„Sprawa templariuszy w dyplomacji zachodnioeuropejskiej 1307-1312” - M. Satora - recenzja

W 1307 roku nastąpiło wydarzenie bez precedensu, które do czasów współczesnych zaprząta ludzkie głowy a wokół którego narosło wiele mitów i teorii spiskowych. Templariusze, najpotężniejszy zakon krzyżowy w średniowieczu, został zlikwidowany a jego członkowie aresztowani. Za wydarzeniami tymi stał przede wszystkim król Francji Filip Piękny oraz papież Klemens V. Wyjaśnieniu meandrów polityki średniowiecznej podjęła się Magdalena Satora.

Magdalena Satora w książce Sprawa templariuszy w dyplomacji zachodnioeuropejskiej 1307-1312, która jest pokłosiem jej pracy doktorskiej porusza wielce ciekawy, ale i trudny temat. Aby móc w pełni zrozumieć mechanizmy działające dyplomacją sięgnęła do wielu źródeł, które nie są przetłumaczone na język polski. Autorka przedstawia w swej książce pięć lat dyplomacji, podczas których władcy świata zachodniego: Filip Piękny król Francji, Jakub II aragoński, Edward II angielski oraz papież Klemens V wysyłali liczne misje dyplomatyczne i zbierali się na różnych spotkaniach w celu omówienia tego co należy zrobić z „Templum” (co z rycerzami zakonnymi a co z ich dobrami). Magdalena Satora skrzętnie przedstawia to, jak na początku XIV wieku działała dyplomacja międzynarodowa a także to, jak władcy i ludzie zmieniają swoje postrzegania, jeśli chodzi o własny interes i pieniądze.

Praca dzieli się na pięć rozdziałów poprzedzonych wstępem, w którym jak przystało na porządną pracę historyczną, badaczka wyjaśnia, dlaczego wybrała właśnie te państwa, przedstawia podstawę źródłową (głównie materiały archiwalne) oraz literaturę do omawianego przez nią tematu.

Pierwszy rozdział, stanowi chyba najlepszy elemente całej książki. Magdalena Satora wyjaśnia zasady i funkcjonowanie dyplomacji w średniowieczu do omawianego przez nią momentu. Temat jest tak ciekawie opisany, że wydaje się czytelnikowi, iż jest to zdecydowanie za mało. Wprowadzenie to, bardzo służy późniejszym rozdziałom ponieważ Czytelnik rozumie już elementy takie jak: poseł (przedstawiciel, ambasador, wysłannik), kompetencje, ilość kurierów oraz idea i działalność komisji w rozwiązywaniu sporów. Niestety, brak tu jakichkolwiek informacji na temat czasu podróży oraz szerszego opisu sposobu podróżowania (w dalszych rozdziałach można zauważyć czasy podróży pomiędzy miejscowościami). Autorka, jak widać skupiła się bardziej na prawnym, niż praktycznym aspekcie dyplomacji średniowiecznej.

Kolejne trzy rozdziały mają taki sam schemat. Każdy z nich rozpoczyna się przedstawieniem czołowych postaci dyplomacji a następnie skupia się na działalności dyplomatycznej danego kraju (w kolejności: Francja, Aragonia, Anglia) w stosunku do innych władców Europy Zachodniej. Drugi podrozdział dotyczy stosunków dyplomatycznych omawianego kraju z Stolicą Apostolską. Na końcu książki umieszczone zostało bardzo krótkie zakończenie.

Czytając lekturę widzimy dużą dysproporcję pomiędzy działalnością dyplomatyczną króla francuskiego Filipa Pięknego a pozostałymi graczami w grze o templariuszy. Wynika to z tego, że najwięcej tekstów źródłowych zachowało się właśnie we Francji. Nie jest to niedopatrzenie autorki, ponieważ czytając da się zauważyć jak wielką pracę wykonała poczynając od przebrnięcia przez archiwa krajów zachodnioeuropejskich.

