja

W czasie, gdy młody cesarz panował nad państwem zupełnie nieświadomy tego co się w nim dzieje, w Chinach zaczęło wrzeć. W październiku 1911 r. wybuchło prorepublikańskie powstanie w rejonie Niebieskiej Rzeki, w którym dużą rolę odegrało poparcie chłopów. Powstańcy szybko opanowali główne miasta, z Szanghajem i Kantonem na czele. Wkrótce ukonstytuował się nowy republikański rząd. Bliski cesarzowi gen. Juan Cze-kaj, pragnąc ocalić własne interesy, nakłonił dwór do poparcia abdykacji Puyi. Oddanie władzy odbyło się bez przelewu krwi. Cesarz podpisał dokument, w którym zobowiązał się do ustąpienia, mianując generała premierem. Monarcha zachował prawo do rezydowania w Zakazanym Mieście.

Juan Cze-kaj szybko uporał się z wewnętrzną opozycją, zmuszając głównego przeciwnika, Sun Jat-sena, do emigracji. Generał przejmując pełnię władzy zamarzył o godności cesarskiej. Zarządził plebiscyt, który (bez wątpienia sfałszowany) dał mu upragniony tytuł. Puyi mógł w tych okolicznościach obawiać się o swoją przyszłość, na szczęście dla niego, wśród Chińczyków wznieciły się reakcyjne nastroje. 6 z 18 prowincji państwa ogłosiło secesję, naród domagał się przywrócenia dawnego porządku. Juan Cze-kaj, widząc, że władza wymyka mu się z rąk, w czerwcu 1916 r. popełnił samobójstwo.

Młody cesarz powrócił na chiński tron. Krótko jednak przyszło mu znowu panować. Armia wierna cesarzowi wkroczyła do Pekinu, obalając republikański rząd. Cesarscy żołnierze musieli jednak szybko salwować się ucieczką wobec przeważających sił nieprzyjaciela. Restauracja cesarstwa nie powiodła się. Obalony władca dalej wiódł spokojny żywot w swojej siedzibie otrzymując rządowe dotacje na utrzymanie dworu, podczas gdy kraj pogrążał się w zamęcie.

Brytyjski nauczyciel

Puyi jako marionetkowy cesarz Mandżukuo.

Życie dorastającego Puyi za murami Zakazanego Miasta znamy m.in. z relacji Szkota Reginalda Johnstona, który przebywał na dworze, piastując zaszczytny tytuł „mandaryna najwyższego stopnia”. Co prawda, jako że były cesarz nie miał władzy, wspomniany tytuł również z żadnymi kompetencjami się nie wiązał. Mimo wszystko Johnston mógł być wożony w lektyce i nosić płaszcz z futra gronostaja.

Wen Hsiu

Pod jego wpływem Puyi zaczął nabierać europejskich nawyków. Nosił ubrania na wzór Johnstona, uczył się angielskiego, a członków dworu wprawiał w zachwyt ilekroć przejeżdżał między nimi na rowerze. Im dłużej przebywał ze Szkotem, tym bardziej dworska etykieta stawała się reliktem przeszłości. Do siedziby dworu doprowadzono prąd, zainstalowano telefon, otworzono salę kinową, a młodzieniec, w związku w wadą wzroku, zaczął nosić niespotykane wcześniej okulary. Zbliżając się do 16 roku życia, Puyi został postawiony przed sprawą swojego ożenku. Zachowując tradycję, prawo wyboru partnerki miały cztery wdowy po poprzednim cesarzu. Najwyższa rangą wskazała 15-letnią Wang Jung. Puyi nie miał wiele do powiedzenia, ale zachował prawo do konkubiny, o 4 lata młodszej od niego Wen Hsiu. W ten sposób podtrzymano dawny zwyczaj. Cesarze mogli bowiem mieć maksymalnie 4 żony i nieograniczoną liczbę kochanek, których liczba osiągała niekiedy tysiąca. Puyi po zaślubinach najzwyczajniej opuścił żonę, chowając się w swoich apartamentach. Nie pałał do niej wielkim uczuciem, a po dworze rozchodziły się pogłoski o impotencji 16-latka.

