„Getto Warszawskie 1943” – T. Kubicki – recenzja

Niemcy z Hitlerem na czele nie chcieli mieć Żydów w III Rzeszy, dlatego próbowali pozbyć się ich poprzez wysłanie do innych krajów Europy, do Ameryki i na cały świat. Ale przywódcy państw, mający rozstrzygnąć tę sprawę globalnie podczas konferencji w Évian (lipiec 1938 r.), ograniczyli się do wygłoszenia setek frazesów, za którymi nie stały żadne praktyczne pociągnięcia. I w taki oto sposób za bezczynnym przyzwoleniem światowych mocarstw, Żydzi w Niemczech, a później w całej okupowanej przez Niemcy Europie, zostali na łasce i niełasce Hitlera oraz totalitarnej maszyny zagłady niemieckiej Rzeszy.

Takim właśnie wstępem rozpoczyna się kolejny tomik z popularnej serii „Historyczne Bitwy” Wydawnictwa Bellona. Książka nosi tytuł Getto Warszawskie 1943 i opisuje bohaterski zryw żydowskich powstańców w odizolowanej przez hitlerowców dzielnicy. Ale już na samym początku książki autor sugeruje, iż powstanie musi nieść za sobą jakiś polityczny cel, a walka jedynie o przetrwanie w żydowskiej dzielnicy powinna być z definicji nazywana bojem, ewentualnie zrywem.

Praca Getto Warszawskie 1943 została napisana przez Tomasza Kubickiego, autora wcześniejszej publikacji Pod obuchem zagłady. Polacy i Żydzi pod okupacją hitlerowską 1939–1942 (2016). Tomasz Kubicki we wstępie zajął się nie tylko konferencją w Évian. Opisał także sytuację Żydów w Niemczech po dojściu Hitlera do władzy oraz ich próby legalnej i nielegalnej emigracji m.in. do Palestyny i USA. Bardzo ciekawie brzmią w tym miejscu dramatyczne wyprawy statków St. Louis i Tiger Hill. Tu również można dojść do smutnej konkluzji: nikt na świecie nie chciał dostatecznie wspomóc Żydów w ich ucieczce przed zagrożeniem ze strony szalejącego w III Rzeszy faszyzmu.

W dalszej części książki autor logicznie tłumaczy, dlaczego już po wybuchu wojny i w czasie okupacji ziem polskich Niemcy wybrali teren Generalnej Guberni jako obszar budowy obozów zagłady i miejsce do ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej. Można prześledzić zmiany polityki niemieckiej względem Żydów, stosunek okupanta do „polskich podludzi” oraz nastawienie Polaków do niemieckiej eksterminacji Żydów. Bardzo ważną częścią pracy jest ta opowiadająca o żydowskich bojownikach, bohaterach zbrojnej walki oraz o żydowskich organizacjach politycznych i militarnych – z tymi najważniejszymi: Żydowską Organizacją Bojową i Żydowskim Związkiem Wojskowym.

W kolejnej odsłonie recenzowanej książki autor przedstawia dramatyczne wydarzenia w getcie tuż przed decydującym starciem i wreszcie – najciekawsze dla mnie – walki z kwietnia i maja 1943 r. T. Kubicki podaje szczegóły niemieckich natarć i siły użyte w walce. Opisuje również wyjątkowy charakter zmagań zbrojnych (żydowskie bunkry, tajne przejścia i kryjówki w ruinach) oraz ogromną dysproporcję sił i materiałów wojennych walczących stron, np. miotacze płomieni, artyleria i pojazdy pancerne ze strony niemieckiej kontra nieliczne karabiny, pistolety i granaty żydowskich bojowników.

Ważnym aspektem omawianej pozycji książkowej są opisy oddziaływania walk w getcie na stosunek Polaków do niemieckiej zagłady Żydów, prób pomocy organizowanej przez oddziały AK i GL oraz artykuły pojawiające się w polskiej podziemnej prasie i odezwach rządu londyńskiego. Autor postawił tezę, z którą bezsprzecznie należy się zgodzić, iż Polacy nie pozostali bierni wobec nierównej walki prowadzonej za murem warszawskiego getta. Ale doraźna pomoc to nie wszystko. W świat szły kolejne informacje o prowadzonej przez Niemcy zagładzie Żydów, o bohaterskiej walce ostatnich bojowników żydowskiej dzielnicy, ale demokratyczny świat konsekwentnie pozostawał obojętny na polskie apele i niemieckie rozwiązanie kwestii żydowskiej.

Uwagę zwraca bogata bibliografia i indeks osób. Nie mam zastrzeżeń do wydania pracy – seria „Historyczne Bitwy” charakteryzuje się miękką oprawą i klejeniem kartek, ale wolumin wygląda na trwały i solidny. Interesujący rysunek Marka Szyszki przedstawiony na okładce zachęca do tego, aby sięgnąć po książkę i zajrzeć do środka. Z wyjątkiem małych potknięć przy opisie kalibru używanej broni, nie mam uwag do pracy redakcji i korekty.

Istotnym jest, że tak trudny temat pojawił się w poczytnej historycznej serii. Jednak po znakomitym wstępie i nie mniej fascynujących opisach dramatycznych walk, mam kilka uwag do recenzowanej książki. Najbardziej znaczącym ubytkiem jest dla mnie brak zdjęć archiwalnych. W publikacji zamieszczono kilkanaście współczesnych fotografii przedstawiających pomniki i miejsca upamiętniające walki w warszawskim getcie. Kolejnym zauważalnym minusem pracy T. Kubickiego jest zbyt duża liczba cytowanych tekstów z podziemnej prasy (różnych stronnictw politycznych) i oficjalnych władz RP na uchodźstwie. Rozumiem zamiar autora, aby przez pryzmat tych tekstów unaocznić polskie zaangażowanie w sprawę nierównej walki żydowskich bojowników i niemieckiej zagłady Żydów w ogóle, ale równocześnie zastanawia dysproporcja w tym miejscu książki pomiędzy tekstem autorskim a cytowanymi fragmentami.

Mimo wszystko bardzo cieszę się, że opis walk w warszawskim getcie znalazł się w książkowej serii „Historyczne Bitwy”. Publikacja w serii Wyd. Bellona z pewnością spopularyzuje wątek zagłady Żydów i bojów w warszawskiej dzielnicy, a po pracę T. Kubickiego powinni sięgnąć wszyscy zainteresowani II wojną światową, historią Polski i dziejami Żydów, nie tylko polskich. Polecam.

Plus minus:

Na plus:

+ temat woluminu: walka Żydów w warszawskim getcie

+ kolejny tytuł w poczytnej serii

+ wciągający i wyczerpujący wstęp

+ opowieść o różnych żydowskich organizacjach, w tym także ŻZW

Na minus:

- zbyt częste cytaty z prasy podziemnej

- brak zdjęć archiwalnych

Tytuł: Getto Warszawskie 1943

Autor: Tomasz Kubicki

Wydawca: Bellona

Rok wydania: 2017

ISBN: 978-83-11-14429-3

Liczba stron: 270

Okładka: miękka

Cena: ok. 29 zł

Ocena recenzenta: 7/10

^{Redakcja merytoryczna: Malwina Lange}

^{Korekta językowa: Aleksandra Czyż}