Brak jest osobnego rozdziału odnoszącego się do Stolicy Apostolskiej i działalności Klemensa V, co usprawiedliwić można faktem, że przy omawianiu dyplomacji poszczególnych krajów mamy już wgląd w działalność papiestwa.

Jak już zostało wspomniane, Magdalena Satora za cel wzięła sobie przedstawienie działalności dyplomatycznej, jej charakteru oraz zmian w stosunku do zmieniających się warunków i nastawienia poszczególnych graczy. Przy okazji wychodzi na jaw przyziemność spraw i motywacji, jaką kierowali się oni w procesie nad templariuszami. Od samego początku inicjatywę przejmuje Filip Piękny, który aresztuje członków zakonu w swoim kraju, domagając się przy tym od innych władców podobnych czynów. Papież, jak i wspominani władcy, nie dają wiary doniesieniom króla Francji i domagają się początkowo swobody templariuszy i normalnego ich funkcjonowania. Dopiero po tym jak Filip zastosował działania propagandowe, inni zaczęli iść w jego ślady. Jednak zamiast zgadzać się na postulaty francuskie, każdy władca na swój sposób widział rozwiązanie sprawy z templariuszami, by jak najwięcej wygrać dla siebie.

Autorka bardzo dobrze porusza się w meandrach średniowiecznej polityki XIV wieku. Sposób podania mógłby być jednak trochę bardziej przystępny. Poprzez taki a nie inny podział ciągle czytamy o tym samym wydarzeniu z czterech różnych perspektyw, co powodować może lekkie zagubienie czytelnika. Jednakże taki zabieg jest chyba w tym momencie usprawiedliwiony ogromem materiału. Można byłoby się odnieść z rezerwą do braku własnej autorskej interpretacji wydarzeń i niewielkiej ilość komentarzy na temat badanej historii.

Tutaj usprawiedliwieniem może być fakt, że badaczka jest młoda i jest to jej praca doktorska. W przypisach zauważamy literaturę, do jakiej Magdalena Satora sięgnęła. Pojawiają się między innymi fragmenty piśmiennictwa dyplomatycznego ze Stolicy Apostolskiej, Francji, Anglii oraz Aragonii. Niestety, dla osoby, która nie zna tych języków, fragmenty te pozostaną niezrozumiałe. Przynajmniej w najważniejszych częściach owe cytaty powinny zostać przetłumaczone na język polski.

Podsumowując recenzję, książka jest godna polecenia z kilku względów. Przede wszystkim tematyka, która jest wielce ciekawa, a niestety rzadko spotykana, która łączy w sobie temat templariuszy, jednego z najbardziej tajemniczych zakonów rycerskich, z polityką krajów średniowiecznych. Autorka ukazuje te zależności w bardzo rzetelny sposób, nie pozostawia miejsca na domysły czy niedopowiedzenia. Po drugie, podziw budzić powinien warsztat Magdaleny Satory i wkład pracy metodycznej i metodologicznej w stworzenie tej pozycji. Komuś nieobeznanemu z dziejami Europy XIII i XIV wieku oraz historii templariuszy poleciłbym jednak przed sięgnięciem po Sprawę templariuszy… przygotowanie się do tematyki poprzez przeczytanie bardziej ogólnych pozycji na ten temat.

Plus minus:
Na plus:
+ nietypowe podejście do tematu
+ praca podparta olbrzymim doświadczeniem Autora
+ przystępność języka i styl tekstu
+ komentarze i spostrzeżenia autora
Na minus:
- częsty brak tłumaczenia pojęć i wydarzeń
- wpadanie w długie dygresje, które czasem nie mają większego znaczenia

Tytuł: Sprawa templariuszy w dyplomacji zachodnioeuropejskiej 1307-1312
Autor: Magdalena Satora
Rok wydania: 2011
Wydawnictwo: Wydawnictwo Bellona
ISBN: 978-83-7177-788-2
Liczba stron: 294
Oprawa: miękka
Cena: ok. 36zł
Ocena recenzenta: 7/10