Wyprowadzka z Zakazanego Miasta

W państwie ciągle wrzało. Władzę przejął Fung Ju-siang, który wprowadził nowe porządki. Odebrał Puyi prawo do rezydowania w dotychczasowej siedzibie. Od otrzymania tej wiadomości cały dwór miał 3 godziny na wyprowadzkę. Były cesarz został skierowany do ambasady japońskiej, jako swojego nowego lokum. Znalazł tam przychylnych sobie ludzi, którzy pomogli mu zorganizować ucieczkę z Pekinu. Puyi z pomocą japońskich policjantów znalazł się w Tiencin. Korzystając ze znacznych środków zgromadzonych w europejskich bankach dalej wiódł wystawne życie, będąc jako cesarz największą atrakcją tamtejszej elity towarzyskiej.

Cesarz po raz trzeci

Spotkanie z Mao Zedongiem - jesień 1961 r.

W tym czasie Czang Kaj-szek powoli zaprowadzał spokój w Chinach. Zjednoczył państwo i jako szef Kuomintangu objął prezydenturę. Nie udało mu się włączyć do granic Mandżurii, opanowanej przez Japonię. To właśnie w tym upatrywał swojej szansy Puyi. Będąc w komitywie z Japończykami, otrzymał propozycję objęcia władzy w marionetkowym państwie Mandżukuo. Szybko się rozczarował, Japonia zaoferowała mu bowiem tylko tytuł regenta. Był wówczas 1913 rok.

Puyi czekał na cesarską godność przez 21 lat. Dopiero w 1934 r. otrzymał koronę, przyjmując imię Kang The. Po latach nieudanego małżeństwa cesarska żona popadła w uzależnienie od opium. Cesarz, nie móc jej już dłużej znieść u swego boku, odesłał ją do Port Arthur, biorąc ślub z 17-latką.

Puyi stawał się pionkiem manipulowanym rękami Japończyków. W 1937 r. wybuchła wojna chińsko-japońska. Cesarz faktycznie pozostawał w stanie konfliktu z własną ojczyzną. Wkrótce rozpoczęła się II wojna światowa. Nie miał już nic do powiedzenia, na domiar złego był upokarzany przez Japończyków, zmuszających go do comiesięcznych publicznych modłów za ich zwycięstwo. Monarcha kompletnie się załamał.

Więzienie

Japonia przegrała wojnę, a cesarz w 1945 r. po raz trzeci ustąpił z tronu. Puyi popadł w  radziecką niewolę. O takim więzieniu niejeden jeniec mógłby tylko pomarzyć, gdyż Puyi trafił do ośrodka uzdrowiskowego położonego na Syberii. Po 5 latach, w ramach współpracy ZSRR i Chin, przekazano więźniów, w tym obalonego cesarza, stronie chińskiej. Do ojczyzny powrócił jako „zbrodniarz wojenny”. Spędził 9 lat w więzieniu w Fuschun, gdzie poddawany był przez komunistyczne władze procesowi resocjalizacji i przystosowania do nowego życia.

Życie na wolności

Więzienne mury opuścił w 1959 r. W wieku 53 lat musiał zacząć życie jako zwykły obywatel. Podjął pracę fizyczną, zajmując się kwiatami w ogrodzie botanicznym. Szybko chińskie władze znalazły mu nowe zajęcie. Czy to korzystając z jego solidnego wykształcenia, czy też wykorzystując okazję do upokorzenia Jego Cesarskiej Mości, zaproponowano mu pracę w archiwum. Historia ponownie zatoczyła koło - Puyi, były cesarz, miał pracować przy archiwizowaniu własnych dokumentów z Zakazanego Miasta. Zmarł w 1967 r. po 3 latach choroby nowotworowej.

Bibliografia:

1. Alain Decaux, Sekrety historii, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2002.
2. Pu Yi, Byłem ostatnim cesarzem Chin, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1988.
3. britannica.com.

Więcej o historii Chin przeczytasz klikając na poniższą grafikę: