„Kościół w godzinie próby” - T. Balon-Mroczek, J.Szarek (red.) - recenzja

Jedną z nielicznych „instytucji”, która otwarcie opierała się powszechnemu terrorowi okresu PRL był Kościół katolicki, który z powodu swojej odwagi przez lata był ciemiężony i ograniczany w swoich działaniach. To właśnie walce Kościoła z władzami komunistycznymi poświęconych jest wiele pozycji i to właśnie na Kościół należy zwrócić szczególną uwagę zagłębiając się w historię Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej.

Jedną z pozycji odnoszącą się do historii Kościoła w tym czasie jest praca zbiorowa: Kościół w godzinie próby: 1945-1989: nieznane dokumenty i świadectwa pod redakcją Tomasza Balona-Mroczka i Jarosława Szarka . Książka składa się z 33 monograficznych tekstów napisanych przez osoby, którym temat ten jest bardzo bliski i zajmują się nim od lat. Autorów jest wielu jednak każdy zasługuje na uwagę, są nimi: Sylwia Bykowska, Piotr Chmielowiec, Jan L. Franczyk, Piotr Gołdyn, podharcmistrz Marcin Kapusta, Krzysztof Kolasa, Marek Lasota, Filip Musiał, ks. Jan Pietrzykowski, Jolanta Sokołowska, Jarosław Szarek, Piotr Szubarczyk, Ryszard Terlecki, Dariusz Walusiak, Jarosław Wąsowicz, Jacek Żurek. Wstęp napisał ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski, jest on dobrym wprowadzeniem w lekturę, autor bardzo emocjonalnie podszedł do problemu co zachęca do jego zgłębienia.

W książce zawarte są teksty dotyczące miejsc, osób i wydarzeń mających miejsce na terenie całej Polski w różnych okresach PRL – u. Wśród osób, które zdaniem autorów zasługują na szczególną uwagę znajdują się duchowni: Władysław Góracz, Eugeniusz Baziak, Józef Fundala, Ignacy Tokarczyk, Michał Rapacz, Bolesław Stanisław - zapomniany męczennik i wielu innych, którzy szczególnie zasłużyli się w walce z komunizmem a nie są zbyt znani ludziom współczesnym. Ponadto jeśli chodzi o miejsca, w których zaszły charakterystyczne wydarzenia są to: Przemyśl, Kraków, Nowy Sącz, Gdańsk, Aleksandrów Kujawski i inne.

Na szczególną uwagę zasługują artykuły Marka Lasoty, Dariusza Walusiaka i Jana L. Franczyka. Jednym z najciekawszych tekstów jest TEOK - teczka ewidencji operacyjnej na księdza, autor - Dariusz Walusiak, opisuje genezę problemu i w pewnym stopniu jego przebieg. Władze PRL-u widząc w katolicyzmie swojego głównego wroga za wszelką cenę chciały go zniszczyć, postępowała inwigilacja. Dla każdego, kto przekraczał próg seminarium sporządzana była teczka, wszelkie działania przyszłych i ówczesnych księży, były skrzętnie spisywane. Zamiar był prosty – całkowita kontrola duchowieństwa i zlikwidowanie jego antykomunistycznej działalności. Duchowieństwo zdaniem władz było tym, „które wkracza na drogę opozycji politycznej i zajmuje się działalnością antysocjalistyczną” - jak twierdził minister spraw zagranicznych, który wydał rozporządzenie o utworzeniu owych teczek. W 1989 r., kiedy to komuniści czuli zbliżający się koniec, postanowili zlikwidować teczki, które były dowodem terroru. Kilka z nich jednak ocalało, i to właśnie na nich opierał się autor pisząc pracę.

Kolejne dwa niezwykle ciekawe artykuły wyszły spod pióra Marka Lasoty. Pierwszy z nich jest: Nieznani Sprawcy w akcji. Konspiracyjne działania SB przeciwko Kościołowi, podmiotem tego tekstu jest nie tyle osoba biskupa Czesława Kaczmarka co dramatyczna próba odsunięcia go od społeczeństwa i powstrzymania jego działalności duszpasterskiej, która była tak niewygodna dla komunistów. Autor odsłania także tajemnicę „Zielonego Zeszytu”, o którym celowo nie napiszę nic więcej. Następny nosi tytuł:Ulice dla niewiernych – procesje pod nadzorem, jest to opis wydarzeń, które miały miejsce w uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa. W tym czasie w całej Polsce organizowane były procesje z uwagi na szczególną powagę tego święta. Władze odbierały je jako demonstracje siły, podczas obchodów tego święta władza nie mogła zrobić nic, poza bezczynnym przyglądaniem się tym manifestacjom i powszechnemu uznaniu autorytetu Kościoła. To jednak miało się wkrótce zmienić. Autor opisuje pomysły i sposoby komunistów na rozprawienie się z tą niewygodną sytuacją mimo, że miała miejsce tylko raz w roku.

