Kanut Wielki i podbój Anglii przez wikingów

Kanut (znany także jako Knut i Knud) był wikińskim królem Danii. Jego dziadkiem był polski książę Mieszko I, a ojcem Swen Widłobrody. W 1015 r. rozpoczął udany podbój Anglii. Dzięki swoim zwycięstwom stworzył Imperium Morza Północnego rozciągające się od Anglii po Danię i Norwegię. Stąd nazywany jest Wielkim.

Rodzina Kanuta Wielkiego

Swen Widłobrody

Ojcem Kanuta był król Danii Swen Widłobrody, którego żoną była córka Mieszka I, a siostra Bolesława Chrobrego. Z tego związku Swen miał dwójkę synów Kanuta oraz Haralda. Nie jest pewne, który z nich był starszy.

Czytaj także → Świętosława, córka Mieszka I i królowa szwedzka, duńska, norweska i angielska

Pochodząca z Polski żona Swena znana jest jako Sygryda Storråda, a w polskiej historiografii jako Świętosława. Swen nie był jednak jej pierwszym mężem. Pomiędzy rokiem 980 a 984 ojciec wydał ją za króla Szwecji Eryka. Z pierwszego małżeństwa Sygryda miała jednego syna Olafa Skötkonunga. Gdy w 995 r. owdowiała, doprowadziła wkrótce to sojuszu szwedzko-duńskiego, którego gwarancją było jej małżeństwo ze Swenem. Oprócz Kanuta i Haralda Sygryda urodziła jeszcze dwie córki, Estrydę i Świętosławę. Niedługo po narodzinach czwartego dziecka została przez męża wygnana z kraju. Być może wtedy udała się z powrotem do Polski, na dwór swojego brata. Powody wygnania nie są dla nas znane.

Podbój Anglii przez Swena Widłobrodego

Ethelred II

Pierwsze wyprawy łupieżce na Anglię Swen organizował już pod koniec X w. Powodem do bardziej zdecydowanych działań było zamordowanie jego siostry i kilkuset innych duńskich osadników przez króla Anglii Ethelreda II. Toteż od 1002 r. Duńczycy zaczęli regularnie najeżdżać angielskie terytoria i zmuszać tamtejszą ludność do płacenia sowitych okupów. Zachęcony sukcesem Swen podjął próbę podbicia całej Anglii. W wyprawie w 1013 r. towarzyszył mu już jego syn Kanut, który dowodził duńską flotą.

Duńczycy wylądowali pod Sandwich (południowo-wschodnia Anglia) i następnie ruszyli nad rzekę Humber. Następnie dotarli nad rzekę Trent i do Gainsborough. Tam przyłączył się do niego earl (brytyjski tytuł feudalny) Nortumbrii Uhtred i mieszkańcy Lindsay. Następnie pomaszerował na południe, gdzie Oksford i Winchester oddały się w jego ręce. Wtedy postanowił podjąć próbę zdobycia Londynu. Doskonale bronionego miasta nie udało mu się zająć, dodatkowo oblężenie okupił sporymi stratami. Po tym niepowodzeniu król Danii skierował się do Bath, gdzie earl Aethelmaer i inni panowie angielscy złożyli mu hołd. Do opanowania pozostał mu wyłącznie Londyn.

Harald Svensson

Jednak ucieczka osamotnionego króla Ethelreda do Normandii spowodowała, że nawet Londyn otworzył bramy przed Swenem. Wtedy pod koniec 1013 r. król Danii został koronowany na króla Anglii. Jednakże wkrótce po tym sukcesie zmarł. Jego następcą został pozostały w Danii Harald, ale po jego śmierci w 1018 r. tron objął Kanut. Aczkolwiek prawdopodobne jest, że Kanut porozumiał się z Haraldem i sprawowali wspólne rządy nad Danią.

Odzyskanie władzy przez Ethelreda

Zmianę na duńskim tronie postanowił wykorzystać Ethelred, który pojawił się w Anglii jeszcze w 1014 r. Restytucję władzy angielski król rozpoczął od przejęcia kontroli nad Londynem i odzyskania wielu innych miast i twierdz. Następnie zamierzał rozprawić się z Kanutem i jego armią, która była wspierana przede wszystkim przez mieszkańców Lindsey. Jego skuteczne działania spowodowały, że wielu możnych, którzy niegdyś przeszli na stronę Swena Widłobrodego, ponownie stanęła u boku króla Anglii. Wśród nich znaleźli się m.in. earl Northumbrii Uhtred, earl Mercii Leofwine, a także Sigeferth, Ulfcetel i Godwine z Lindsey. Ethelreda wspierał również duński wódz Thorkell Wysoki oraz następca norweskiego tronu Olaf Haraldsson.