Książka kończy się pracą dotyczącą księdza Adolf Chojnackiego zatytułowaną Ksiądz Adolf Chojancki 1932-2001. Boży buntownik autorstwa Jana. L. Franczyka. Należał on do grupy księży, która była znienawidzona przez komunistów, natomiast w pamięci prawdziwych patriotów zapisał się jako narodowy bohater, który bezkompromisowo walczył o Polskę i polskość. Jest to biografia księdza, który choć mało znany zrobił wiele w walce z komunizmem. Miał odwagę otwarcie przeciwstawiać się kłamstwu PRL –u. Autor przedstawił działania księdza na tym polu i dokładnie je opisał, budzą one podziw i jednocześnie strach, bowiem jego posunięcia były momentami bardzo lekkomyślne.

Ciężko jest jednoznacznie ocenić tę książkę ponieważ autorów jest wielu, a teksty poruszają różne tematy, które zbiegają się jednak w jednym punkcie, a mianowicie walka Kościoła z władzą komunistyczną. Każdy z autorów ma swój własny styl, ale każdy jeden artykuł czyta się niezwykle przyjemnie. Zaletą tej pozycji na pewno jest to, że nie jest ona typową syntezą tak jak to zwykle bywa w tego typu książkach. Liczba tekstów może przerażać jednak to, że książka jest tak podzielona sprawia, że szybko się ją czyta tym bardziej, że każda część traktuje o czymś innym, co sprawia, że jest jeszcze ciekawsza.

Tytuł sugeruje, że w książce tej zawarte są wszystkie niezbędne informacje dotyczące kościoła w PRL. Nie ma nic bardziej mylnego, może ona stanowić uzupełnienie wiedzy, którą już się ma. Książka dotyczy bowiem sposobów walki z władzą w latach 1945-1989 opartych na konkretnych przykładach. Patrząc na nią z tej perspektywy jest doskonałym źródłem informacji.

We wcześniejszych latach teksty zawarte w książce Kościół w godzinie próby: 1945-1989: nieznane dokumenty i świadectwa ukazywały się w częściach tzw. zeszytach o tym samym tytule, dodawana była do nich płyta z archiwalnymi filmami dotyczącymi Kościoła co niewątpliwie było ich zaletą. W tej książce nie ma żadnej płyty, co obniża w jakiś sposób jej wartość. Uwagę przyciąga jednak podtytuł czyli: „Nieznane dokumenty i świadectwa”, każdego intryguje to, co nieznane i tajemnicze, autorzy wykorzystali nieujawnione do pewnego momentu materiały z Instytutu Pamięci Narodowej, a mianowicie akta z archiwów UB i SB, co czyni tę pozycję naprawdę wyjątkową. Prawdą jest, że te same artykuły ukazywały się już wcześniej we wspomnianych zeszytach, jednak bardzo fajnym pomysłem było połączenie ich w jedno.

Razi brak przypisów i bibliografii, nie można w żaden sposób zweryfikować rzetelności podanych informacji, nie możnością jest także dotarcie do źródła owych tekstów ponieważ tak na dobrą sprawę nie wiadomo skąd autorzy czerpali dane niezbędne do napisania książki. Brakuje także wstępu z prawdziwego zdarzenia, który wprowadzałby osobę niezorientowaną w temacie w główny problem tamtego okresu. Jest ona jednak pięknie wydana, przede wszystkim jest szyta a nie klejona, co zapewnia jej trwałość. Duży format i czcionka z pewnością ułatwiają czytanie. Cena także jest przystępna oscyluje pomiędzy 30-40 zł.

Podsumowując, jest to pozycja warta uwagi i, na pewno warto wzbogacić swoją domową kolekcję o tę książkę. Skierowana jest przede wszystkim do tych, którzy chcą poszerzyć swoją wiedzę na temat Kościoła w PRL a nie dla tych, którzy dopiero chcą ją zdobyć. Gwarantuję jednak, że spodoba się wszystkim tym, którzy pragnął poznać prawdę o PRL – u i o walczącym z nim Kościele.

Tytuł: Kościół w godzinie próby: 1945 – 1989: Nieznane dokumenty i świadectwa
Autor: Tomasza Balona-Mroczka, Jarosława Szarka (red.)
Wydawca: Dom Wydawniczy „Rafael”
Data Wydania: 2006
ISBN: 83-60293-60-0
Liczba stron: 388
Cena: ok. 30-40 zł
Ocena recenzenta: 8/10