Przygotowania do ponownego podboju Anglii

W 1014 r. czy to pod naporem Ethelreda czy z powodu konieczności załatwienia spraw w Danii, Kanut do niej powrócił. Od razu rozpoczął przygotowania do organizacji nowej wyprawy do Anglii. Zadbał zarówno o zebranie odpowiednich sił, jak również o poparcie dyplomatyczne. Zawiązał sojusz ze swoim przyrodnim bratem, królem Szwecji Olafem Skötkonungiem. Z tym być może był związany powrót Sygrydy, która mogła być spoiwem tego porozumienia. Wsparcia udzielił mu także jarl (skandynawski tytuł oznaczający zarządcę prowincji) Eryk z Lade, który od 1000 r. wraz ze swoim bratem Swenem rządzili Norwegią jako wasale Swena Widłobrodego. Wreszcie do Kanuta dołączył także Torkell. Tym samym królowi Danii udało się zorganizować szeroką koalicję mającą ponownie opanować Anglię przez wikingów.

Podbój Anglii przez Kanuta Wielkiego

Kanut Wielki

Liczebność sił Kanuta była imponująca. Niemiecki kronikarz Thietmar podaje, że Kanut dysponował 340 łodziami, co pozwala oszacować liczbę wikingów na ok. 27 tys. ludzi. Jednak realnie armia Kanuta liczyła 10-20 tys. wojska, co i tak stanowiło potężną liczbę.

Podobnie jak kilka lat wcześniej flota Swena, tak i okręty Kanuta, podbój Anglii rozpoczęły od Sandwich. Następnie skierowały się na południe ku Kentowi, Wessex, aż do Dorset. Decyzja o rozpoczęciu ataku od marszu na południe, a nie północ, była prawdopodobnie spowodowana chłodną kalkulacją polityczną. Kanut liczył na poparcie możnych z północy toteż uderzył tam, gdzie przeciwnik był najmocniejszy.

Inwazja wikingów i ich łodzie

W odpowiedzi na najazd, angielski król we współpracy z earlem Mercii Eadriciem Streoną, uwięzili i zamordowali dwóch możnowładców z północy, Sigefertha i Morcara. Ich dobra przejął syn Ethelreda Edmund Żelaznoboki i pojął za żonę Ealdgyth, wdowę po pierwszym z nich. Tłem dla tych wydarzeń był konflikt między Eadriciem a Edmundem. Co w rzeczywistości spowodowało, że Anglia miała dwie podzielone armie. Ostatecznie Eadric zdradził Anglików i przeszedł na stronę Kanuta wraz z mieszkańcami Wessex. Kryzys w jakim znalazła się Anglia pogłębiała choroba Ethelreda, co powodowało, że rzeczywiste rządy przejęli jego doradcy.

Edmund szukając sojuszników znalazł ich w Northumbrii, gdzie earl Uhtred przyłączył się do armii angielskiego dziedzica. Obaj udali się do Mercii, co wykorzystał Kanut atakując Northumbrię. To z kolei spowodowało, że Uhtred porzucił Edmunda i przyłączył się do Kanuta. Ten jednak wkrótce zabił Uhtreda, do którego nie miał zaufania. Na jego miejsce earlem Northumbrii został jarl Eryk.

W 1016 r. Kanut ruszył pod Londyn. Zanim tam dotarł zmarł Ethelred, którego miejsce na tronie zajął jego dwudziestoparoletni syn Edmund. Nota bene w momencie obejmowania władzy w Anglii, ta kończyła się dla niego na murach Londynu. Bowiem na stronę Kanuta przeszli wszyscy możni Anglii. Kanut wprowadził flotę na Tamizę i rozpoczął próby opanowania miasta. Walki toczyły się m.in. o ufortyfikowany most prowadzący do Londynu. Kanut jednak nie zdobył miasta, a Edmundowi udało się nawet wyrwać z oblężenia i dotrzeć do Wessex, gdzie uznano jego władzę. Śladem Wessex podążały kolejne prowincje. Po zebraniu sił udał się pod Londyn, co spowodowało zwinięcie oblężenia. Król Anglii pokonał Duńczyków w bitwie pod Brentford.

Średniowieczne ilustracja przedstawiająca Kanuta i Edwarda

Sukcesy Edmunda skłoniły Eadrica do ponownej zdrady i połączenia swoich sił z wojskami angielskimi. Do decydującego rozstrzygnięcia doszło pod Ashingdon. Tym razem walne zwycięstwo odnieśli wikingowie. W jej trakcie Eadric ponownie miał zmienić stronę. W polu zginęła ogromna część angielskiej szlachty (polegli m.in. Lindsey Godwine oraz Ulfcetel).

Pokój w Alney

Mimo zwycięstwa Kanut był zainteresowany pertraktacjami. Do spotkania obu władców doszło w 1016 r. na wyspie Alney na rzece Severn. Udało im się dojść do porozumienia i zawrzeć pokój. Jego warunki były zaskakujące. Kanut i Edmund postanowili podzielić się władzą nad Anglią. Król Anglii otrzymał kontrolę nad południową częścią kraju, a Kanut nad Northumbrią i Mercią. Londyn pozostawał pod kontrolą Edmunda, ale wikingowie Kanuta mogli w nim przezimować.

Kanut królem Anglii

Kanut Wielki

Jeszcze w 1016 r. Edmund został zamordowany. Nie jest pewne, czy zabójstwo było inspirowane przez Kanuta, czy też król Anglii padł ofiarą spisku w jego najbliższym otoczeniu. Niemniej Kanut postanowił wykorzystać sytuacje do przedstawiania się jako pogromca zamordowanego króla. Chciał w ten sposób zdobyć angielską koronę dla siebie.

Jego konkurentami byli małoletni synowie Ethelreda i Emmy z Normandii, Edward i Alfred, którzy przebywali u wuja w Normandii. W grze pozostawali także synowie Edmunda, Edmund i Edward. Tych jednak Kanut wysłał do Szwecji.

Angielscy możnowładcy świadomi przewagi Kanuta, kosztem innych rywali, uznali go w 1017 r. za króla Anglii. Kanut wkrótce po koronowaniu podzielił kraj między swoich zaufanych ludzi. Eadric otrzymał Mercię, Torkell Anglię Wschodnią, a Eryk Northumbrię. Kanut zachował Wessex i władzę zwierzchnią nad całą Anglią. Wkrótce Kanut zdecydował się zamordować Eadrica, który wielokrotnie nie okazywał lojalności i król nie miał wątpliwości, że wkrótce może go ponownie zdradzić.

Ślub Kanuta z Emmą

Emma z Normandii

Dla wzmocnienia swojej pozycji w Anglii Kanut postanowił poślubić Emmę, wdowę po Ethelredzie. Nie zważał przy tym na swoją konkubinę Aelgifu z Northampton, z którą miał już dzieci.

Emma miała jednak postawić warunek, że zgodzi się wyjść za Kanuta, o ile ten zobowiąże się, że syn z ich małżeństwa będzie miał pierwszeństwo do angielskiego tronu przed jego innymi potomkami. Ślub z nota bene angielską królową nawet formalnie zatrzymywał dyskusję na temat prawa Kanuta do tronu. Uroczystość odbyła się 2 lipca 1017 r.

Ostatnią fazą podboju Anglii był angielsko-duński pokój w Oxford. W trakcie tego wydarzenia wszyscy angielscy możnowładcy oficjalnie uznali władzę i prawo do niej dla Kanuta. W ten sposób formalnie rozpoczynał się okres siedemnastoletnich rządów Kanuta w Anglii.

Bibliografia:

1. O. Balzer, Genealogia Piastów, Kraków 1895.
2. J. Morawiec, Kanut Wielki. Król Anglii, Danii i Norwegii (ok. 995-1035), Kraków 2013.
3. R. T. Prinke Świętosława, Sygryda, Gunhilda. Tożsamość córki Mieszka I i jej skandynawskie związki, „Roczniki historyczne”, t. 60 (2004).
4. J. Strzelczyk, Mieszko I, Poznań 1992.
5. M. J. Trow, Kanut Wielki. Wnuk Mieszka, Warszawa 2020.